DUDBUT'K'A

SKANİ GZAS NİQONİNEN, MALCOLM X!

Amerik’as jilentuna-3’alentunaşi lima şk’ule irişen beciti oğodoba Muslimanoba ren. Muslimanoba molişinaşiti iptineri nosişa na mulun k’oçiti Malcolmi ren. Malcolmi arxvala Muslimani var, muşi so3iaşi yani Amerik’anuri uça adamepeş p’roblemapeşi tercumani oqopinot ç’k’uape çkinis rt’asunon. Malcolmi, blok’a do baz’ga na omç’ut’es am ubeduri mara dudmo3’ondaluri xalk’işi ar k’oçi rt’u. Amerik’anuri uça adamepeşi didope Krist’iani rt’u do esiri oqopinot skidurt’u. Na molapşinapt esiroba, so3ialuri hak’k’epe xe mutepeşişen na yizdinen, t’k’ebi mutepeşişi perişa çxvindi na nindrik’inen do Amerik’anuri xçe adamepeşi k’oloni na nikteren esiroba rt’u.

Mtini coxo muşi Malcolm Little na ren Malcolmi, 19 Pukrik’a 1925 tariğis Nebraska eyalet’işi Omaha noğas dibadu. Baba muşi Baptist’i Krist’iani ar vaizi rt’u. Vaazepe muşis, uça adamepes Afrik’aşa uk’uniktinu dvaç’irnan yado na ğarğalapt’u şeni itexdidinet’u. Baba muşik tebliğişa na naqonu şeni 4 3’aneri rt’uşi oxori mutepeşi iç’vu, baba muşi obaxinuten iğurinu do ovro korbamşinepe muşi k’ala ubabeli kodoskidu. Didi ar depresia na ağodu nana muşik berepe muşi oskedinu şeni normalişen dido amagi meçu. Mara muşi gairet’i var dibağu do Malcolmi, korbamşinepe muşi k’ala skiri do osuri oqopinot ocağepeşa niçinu.

Malcolmi skiri oqopinot na niçinu oxoris k’ailot skidut’utina, doguronis na qu p’at’i dulyapeşi sebebiten git’k’oçinu do on3’uranuşi oxorişa dibarginu. Maovrani k’lasişakis on3’uranuşi oxoris na dodgitu Malcolmi, doguroni ink’iluşi Bostonişa da muşişi oxorişa dibargu. Bostonis çkvaneri dulyapes na ixandu Malcolmik, am noğas esrari, eroini, alk’oli steri p’at’i mutxanepes oxvamç’k’u. Ağanmordaloba muşi uça adamepeşi sva na ren Nevyorkişi Harlem raionis golaxtu. Esraroni z’igara gamaçamuten dido geç’areli mogapt’u. Ok’ule manişa ar k’arari meçamuten esrari gamaçamuti naşkvu. Psikologişa na qu delobaşi oinepeten askeroba oxvenuşen muçitu. Bostonis çete k’idu do maxireloba oxvenuşa gyoç’k’u. 1946 3’anas 21 3’aneri rt’uşi iç’opinu do eyalet’uri moloxunaleşa molit’k’oçinu. Dido moloxunale na iktiru Malcolmik, Norlfolkişi moloxunales svara ok’itxuşa do goşogorinuşa gyoç’k’u. Mteli yulva do gyulvaluri felsefepeş svarape ik’itxu.

1952 3’anas moloxunaleşen na gamaxtu Malcolmik, moloxunales rt’uşi mteloras kart’ali na uç’arupt’u Eljah Muhammedik go3’oncğoneroba na ikipt’u Nation of İslam (İslamuri Na3ia) coxoni teşkilat’işa amaxtu. Detroitis na rt’u cuma muşişi oxorişa na dibargu Malcolmik, İslamuri ar skidala k’abuli qu do namazi oxvenuşa kogyoç’k’u. Mara em p’eriodis uça adamepeşa na ixvenert’u ok’ortoni p’olit’ik’apek eya faşist’i do3’opxu. Emuşi teşkilat’ik, xçe Amerik’anuri adamepeşa mtelot mt’eroba ikipt’u. Malcolmik, İslamuri Na3iaşi ok’oxtalape do p’rop’agandapeş xandape maktalu. Malcolmik, ğarğalape muşis didopeten uça adamepeşa na ixvenen şkencepeşen molaşinapt’u. Aşoten, ar reak’3ia oqopinot Malcolmişi ğarğalapeten teşkilat’işa na ak’aten k’oçepes manz’inert’u. Ar 3’ana şk’ule gecginobape muşişi sebebiten, Eljah Muhammedik Malcolmis Nevyorki oteşkiluşi vazife meçu.

