DUDBUT'K'A

VİT'AMİNİŞİ BAĞU BADEMİ

Bademi (Prunus dulcis) ren vardurepeşi (Rosaceae) familiaşi Prunoideae coxoni tudeni familiaşen. Xila muşi na iç’k’omen ç’it’a ncaşi sort’i ren. Bademi ren ncaşi xila. Muç’o ant’ama eşo Prunusişi tudeni cinsi na ren Amygdalusişi doloxe ren. Prunusi cinsişen majura mak’aturepeşen çkvanerot, xila muşi loqa ren, xor3oni gale var uğun emus. Mara t’k’ebi steri ar otragate getrageri ren. Emuş doloxe iz’iren k’evi ar xeç’ep’ate getrageri do na iç’k’omen p’ip’ila. Bademişi nca ren omjoreyulva Asiaşa maxsusi. K’ult’uruli formi muşi irden olandes İnglisişi k’un3’ulişakis. Ç’it’a nca ren. 4- 9 met’reşakis ginz’enoba uğun. Karmagişi but’k’ape uğun. But’k’a ren tak’ribi 6- 12 sm. Kinari muşi ren k’ibironi. Muşi pukirepe ren irorate xçe varna xçeşi penbe. Xut taci but’k’aloni ren. 3- 5 sm çaponi ren. Pukiri guin3’k’en but’k’apeşen 3’oxle pukrinoras.

Mt’k’uri bademi irden Xçezoğaşi k’ortas Suria, Lubnani, İsraeli do Jordanias. Xaçkarulot bademi iptinerot akonaşis ordes yado isimadinen. Dido mcveşi orapes, mt’k’uri bademi ik’orobinu oç’k’omu şeni. Didi oqopimobati, ğurz’ulepeşen ipağinert’u oxrak’ute. K’ult’urişi bademi xolosoni yulvas, ordoneri bronzişi ep’okas noçkinde rt’u yado icerinen. Arkeologiurot bademi ren z’ireli xilapeşen T’ut’anxominişi mezares (tak’ribi Krist’eşen 3’oxle 1325). Mtel kianaşi bademişi omraloba ren tak’ribi 1,5 milion t’oni. Grek’ia, İrani, İt’alia, Marok’o, P’ort’ugalia, Esp’ania, Suria, Turkia do Amerik’aşi Ok’ont’aleri Oxen3alepe renan dudari momralepe.

Bademis uk’ors çxvapa, çuçuna t’aroni do xomulobaşati dido naxondinen. Emus var mo3’ondun t’eni t’aroni do qini ixi. İpukiraps ordoşen pukrinoras. Emuşeni yano moxtimeri doğiten k’rotun. Var aqven xila emus. Bademi irden gemp’onute. Muşi namtini ç’eşidepe irden tasite. Nergepe içanen 3- 4 3’anas. Ncas uğun 40- 50 3’anaşi skidala. Çaneri xilapeşi galeni xeç’ep’a xomun.

Bademis uğun oşis 54 yaği do oşis 16,9 nişasta. Xampa ren madenuri cumu do vit’aminite. Loqa bademişi tasis uğun arm3ika p’rot’eini, erk’ina do k’alsiumi k’ala artot mağala nak’onobate yaği. Bademişi yaği ren pelaperi t’k’ebi do tomaşa. Ant’ioksidanuri “E” vit’aminite xampa ren. Bademik, aya xasietite do badi-xçinobaşi p’at’inobape do uk’ore3xu zabunobapaşe gza var meçaps. Berepes uk’ors cansağoba mutepeşi şeni. K’olo bademik oçiçkanaps gurp’ici. Dodgitinaps oxvalu. Mara dido iç’k’ominaşi, o3’ink’ups.

Bademis uğun dobağine nispet’is k’arbonhidrat’i, uz’ğu yaği, lifi, fosfori, k’alsiumi, erk’ina, p’ot’asiumi, magneziumi, çink’o, vit’amini “A”, “B”, “C” do” E”. Ar xeşgurite bademi oç’k’omuk k’oçis meçaps dğaluri manganeziş dvaç’irobaşi oşis 45 do t’angişi dvaç’irobaşiti oşis 20. Bademi oç’k’omuk oç’it’anaps gurişi k’oroneri zabunobapeşi risk’i. Bademik oç’it’anaps “LDL” (“p’at’i xasietoni”) k’olest’eroli. Diabet’uri do k’ardiovaskuleri zabunobapeşa medgineri jur farate cansağobaşi maçumale ren. On3’uranerot bademi na ç’k’omanpeşi mtel k’olest’erolis oç’it’anaps oşis 4- 12-te. Gverdi çaişi ç’irk’ate bademis uğun 18 gram yaği. Amuşi 11 grami, guri şeni pelaperi na ren uz’ğu yağepe ren.

Bademi ren odude immunişi sist’emas na numxvacups, k’ai ant’iok’sidani na ren vit’amini “E”şi do manganezişi. Bademi ren t’angi, riboflavini (“B2”) do fosforişiti k’ai odudepeşen. Bademis na uğun yağepek nuşvels k’ilo meçamuşa. Z’ğeri okaçaps. Oç’k’omuşorapeşi şkas 10-15 k’ak’ali bademi iç’k’ominen. Ar dolonis 28 grami bademi, fist’ik’i varna fist’ik’işi zeri oç’k’omuk oç’it’anaps safraşi kvalepeşi yoçkinduşi risk’i oşis 25 nispet’ite.



                                                                                                                                                              TÜRKÇE