DUDBUT'K'A

MEK'İRELOBAŞİ SİMBOLİ: AK'İDEŞİ ŞEKERİ

Çkini şeni loqa do şekeri dido beciti ren. İrişen dido mom3’ondunan eya. Andğaneri ndğas uk’oro3xu şekerişi ç’eşidepe na iz’iren tina, t’radi3ialuri ar şekeri miğunan: ak’ideşi şekeri. Sp’e3ialuri nostoni do şura k’ala, ak’ideşi şekeris uğun sum oş3’anuraşi mcveşoba. Andğaneri ndğas, şekerişi ç’eşidepe oşepeten na ren tina, ak’ideşi şekeri xoloti şekerepeşi sult’ani ren. Mcveşi orapes, k’elleşi şekeri oqopinot na içkinet’u k’valifik’a3ialoni şekerepe havanis obaxuten, dişkaşi daçxirişi jin, t’angişi k’ardalas ondğulinuten igibinet’eren. İqinert’uşi, şekerişi ağdaşa nardişzomini, aran3i, port’uk’ali, limoni, k’andğo steri xilepeşi zomini, t’arçini, nardi, nane steri şura k’ala txiri, susami steri xomineri xilepe ok’atuten çkvaneri nostoni do z’irapape na uğun ak’ideşi şekerepe imralinet’eren.

Tkvala “ak’ide”s uğun “mek’ireloba”, “artikartişen uok’o3’ku” steri oxo3’onapa. Osmanuri teres, ulufeşi ndğas yengiçerepeşa sum tutaluri xeşpaxape niçinu şk’ule, sarayişi avlis entepeşa ar diarati niçinet’eren. Am diaraşi morgvalis xalk’işa ak’ideşi şekeriş meçamuti, kapikuluşi malimepe na ezderet’u xeşpaxa do oç’k’omalepeten xeleberi na rt’u, mk’ule gzaten mara oint’eresot o3’irapt’u. Osmanuri k’ararişç’arapeşi gagnapaten, sadrazami do mağali divanişi xalk’ik, 3’oxlenerot malimeşi oç’k’omale me3adupt’es, ok’uleti entepeşa ç’k’ucepeşi doloxe şekerepe niçinet’u. Ayati o3’irapt’u, malimepes narği na va uğut’es do sult’anişa mek’ireli na rt’es.

Sarayişi helvaxanas na ixvenet’u do “mangiri”s na nungapt’u am şekerepe na niçinasunt’u k’oçişen k’oçişa iktiret’u. Dirhemişi (3,2 gr) k’oro3xalaten, sadrazamişa 500, majura vezirepe, yengiçerişi ağaşa 300 dirhemi oqopinot niçinet’eren. Am şekeri meçamuşi diçodu şk’ule, "Fetihişi Sure" ik’itxinet’eren. Am t’radi3iaten, ak’ideşi şekeri iqu xalk’işi xelak’aoba do artobaşi simboli dido ginz’e 3’anapeşi morgvalis. Ok’uleti ak’ideşi şekeri mevlidişi t’radi3ia çkini k’alati elişinu. Mevlidi şk’ule mevlidişi şekeri k’ala ak’ideşi şekeri meçamuşati geiç’k’inu. Ak’ideşi şekeri, çai k’alati ixmarinen. Xvala şekeri ok’atu var mara p’icis na amidvinasen ar ak’ideşi şekeritenti çaişa nostoni memaçenan. Emuş met’i ak’ideşi şekeri oxorişnoxvene past’ape k’ala k’rok’ani steriti ixmarinen.

Odudepeşi toliten, şekeri Hindurepe şk’elen iz’irineren. Çinurepek Hindurepeşen, Farsepe do Arabepekti Hindist’anişen igureret’es şekeri. Avrop’alurepek Haçonurepeş seferepeşi morgvalis içinerenan şekeri. Turkepek dido yanot içinerenan şekeri. Ma-14-ani oş3’anuras Anatolias na goileret’u İbni Batutaşi seyaxatnameşen vigurapt aya. Şekeri na omralapt’u fabrik’ape, Avrop’as ma-18-ani oş3’anuras ik’ideren. Turkias maartani şekerişi fabrik’a 1926-s ik’ideren. Bekir Efendi, 1777 3’anas oxandu şeni Kastamonuşen Mp’olişa moxteren. Bekir Efendik Bahçekapis, imalatxanati doloxe muşis na rt’u ar ç’it’a dukyani oqopinot k’ideren do şekeri do lokumi omraluşa gyoç’k’eren. Bekir Efendik na qveren mskva do nostoni şekeri do lokumepeşi sebebiten sarayis int’eresi aqveren. Emuşk’ule padişaxişi fermaniten sarayişi dudmeşekere iqveren. Emuşk’uleti xacobaşa na ideret’u Bekir Efendi, "Meşekere Xaci Bekir Efendi" coxoten içineret’u.

Çinoberi ak’ideşi şekeri na z’iru mitxani Xaci Bekir Efendi ren-i? Var. Ak’ideşi şekeri Osmanuri sarayis, Xaci Bekir Efendişi oraşen 3’oxleti ixvenet’u. Mara em orapes na imralineret’u ak’ideşi şekeri, emuşk’elen na imralineret’u steri var t’eren. Ak’ideşi şekeri, em orapes mangiri na itkvet’u didi rk’inaşi geç’arelepe steri ixvenet’eren. Xarxaleri şekeri, marmarişi morgvali k’alup’epeşa i3’ap’inet’eren. Mangirişi z’irapa na uğut’u ak’ideşi şekerepe ixvenet’eren. Entepes var uğut’eren, Xaci Bekir Efendik na omraleret’u ak’ideşi şekerepes na uğut’u çxant’oba do z’irapa. Xaci Bekir Efendik şekeris çkvadoçkvaneri z’irapapeti meçeren. Murenki, ak’ideşi şekeri oxvenu, em p’eriodis amaçop’ineri rafinuri şekeriten ixvenet’eren.

Meşekere Xaci Bekirik nostoni muşi xoloti oskedinaps. Bahçekapis, iptinerot na ik’idu svas na ren dukyanis Turkiaşi irişen mcveşi firma oqopinot oxizmet’us naqonops. Meşekere Xaci Bekir Efendişi skirepe, motapek andğaşakis firma oskedinerenan. Ali Muhiddin Xaci Bekirik şuri muşi 1974-s Ğormotis meçuşi, dulyas sica na ren M. Doğan Şahinik mxuci meçeren. Malturi mxat’vari Preziosi şk’elen na ixat’inu, “meşekere” coxoni, Meşekere Xaci Bekir Efendişi suretişi originali andğaneri ndğas Luvrşi Muzeumis imerçapinen.



                                                                                                                                                              TÜRKÇE