|
T'EODOR K'ASAP'İ DO "DİYOJENİ"
Urumuri cinconi magazete T’eodor K’asap’i dibadu 1835-s K’ayseris. Baba muşi ğuruşi, Mp’olişa idu. Ar k’ele çirağoba qu majura k’eleti Kuruçeşmes na geladgit’u Urumuri N3’opulas ik’itxu. Ar Fransuli ofi3erik emus na meçu babaluri mxuciten Fransiaşa idu 1856 3’anas. P’arisis ik’itxu şk’ule, goiktu Mp’olişa. Magazeteloba oxvenus kogeç’k’u. Oz’i3inuri gazeta “Diyojeni” gamoçkvu 1870-şen 1873-şakis. Ali Begi, Recaizade Ekremi do Namik Kemali rt’es gazetaş maç’aralepeşi doloxe. Xe3alak “Diyojeni” genk’iluşi “Ç’ingirak’oni Tatari”, eti geink’iluşi “Hayal” (“Ğari”) do “İstikbal” (”Moxtasneri”) coxoni gazetape gamoçkvu. Ç’arape muşişi sebebiten 1877-s imaxkeminu xe3alaşk’elen. Avrop’aşa idu. Oxarsuvobate goiktu dobadonaşa. Ok’ule na ğuru 1905 3’anaşakis sarayis ixandu mabeyinişi bibliotek’as. O3’opxobaşi p’eriodiş teat’ruli xandapes mxuci meçu. Osmanuri teat’rişi svaloni odudepeten oskedinuş k’ele dodgitu. “Xezdimeri Xemiti” (1875), “İşkiloni Memo” (“Magom3’k’irale Memo”) (1874), “Para Mesleği” (“Geç’arelişi Dulya”) (1875) coxoni Moliereluri adap’t’a3iape qu. “Lukresya Borçiya” coxoni muşiuri ar sterati kuğun. Alexandre Dumas Pereşi “Mont’e Krist’o” coxoni xvena (1871) noktiru Osmanuri nenas. Aya ren iptineri romaniş tercume Osmanuri dobadonas. Gulvaşi tak’lidi sterape var, Ortaoyunişi t’radi3iaten ç’areli sterape oç’aruten na3ionaluri ar teat’ri yeçkindinuş k’ele dodgitu.
Oşkenduri ist’oria çkinişi iptineri oz’i3inoni jurnali na rt’u “Diyojeni” rt’u muxalifuri ar jurnaliti. Coxo muşi Krist’eşen 3’oxleni 412 do 320 3’anapeşi şkas skideri Sinap’uri maçile filosofi Diyojenişi coxoşen ezdimeri “Diyojeni” 3’oxle Urumuri do Fransuri gamiçkvinu. Ok’uleti, 24 3’ilva 1870 tariğis geç’k’uten Osmanuri nenaten naqonu muşi gamaçkvuşi skidalas. “Diyojeni” rt’u 3’oxle 4 gverdoni do dolonis ar fara; 23. kore3xaleşen geç’k’utenti dolonis jur fara; 148. kore3xaleşen geç’k’utenti dolonis sumi faraten gamiçkvinu. T’eknik’urot, jurnalis, andğaneri k’arik’at’urepes na ixmarinen steri, jin muşis ğarğalaşi balonepe var, tude muşis oxo3’onapaşi ğarape uğut’u. “Diyojeni” geink’ilinu sumi fara xe3alaşk’elen. “Diyojeni”şi logoşi tuden Sinap’uri çinoberi maçile filosofi Diyojenişi na içkinen nenapeşen ar teri ç’areli rt’u: “Mo milandup do çkva k’aoba var minon!”. “Hayal” (Ğari”) coxoni jurnalis 1877-s gamaçkvineri Karagozi-Xacivatişi k’arik’at’uraşi muşenobaten T’eodori K’asap’is niçinu xapisişi ceza. Am cezaşi muşenoba k’arik’at’ura aşo ren. Xe-k’uçxe muşi zenciriten mek’ireli Karagozis k’itxups Xacivatik: "Aya mu xali ren, Karagozi?" Karagozikti aşo nena guktirups: "K’anonişi çerçeves oxoşkvoba, Xacivati!"
|
TÜRKÇE
