DUDBUT'K'A

UÇAZUĞALURİ MAGEKTALE: MUSTAFA SUPHİ

Mustafa Suphi dibadu Giresunis, 1883-s. Baba muşi rt’u Osmanuri dobadonaşi valipeşen Ali Riza Begi do nana muşiti rt’u, Samsoniş Belediyeşi mcveşi reisi Halil Hilmi Begişi k’ulani Memnune Xanumi. İptineri gamantana K’udusi do Damask’os, liseşi gamantanati Erzurumis notamamu. 1905-s, Mp’olişi Huk’uk’uri N3’opula noçodinu. Ok’ule notamamu P’olit’ik’uri Çkinobapeşi N3’opula P’arisis. Fransias na skidurt’u p’eriodis, Jean Jaures, Celestin Bougle steri masimadalepeşi gzaşen idu. Am 3’anapes, Mustafa Suphis maittixatepe k’ala xolosoni k’ont’akt’i na uğut’u, içkinen. Em p’eriodis, xe3alaşi gzaten na ulut’u “Tanin”işi (“Otinoba”) k’oresp’ondent’oba qu.

P’arisişen Mp’olişa goiktu 1908-s, namuk na rt’u Majurani Meşrutiyetişi ognapa. Tanin (“Otinoba”), Serveti Funun (“Çkinobaşi Xampoba”) do Hak (“Hak’k’i”) coxoni gazetapeşa st’at’iape ç'aru. “Ticaret Mektebi Alisi”s (“K’omer3iaşi Mağali N3’opula”) “Darulmuallimini Aliye” (“Mamgurapalobaşi Mağali N3’opula”) do “Mektebi Sultani”s (“Lise”) huk’uk’i do ek’onomiaş dersepe meçu. “İttihat do Terakkişi Furk’a”şi (“Artonoba do 3’oxloxtimobaşi Furk’a”) 1911-s xveneri generaluri k’ongresişa ak’atu Anatoliaşi delegat’i oqopinot. Maittixatobaşen omendranu muşi geç’k’u am k’ongresi şk’ule. 1912-şi Mariaşinasti naşkvu furk’a mtelot. Maittixadepeşa nodgitinus geç’k’u. Maittixadepeşa nodgitinuşi ceza niçinu 1913-s. Sinop’işa mendiçkvinu.

1914 3’anaşi moç’k’as, Sinop’işen imt’u namtini megabrepe muşi k’ala ar ç’it’a k’araviten Rusiaşa. 3’oxle p’olit’ik’uri dudmant’rinale na rt’u Mustafa Suphi, kianuri maartani lima geç’k’uşi, Osmanuri dobadonaşi dobadonamşine na rt’u şeni, mendiçkvinu 3’oxle K’alugaşa, ok’uleti Uralişi t’erit’oriaşa. Mendoçkvinobaş 3’anapeşi doloxe ok’içinu Turki do Turkuliti na ğarğalapt’u çkvadoçkva cincepeşen magektalepe do Bolşevik’epe k’ala 1914-1915 3’anapeşi şkas. (Bolşevik’i) Rusiaşi So3ialuri Demok’rat’iuri Furk’as ak’atu. Yulvaşi front’is, limaş oras Rusepeşk’elen ç’opineri do Rusiaşi gurişa mendiçkvineri Anatolialuri malimepeş şkas ixandu. 1917 Gumaşi gektala şk’ule idu Mosk’vaşa. Xalk’işi K’omiseri St’alinişi manuşvalepeşen Mir Seyit Sultan Galiyevişi mdivani iqu. Am p’eriodis, didopeten K’irimi do Odesas Rusi cinconi varna Turki do Turkuli na ğarğalapt’u limaşç’opinerepeş doloxe ixandu. Mç’ita armiaşi doloxe, limaşç’opineri Turki do Turkuli na ğarğalapt’u mitxanepeşen ge3’opxeri ar malimuri k’erk’elaten ok’vak’idu xçe armiaşa nodgitinu şeni.

X3ala 1918-s 3’opxu Osmanuri dobadonaşi So3ialist’epeşi K’ongresi, Mosk’vas. 3’ilvas, ak’atu Muslimani K’omunist’epeşi K’ongresişa, Mosk’vas. Rusiaşi mtel Muslimani Madulyepeşi Şkaguroni K’omit’et’işa i3xunu. Am k’omit’et’i mek’ireli rt’u Na3iapeşi Xalk’uri K’omiserobas. Masumani int’erna3ionaluri maartani k’ongresis ak’atu Turki delegat’ot. 1918 Xrist’anas, P’et’rogradis xveneri int’erna3ionaluri magektalepeşi ok’oxtalas ak’atu. Artneri 3’anaş doloxe, ik’idinu k’omunist’uri gazeta “Yeni Dunya” (“Ağani Kiana”). Ok’ule Eskişehiri do Ank’arasti na iz’irinu “Ağani Kiana”, ar dolonis jur fara gamiçkvinet’u do Mosk’vaşi Muslimanepeşiş Şkaguronuri K’omiserobaşi organi rt’u. “Ağani Kiana”şi maartani kore3xelape gamiçkvinu Mosk’vas. Mara ok’ule K’irimis gamiçkvinu. “Ağani Kiana” gamiçkvinet’u Mustafa Suphişi go3’oncğonerobaten. Turki do Turkuli na uçkit’u Anatolialuri esirepek ik’itxupt’u “Ağani Kiana”. “Ağani Kiana”şi t’iraji otxo şilyaşen dido rt’u. Jur şilya gazeta Turkiaşa, ar şilya gazeta Azerbaicanişa, sumoşidojurneçdovit gazeta Rusiaşa, sumoşidojurneçdovit gazeta İranişa do sumoşidojurneçdovit gazeta Turkist’anişa nuncğonopt’es. K’irimis na gamiçkvinet’u “Ağani Kiana”, Lazi mafeluk’epeşk’elen itirinenet’u Anatoliaşa. K’omunist’i map’rop’agandepe, madulye do malimepe Anatoliaşa mendaçkvinu şeniti ixmarenet’u am gza.

