Xasan Helimişi (1907 - 1976) Lazuri nena oskedinu şeni mxuci na meçu k’oçepeşen ar teri rt’u Xasan Helimişi. Mara 1994 3’anaşakis emuş coxo Turketuri Lazepes çkar mutu var uçkit’u. Maartani farot coxo muşi işignu “Ogni” coxoni k’ult’uruli jurnalis. Aşopeten Turketuri Lazepe igures coxo muşi. Okorturas na skidunan Lazepek k’ai içinopt’es Xasan Helimişi. Edo entepek Okorturaşa na idu Lazepes namtini mat’erialepe meçes. Aşopeten Turketisti, Xasan Helimişişi skidala do dava muşi ignapinu. Lazuri nena do Lazoba qoropt’u Xasan Helimişik, am gagnapaten Lazepeşi ist’oria do k’ult’uraşen ambari na meçaps dulyape qu, mxat’vari, p’oet’i do avt’ori oqopinot. Xasan Helimişi 1907 3’anas Xopas dibadu. Xampa ar ocaxişi bere rt’u. Mara 1900-oni 3’anape imp’erialist’uri jur ok’ok’idinuten na mek’ilasunt’u şeni, Xasanikti am ok’ok’idinupeşi derdepe z’irasunt’u. 7 3’aneri Xasanik muxaciroba z’irasunt’u, Xopaşen Çarşambaşa. 1920-oni 3’anape, ağani ideepe do imendepeşi p’eriodi rt’u. Xasanisti aqu so3ialist’uri ideepe. Na içkinen k’onari, illegaluri na ren, Turketişi K’omunist’uri P’art’iaşi azapeşen iqu do am p’art’iaşi Lazonaşi Sek3ias ixandu. 1932 3’anas Sovyetari tereşa idu. Mcveşi coxoten Sanktp’etersburgi, Leningradis na rt’u Ç’it’a Xalk’epeşi K’ursişa idu. Ekonaşis ar k’omunist’is na ç’irs dersepe ik’itxu. T’ramvaişi k’azas maz’ğvani k’uçxe nostu. Aya rt’u muşi maartani k’at’ast’rofa. Batumişa goiktu. Ok’ule Sovyetari devletişi absurdi p’olit’ik’apeşi sebebiten dido p’at’i xalepe skidu. Edo 1938 3’anas oçopes do mendoçkves surğunişa. Sumi do gverdi 3’anaş morgvalis ekonaşis çkvadoçkva derdepe z’iru. Surğunişk’ule Batumişa goiktu mara emus na uqount’u do uğut’u mteli mitxanepe do ondepe gonduneet’es, oxorca muşi, oxori muşi, muşi noç’arape, oxoriş doloxenepe. Aya rt’u majura k’at’ast’rofa muşi. Na içilu Xasan Helimişis jur biç’i bere aqu. Mara 1949 3’anas bere-bari eç’opes do Sibiriaşa mendoçkves, T’omsxiriş Vasiugani coxoni raionişa. Ekonaşis na skides meç’ireli skidalaşk’ule xolo moxtes Batumişa. Xolo mutu do miti var uqountu do uğut’u emus. 30 3’anaş morgvalis, Sovyetari dobadonas na skidurt’u Xasan Helimişis mutu var uğut’u. Helimişi avt’ori rt’u mara, oç’aru şeni ar ç’eriti var uğut’u emus. Emuşk’ule Tbilisişa na idu Helimişi, universit’et’is Turkuli nena ogurus kogyoç’k’u mamgurepes. Oskidinu şeni ar odati meçes emus ekonaşis. Muk so3ialist’i rt’u mara Sovyet’ari st’ili sist’emaşi m3udepe z’iruşi, universit’et’is oguruşi dulya naşku. Xes ç’ak’uç’i dokaçeri amagi muşiten oskedinu şeni memodvaloba oxvenuşa kogyoç’k’u. Helimişi didi k’ap’et’i guroni p’oet’i rt’u. Lazepe na skidurt’es oput’epeşi noxvene noderepe na doxor3ielinupt’u so3ialuri Lazuri leksepe ç’aru. Edo entepe xonari muşiten k’aset’epes ik’itxu. Muşi birabape na ibires do albumepe na gamiğes namtini Turketuri gemabirepek emuş menceliten çinoberi do xampa iqves. Helimişik, “Sazsiz Aşik” coxoten Turkuli rubaipeti ç’areet’u. Helimişi dido k’ap’et’i k’alami ti uğut’u. A3’işakis coxo mutepeşi na içkinen ar p’iesa do arti romani uğun emus. P’aşurapeti ç’aru muk. Lazuri nenaten na ç’aru p’iesaşi coxo “Ç’andaş Gverdi” ren. Turkuli na ren romani muşi “K’oreas Ar Lazi K’ulani” ren. Mu didi ç’vini ren ki, a3’işa, p’iesa do romani muşi gamaçkvineri va ren. Xasan Helimişişi na içkinen ar çkva k’alifik’a3ia muşiti, mxat’varoba muşi ren. Tablo mutepeşis na z'iru do na skidu skidala muşi do Lazepeşi op’utepeşi dğauri skidala doxant’u. K’olmanuri xandaşi filosop’ia xat’epe muşiş doloxe şinaxeri ren. 1976 3’anas, mamgurepeşoxoris na uğut’u oda muşis şuri muşi Ğormotis meçu. Em oras Tbilisisiş Universit’et’is na ik’itxupt’es mamgurepek uşuroni xura muşi t’k’obaşa Sarpişa mendiqones do ekonaşis dixas meçes. Sarpişi sapules na ren mezare muşiş kvaş aşo ç’ars: “Skidalaşen ma na manç’en kaebzdi. Ma am dunias em duniaş derdi var bzdi.