Muhammed Vanilişi (1909 - 1997) 1909 3’anas Sarpi coxoni oput’es dibadu. Geç’k’apuroni do oşkenoni dogurenepe Turketişi Sarpis Turkulot ik’itxu. Okorturas mağali doguronepe ak’itxas yado Kortuli nena ok’itxu do oç’aru oguroni rt’u. Batumis ar çkvati Kortulot Lises ok’itxoni rt’u. Ok’ule Kutaisişi Pedagogiuri İnst’it’ut’işi Nena do Nç’arolobaşi Fak’ult’etis niç’aru. Mamguroba muşişi morgvalis etnografiuri temapeş jin goşogorus kogyoç’k’u. Na k’orobu mat’erialepe Lazuri nenaşi t’ekst’epe rt’u. Muk ar k’ele goşogorupt’u ar k’eleti Sarpuli xalk’is k’onferansepe, seminerepe, disk’orsepe meçapt’u. Maartani farot ar ginz’e p’aşura ç’aru, “Zekiye” coxoten. “Zekiye”k Lazepeşi mcveşi oput’uri skidalaşen ambarepe ognapapt’u xalk’is. Ok’ule çkvaneri p’iesapeti ç’aru Vanilişik. “Memet’işi Lot’oba” do “Ağapek P’at’i İzmocepe Z’iropan” coxoni p’iesape muşi; Gonio, Sarpi, Oçamçire steri, Lazepe na skidurt’u oput’epes imerçinu. Edo xalk’is dido mo3’ondu. Vanilişik dğaluri gazetepe do svarulepesti st’at’iape ç’aru. St’at’iape muşişi temape didopeten Lazepeşi skidala mutepeşi şeni rt’es. 1929 3’anas Sovyeturi dobadonas, Lazuri nena do Latinuri boncapeten na gamağinu “Mç’ita Muru3xi” coxoni gazetis mxuci na meçapt’u ucoxoni guramepeşen ar teri rt’u. Vanilişik xolosoni megabre do oput’emşine muşi na rt’u, Ali Tandilava k’ala “Lazeti…” coxoni svara 1950-oni 3’anapeşi majurani gverdis oç’arus kogyoç’k’u. Murenki, “Lazeti…” coxoni am svara em oraşi sansurişi guri şeni 1964 3’anas gamaxtasunt’u. “Lazeti…” coxoni am svara 1992 3’anas Mp’olis, dido p’at’i tercume muşiten “ Lazepeşi İst’oria” coxoten Turkulot gamiçkvinu. Am svara Turketuri Lazepeşi k’ult’uruli ok’ok’idinus dido beciti ç’k’onepeşen ar teri iqu. Am svaraşi p’at’i tercume muşik Turketuri Lazepes mot’iva3ia meçu ist’oria mutepeşi goşogoru şeni. Muxammed Vanilişik, Xalk’uri Oguruşi K’omi3iaşi Dudmaxvencoba (1937- 1941), K’ult’uruli Dulyapeşi Naziroba (1941- 1945), Baroşi Dudmaxvencoba (1945- 1947), Aç’araşi Revolu3iuri Muzeumişi Direkt’oroba (1947-1954), Religiuri Dulyapeşi Mağali K’omi3iaşi Dudmaxvencoba (1954- 1973) steri Aç’araşi Avt’onomiuri Resp’ublik’aşi çkvaneri beciti devleturi inst’it’ut’epes ixandu. Am 3’anapeş morgvalis, çkvaneri inst’it’ut’epes Turkuli do Kortuli nenapeşi nç’arolobaşi dersepeti meçu. Uk’ore3xu devleturi inst’it’ut’epes tercumani oqopinotti ixandu. 1978 3’anas p’ensioneri iqu. 1997 3’anaşi Stvelis, şuri muşi Ğormotis meçu. Mezare muşi, Ali Tandilava do Xasan Helimişişi mezarepe k’ala ren Sarpis. Muhammed Vanilişi (1909 - 1997) 1909 yılında Sarp Köyü’nde doğdu. İlk ve ortaokulu Türkiye kesimindeki Sarp’ta okudu. Gürcüstan’da yüksekokul okuyabilmesi için, Gürcüce okuma ve yazmayı öğrenmesi gerekiyordu. Gürcüstan’da liseyi bir defa daha okuması gerekiyordu. Daha sonra Kutaisi Pedagoji Enstitüsü Dil ve Edebiyat Fakültesine yazıldı. Öğrenciliği boyunca, etnografik konular üzerinde araştırma yapmaya başladı. Topladığı materyaller Lazca metinlerdi. Bir yandan araştırıyor, diğer yandan Sarp halkına konferanslar, seminerler ve nutuklar veriyordu. İlk olarak uzun bir öykü yazdı, “Zekiye” adlı. “Zekiye”, Lazların eski köy yaşamları hakkında bilgi veriyordu halka. Vanilişi daha sonra farklı piyesler de yazdı. “Memet’in Ayyaşlığı” ve “Ağalar Kâbus Görüyor“ adlı piyesleri; Gonio, Sarp, Oçamçire gibi Lazların yaşadıkları köylerde sergilendi. Vanilişi, günlük gazete ve dergilerde de makaleler yazdı. Makalelerinin konuları çoğunlukla Lazların yaşantılarına ilişkindi. Halk bunları çok sevdi. 1929 yılında, Sovyet Anavatanı’nda Lazca ve Latin harflariyle çıkan, “Kızıl Yıldız” adlı gazeteye destek veren adsız kahramanlardan biriydi. Vanilişi, yakın arkadaşı ve köylüsü Ali Tandilava ile birlikte, “Lazeti…” adlı kitabı 1950’li yılların ikinci yarısında yazmaya başladı. Ne var ki, “Lazeti…” adlı bu kitap, sansürün keyfi sebebiyle 1964 yılında yayınlanacaktı. “Lazeti…” adlı bu kitap, çok kötü tercümesiyle “Lazların Tarihi” adıyla Türkçe olarak 1992 yılında İstanbul’da yayınlanacaktı. Bu kitap, Türkiyeli Lazların kültürel mücadelesinde çok önemli kaynaklardan biri oldu. Bu kitabın kötü tercümesi, Türkiyeli Lazları, tarihlerini araştırmak için motive etti. Muhammed Vanilişi, Halk Eğitim Komisyonu Başkanlığı (1937- 1941), Kültür Bakanlığı (1941- 1945), Baro Başkanlığı (1945- 1947), Acaristan Devrim Müzesi Müdürlüğü (1947-1954), Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı (1954- 1973) gibi, Acaristan Özerk Cumhuriyeti’nin farklı devlet kurumlarında çalıştı. Bu yıllar boyunca farklı kurumlarda Türk ve Gürcü edebiyatlarına ilişkin dersler verdi. Sayısız devlet kurumlarında tercüman olarak da çalıştı. 1978 yılında emekli oldu. 1997 Sonbahar’ında vefat etti. Mezarı, Sarp’ta Ali Tandilava ve Hasan Helimişi’nin mezarlarının yanındadır.