14 X3ala 1919 tariğis, Mustafa Suphi, Maksut Ekşi, Ali Riza Keskin, Osman Topçuoğlu, Mustafa Borkluce, Murat Sari do Kadir Erzurumluk do3’opxes Turkiaşi K’omunist’uri P’artiaşi mak’idalepeşi k’omit’et’i. Mustafa Suphi, 1-8 St’aroşina 1920-s Bak’us na ixvenu Yulvaluri Xalk’epeşi Maartani Didok’oxtalaşi dudmanvencobaşi divanisti rt’u. 10 St’aroşina 1920-sti, Turkiaşi K’omunist’uri Furk’aşi maartani generaluri k’ongresi ixvenu Bak’us. Sumi çkvaneri k’erk’elaşi ok’ok’atuten ik’idinu Turk’iaşi K’omunist’uri Furk’a. K’ongresis ak’atu 74 delegat’i Anatolia, Mp’oli do Soviet’uri dobadonaşen. K’ongresik 3xunu Mustafa Suphi, Mehmet Emin, Nazmi, Hilmioğlu Hakki, İsmail Hakki, Ethem Nejat, Suleyman Nuri şkaguronuri k’omit’et’işa. Mustafa Suphi i3xunu furk’aşi dudmaxmance do Ethem Nejatiti generaluri mdivani.

Em dğa şk’ule, Furk’ak Turkia k’ala ibodu didopeten oteşkiloba, agit’a3ia do p’rop’aganda, ambarok’oroba do malimuri oteşkilobaşi speropes. Furk’ak Bak’uş gale, Mp’oli, Zonguldaki, T’amt’ra do Rizini steri Uçazuğaşi zuğap’icis na geladgit’u, namutepeşa oxtimu-moxtimu perpu na rt’u noğapes, Naxç’evani do Oçildre K’avk’asias filialepe gon3’k’u. K’artayis mendoçkvu mateşkile milit’anepe. Em orapes Mp’oli do Anatoliaşi int’elekt’uelepe, madulyepe do maamagepeşi doloxe k’ap’et’i ar menceli na uğut’u do Ank’araşi xe3alaşi go3’oncğoneri Mustafa Kemalikti na nuç’andu Turkiaşi K’omunist’uri Furk’aşi şkaguronuri k’omit’et’ik gonk’vatu Ank’araşi ant’i- imp’erialist’uri xe3alas mxuci meçamu şeni Anatoliaşa mok’axtimus. Furk’aşi mtel şkaguronuri k’omit’et’i do majurapek amaxtes Turkiaşa K’arsişen, 28 Xrist’ana 1920-s.

Na içkinen k’onari amuşk’ule oğodape aşo moirdu: Nak’otxani doloniş morgvalis, doskides K’arsis. Murenki ok’ule K’arsi do Erzurumis, entepe linçiten oğurinu na unt’es mitxanepe yeçkindu. Ank’araşa oxtimu şeni, ar gza var az’iru Mustafa Suphi, çili muşi do vitosum gzamşine muşis. Oşkurnoni ar xali na rt’u koxo3’ones. T’amt’raşi gzaten Soviet’uri dobadonaşa, Batumişa goktinu şeni nena gonk’vates. Kazim Karabekirişi malimepek ar-jur silaxi mutepeşisti xe gedves. Ar çamliten mendoçkves entepe. 28 3’anağani 1921 tariğişi seris, na gexedes çamlis, T’amt’raşi ekole, Uçazuğaşi oşkendas, arçkva çamliten entepes na nunç’işu mafeluk’epeşi Kaxya Yahyaşi k’oçepek 3’oxle goçves entepe, dolokunepeti gamo3’k’es. Naşkves entepe t’et’eli. Ok’uleti xamepeten oğurines Mustafa Suphi do muşi vitootxo gzamşine. Surmeneşi ekole met’k’oçes entepeşi uşuroni xurape Uçazuğaşi qini 3’k’arepes. Entepeşi oğurinu Kaxya Yahyas mişk’elen giçinadvu andğaşakis var igurinu. Na iğurinu k’oçepeşi coxope ofi3ialurot aşo ignapinu:

Samsonişi maxalle Hançerlişen Mustafa Suphi; Mustafa Suphişi çili; Uskudarişi maxalle Ahmet Çelebişen Ethem Nejat; Erzincanuri Muallimi Aşçioğlu Bahaeddin; Uşakişi maxalle Haci Huseyinişen Kazim Hulusi; Surmeneşi Kariye Asuşen Kiralioğlu Maksut; Cihangiruli Ekimi Hilmioğlu İsmail Hakki; Vanişi k’aza Ercişişen Neferi Ahmetoğlu Hayrettin; Bandirmaşi naxiye Manyasişen Matope Hakki bin Mehmet Ali; Mp’oluri injineri Emin Şefik; Kadikoyuri putxalaşi oşdudi Tevfik bin Ahmet; Manisuri rezarvuli ofi3eri Kazim bin Ali; Erzincanişi kariye Akdağişen Hatipoğlu Mehmet; İzmirişi maxalle Tilkilikişen Haci Mustafa oğlu Mehmet; Kandiraluri Cemil Nazmi bin İbrahim.