“ Hasan Helimişi (1907 - 1976) Laz dilini yaşatmak için destek veren insanlardan biri idi Hasan Helimişi. Fakat 1994 yılına kadar onun adını Türkiyeli Lazlar hiç bilmiyordu. İlk kez adı “Ogni” isimli kültürel dergide duyuldu. Böylelikle Türkiyeli Lazlar onun adını öğrendi. Gürcüstan’da yaşayan Lazlar Hasan Helimişi’yi iyi tanıyorlardı. Onlar Gürcüstan’a giden Lazlara bazı materyaller verdiler. Böylece Türkiye’de de Hasan Helimişi’nin yaşamı ve davası duyuldu. Hasan Helimişi Laz dilini ve Lazlığı seviyordu, bu anlayışla ressam, şair ve yazar olarak Lazların tarihi ve kültüründen haber veren çalışmalar yaptı. Hasan Helimişi 1907 yılında Hopa’da doğdu. Zengin bir ailenin çocuğu idi. Fakat 1900 li yıllar emperyalist iki savaşla geçeceği için, Hasan da bu savaşların sıkıntısını yaşayacaktı. 7 yaşında Hasan, Hopa’dan Çarşamba’ya muhacirlik görecekti. 1920 li yıllar, yeni düşünceler ve ümitlerin dönemi idi. Hasan’ın da sosyalist fikirleri oldu. Bilindiği kadar, yeraltında olan Türkiye Komünist Partisi üyelerinden oldu ve bu partinin Lazona masasında görev aldı. 1932 yılında Sovyet ülkesine gitti. Eski adıyla St. Petersburg yani Leningrad’ta bulunan Küçük Halklar Kursuna gitti. Orada bir komünist için gerekli dersleri okudu. Tramvay kazasında sağ bacağını kaybetti. Bu onun ilk felaketi idi. Batum’a döndü. Sonra Sovyet devletinin aykırı politikaları yüzünden çok kötü haller yaşadı. 1938 yılında yakaladılar ve sürgüne gönderdiler. Üç buçuk yıl kadar sürgünde türlü türlü dertler çekti. Sürgünden sonra Batum’a döndü fakat sahip olduğu bütün insanlar ve eşyalar ortadan kaybolmuştu; eşi, evi, çalışmaları ve eşyaları. Bu onun ikinci felaketi idi. Evlenen Hasan Helimişi’nin iki oğlu oldu. Fakat 1949 yılında çoluk-çocuğunu aldılar ve Sibirya’ya Tomskhiri’de Vasiugani isimli bölgeye sürdüler. Orada zor bir yaşam sürdükten sonra Batum’a geri döndüler. Yine kimsesi ve bir şeyi kalmamıştı onun. 30 yaşına kadar, Sovyet vatanında yaşayan Hasan Helimişi’nin hiçbir şeyi yoktu. Helimişi yazar idi fakat altında yazacak bir çatısı bile yoktu. Ondan sonra Tiflis’ e giden Helimişi, üniversitede öğrencilere Türkçe öğretmeye başladı. Barınması için orada bir oda tahsis ettiler. Kendisi sosyalistti fakat Sovyet tarzı sistemin yalanlarını görünce, üniversitede öğretmenliği bıraktı. Elinde çekiç tutarak emeğiyle yaşamak için ayakkabıcılık yapmaya başladı. Helimişi çok sağlam yürekli bir şair idi. Lazların yaşadığı köylerde yapılan imeceleri canlandıran Lazca sosyalist şiirler yazdı. Onları kendi sesiyle kasede okudu. Şarkılarını okuyan ve albümler çıkaran bazı Türkiyeli şarkıcılar onun sayesinde ünlü ve zengin oldular. Helimişi, “Sazsız Aşık” ismiyle Türkçe rubailer yazmıştı. Helimişi’nin çok kuvvetli kalemi vardı. Şimdiye kadar adları bilinen bir piyesi ve bir de romanı vardır. O hikayeler de yazdı. Lazca yazdığı piyesinin adı “Düğünün Yarısı”dır. Türkçe olan romanının adı “Kore’de Bir Laz Kızı”dır. Ne büyük acıdır ki, şimdiye kadar piyesi ve romanı yayımlanmış değil. Hasan Helimişi’nin bilinen bir başka özelliği de, ressamlığıdır. Tablolarında gördüğü ve yaşadığı hayatını ve Laz köylerinin günlük yaşamını resmetti. Kolektif iş felsefesi hatlarının içinde gizlidir. 1976 yılında, öğrenci yurdunda bulunan odasında yaşamını yitirdi. O sıralar Tiflis Üniversitesinde okuyan öğrenciler cansız bedenini gizlice Sarpi’ye getirdiler ve orada toprağa verdiler. Sarpi mezarlığında bulunan mezarının taşında şöyle yazıyor: “Yaşamımdan bana düşeni aldım. Bu dünyada o dünyanın derdini çekmedim.“