|
ÇEÇEN İÇKERİAŞİ RESP'UBLİK'A
Çeçen İçkeriaşi Resp’ublik’a (ÇİR), K’avk’asiaşi didi germapeşi olandeş k’ele gedgimeri ren do olande muşis Stavrop’ol K’rayi do Kalmuk’ia, yulva do omjoreyulva muşis Dağistani, omjore muşis Okortule, gulva muşis İnguşia do Olande Osetia gudgin. Nananoğa Caxark’ale, dixaşzoma 15.500 k’m2, nak’onoba 1.918.547, ofisialuri nena Çeçenuri na uğun resp’ublik’aşi majura noğape ren Gudermes, Tela, Argun do Urus-Martan.
Çeçenia do İnguşia 20 3’anağani 1921-s na geidginu Germalurepeşi Sovieturi Resp’ublik’aşa ik’atinu. 30 3’ilva 1922-s Çeçeniaşi Avt’onomiuri Resp’ublik’a; 7 X3ala 1924-sti İnguşiaşi Avt’onomiuri Resp’ublik’a geidginu. Am jur resp’ublik’a 5 Xrist’ana 1936-s Çeçen-İnguşiaşi Avt’onomiuri Resp’ublik’a coxote ok’oinç’inu. Kianuri majura limas Germanepe k’ala iteşrik’es yado Çeçenepe do İnguşepe mtelot Asiaşa içvines do Çeçen-İnguşiaşi Avt’onomiuri Resp’ublik’ati 15 3’anağani 1944-s koguşibğinu. Çeçen-İnguşiaşi Sovieturi Sosialist’uri Avt’onomiuri Resp’ublik’aş dixati Olande Osetia, Dağistani do Okortuleşa ok’oirtinu. 1956 3’anas oxarsuvu ignapinuşi 9 3’anağani 1957-s Çeçen-İnguşiaşi Avt’onomiuri Resp’ublik’a xolo kogeidginu. Sovietepeşi doloxvuş p’eriodis na ok’oxtu Çeçenepeşi k’ongrek 1990 3’anaşi 3’ilvas Çeçen-İnguşiaşi Resp’ublik’aş timoşletinoba do 1991 3’anaşi Pukrik’asti xemoşletinoba kognapu. K’ongrek resp’ublik’aşi coxoti “Çeçen İçkeriaşi Resp’ublik’a” yado doktiru. Am p’eriodis Çeçenepek ağani gedgimeri Rusiaşi Federasionişa ok’atinuşi kart’alisti imza var gedves.
27 Gimua 1991-s na ixvenu 3xunas %85 nispet’i reyi na mogu Generali Caxar Dudayevi resp’ublik’aşi maartani p’rezident’i iqu. Boris Yeltsinişi xe3alak, Çeçen İçkeriaşi Resp’ublik’a şeni Sovieturi Artobaş doloxe timoşletineri oxen3ale var t’u do Rusiaşi ar no3’ile rt’u edo Sovieturi dudk’anonik am st’at’uşen timoşletineroba moguşa gza var meçaps yado maana qu do k’ortas zderioktala kogoşogzu. Am orapes 4 X3ala 1992-s İnguşepek, Çeçen İçkeriaşi Resp’ublik’aşen uk’ui3’k’es do İnguşiaşi Resp’ublik’a kogedges do Rusiaşi Federasionişa kak’ates. Am 3’anas Zviad Gamsaxurdiak na oktalapt’u Okortulek, Çeçen İçkeriaşi Resp’ublik’a diçinu. 11 Xrist’ana 1994-s Rusi mencelepeş menk’ap’ute 1996 3’anaşakis na naqonasunt’u Rusi-Çeçenepeşi maartani lima kogeç’k’u. Caxark’aleşa na amaxtu Rusi armiak na var meşvent’u nodgitinu koz’iru. Monk’a silaxepe do 3aşen memxvacu uğut’estina Rusi mencelepek, mucaxidi Çeçenepes var geacgines. Lima naqonupt’uşi 21 İgrik’a 1996-s p’rezident’i Caxar Dudayevi na i3’opxinu suik’astite işehidinunati Rusepek germapes na skidut’es mucaxidepe var ak’ont’roles. P’rest’iji na dvark’ines Rusepek, Pukrik’a 1996-s lima na oçodinu akt’is imza gedvus mecburi kodoskides.
1997 3’anas na ixvenu p’rezident’obaşi 3xunas Aslan Maşadovi, ÇİR-şi majurani p’rezident’i iqu. 1999 3’anas Afganistanik, ÇİR timoşletineri oxen3ale viçinop yado kognapu. 1999 3’anaşi Gimuas ÇİR-şi oktalaşa 3aşen do dixaşen taaruzis na geoç’k’apu P’utinik Rusi-Çeçenepeşi majurani lima yeçkindinu. 2000 3’anaşi K’unduraş tutas Caxark’ale Rusepeşi iqu. Aslan Maşadovişi dudmaxvencobas, ÇİR-şi maktalepes germaşa uk’uniktinu kodvaç’ires. Rusiak, Caxark’ales mateşrik’e Çeçenepe k’ala ağani “Çeçeniaşi Resp’ublik’a” do oktala do3’opxu. Aslan Maşadovi 8 Mirk’ani 2005-s Rusepeş k’elen dişehidinu. Oşehidinuş k’ule Abdulhalim Sadulayevi p’rezident’i iqu. Rusepeşi k’udeli “Çeçeniaşi Resp’ublik’a”şi p’rezident’i Ahmet K’adiroviti 9 Pukrik’a 2005-s diqvilinu. Emuşk’ule 3’oxle Alu Alxanovi do ok’ule skiri muşi Ramzan K’adirovi p’rezident’i iqu. Ar 3’anaş moçkva k’onari p’rezident’oba na qu Abdulhalim Sadulayevi 17 Mbulora 2006-s işehidinuşi ÇİR-şi Oxen3aluri Nodgitaşi K’omit’ek, Dokka Umarovi p’rezident’i yado ognapu. Çeçenias, Rusepe do sotinuri xainepe k’ala xoloti cixadi naqonops.
|
TÜRKÇE