Malcolmik, Nevyorkis Muslimani ar hemşire na rt’u Betty k’ala içilu. Kesifi oqopinot tebliğişi xandapeşa na naqonu Malcolmişi menceliten k’arta ndğas teşkilat’işa nç’ela manz’inu. Radio do t’eleviziaşi p’rogramepeşa ak’atuten, universit’et’iş k’amp’usepes oğarğaluten, uça Muslimanepeşa Amerik’as p’op’ularit’e noçapu. Ora golaxtuşi Eljah Muhammedişi mtini simadape do uislamuri o3’k’omilu na iguru Malcolmik, 1964 3’anas emu k’ala gza muşi ok’o3’k’u. Cuma muşişen e3xu eç’opu do 3’oxle Egvipt’işa do ok’ule xacoba şeni Mekkeşa mendaxtu. Xacobaşi p’eriodis na z’iru, na3iapeşi do perepeşi cumalobaş z’irapaşen dido na itesirinu Malcolmik, amuşk’ule faşist’i ar Muslimani na var iqvasunon ognapu do coxo muşi “El-hac Malik El-şahbaz” oqopinot iktiru. Mekkes mtini Muslimanoba na iguru Malcolmik, Amerik’aşa uk’uniktuşi p’resaşa, faşist’oba na naşkvu, “Amerik’anur İslamuri Misia” coxoten ağani ar teşkilat’i na 3’opxu, xçe adamapekti am teşkilat’işa na ak’atenanşi ognapa meçu.

İslamik, bekimda maartani fara, Amerik’aş p’resas int’erna3ionaluri do mçire ebat’epeten xonari aqu. Faşist’obaşi naşkvinu Eljah Muhammedi do çkvaneri uça adamepeşi teşkilat’epeşk’elen 3’ori va ren yado i3’k’omilinu. Malcolmis, emuşk’ule dido itexdidinuşa geiç’k’inu. Na skidut’u k’arta ndğa e3xu na eç’opupt’u steri rt’u. So idas na ixosarinet’u. Muşi k’ala na rt’u k’oçepeşa çodina çkimi momixtu yado tkvalape var mpulapt’u. Ocaği muşi ar svas, mukti emniet’oba şeni çkvaneri ot’elepes skidurt’u. Malcolmik, skidala muşi xalk’i muşişi hak’k’epe eç’opinu, amuşen meti am xalk’i mtini minoba muşişa nunç’işinu şeni akaderet’u. Uça adamepeşi so3ia oqopinot, k’arta mutxani mutepeşi, xolo ar gemişa otiruten Afrik’aşa var gvaktinet’es mara k’ult’ura, religia, nena mutepeşiten do xolo oxoşkvineroba mutepeşiten Afrik’aluri aqopinet’es. Dido guri meç’voni ar xali ren do, ok’oxveri Krist’ianobak entepeşa jur kianati cehennemi nukteret’u... İrişen çodinuri do irişen sup’eri religia na ren İslamobas, am xalk’is jur kianas xela naçinet’u. Malcolmik, am mtinobape oxo3’onapu şeni dido ixandu. Mk’ule oras Amerik’as na ren irişen didi İslamuri cemaat’i iqu. Dip’lomape muşi oxen3aleşk’ele na niçinen doguronepe gon3’k’es, k’oçepeşa K’urani ok’itxu do Arabuli nena ogures.

21 K’undura 1965 tariğişi Mjaçxaş ndğas, skidala muşi na ukadu xalk’i muşi şeni k’onferansi meçapt’uşi, suik’ast’i oxvenuten çili do otxo bere muşişi tolepeş 3’oxle şehidi ixvenu. 12 3’anaş morgvalis arxvala korba muşi oz’ğuten, çkar tutaluri geç’areli ueç’opinuten dodginu na var uğut’u ar energiaten na ixandu Malcolmişi xura, na qvilespe andğaneri ndğasti na var içkinen k’oçepeşk’elen 16 k’urşumi k’ala in3irineret’u. Şuri skani xvameri iqvas Malcolm X, skani gzas niqoninen…

Majura k’ele Nation of İslam teşkilat’işi go3’oncğonerobaşa Eljah Muhammedi şk’ule Louis Farrakhan moxtu. Teşkilat’ik na3ionalist’iş simadaşa andğaneri ndğasti naqonops. Amerik’as andğaneri ndğas nanç’inerot 8 milyoni Muslimani skidun. 11 St’aroşina 2001 tariğis na ixvenu t’aaruzepe şk’ule 2 tuta steri mk’ule ar oraş doloxe 50.000 Amerik’anuri dobadonamşinek Muslimani iqu. 3’oxleneri orapes ar 3’anas 25.000 Amerik’anurik Muslimani iqvert’u. Na ixvenu goşogorapes eşo iz’iren do, dido Amerik’anurik Muslimani iqvasunon; muşenido Amerik’anurepes a3’işakis mtini İslami var açines. İslami p’op’ulari iqvaşi nç’ela manz’inen. Amerik’anuri Muslimanepe, didopeten Oşkendayulvaluri do Afrik’aluri Muslimanepek 3’opxups. Malcolmişi skidala, maktaloba muşi Spike Leek na qu do ti-muşi Denzel Vashingtonik na osağu 1992 3’anaş noxvene ar sinemaş filmişa tema iqu.