|
CEZAİRİŞİ DEMOK'RAT'İURİ XALK'URİ CUMXURİET'İ
Cezairişi Demok’rat’iuri Xalk’uri Cumxuriet’i (El Cumhuriyye El Cezairiyye Ed Dimukratiyye Eş Şabiyye) Xçezuğaşi irişen didi, Sudaniş k’ule Afrik’aşi majurani didi vatani ren. Cezairişi manz’agerepe renan, olandeyulvas Tunusi, yulvas Libia, omjoreyulvas Nijeri, omjoregeulvas Morit’ania do Mali, geulvas Fasi do Geulva Saxra. Etnik’urot art İslamuri, Arabuli do Berberuli vatani ren. Vatanişi coxo Arabuli nenas “ç’alak’epe” tkvala ren. Vatanişi nananoğa Cezairi, dixaşzoma 2.381.741 k’m², maxoroba 34.895.000 ren do didi noğape uğun; Batna, Becaye, Biskra, Bumerdas, Ayn el Defla, Annaba, Mila, Tilimsan, Konstantine, Oran, Buleyde.
Antik’uri oras Cezairi, Berberi cinconi 22. Misirişi xanedaniş gek’idute yeçkindu. Berberepe ust’a suvarepe renan do Misiris parali askerepe iqves. Majura k’ele K’artaca k’alati itemases. Cezairi, dixape muşis irişen dido Romauri genomskideşi mance Xçezoğaşi vatani ren. Cezairi, İ.K’. 7. oş3’anuraşi oşkaş k’ule İslamuri armiapeş k’elen ifethinu. Cezairis çkvadoçkva xanedanepeşi xe3ala aqu, 1517-s Barbaros Xayrettin Paşa k’ala cuma muşi Oruç Reisiş k’elen ifethinu do Osmanalişi dixapeşa int’alu edo Cezairişi eyaleti geidginu. 1830-s Frengepek Cezairis, Didi Frengi İmp’arat’orobaşi art no3’ile noktinu şeni xegedves. Amuşeni Cezairişi Muslimani xalk’i oxirist’ianu do mtelot Frengiuri k’ult’uraşa adapte oxvenu unt’es. Emiri Abdulk’adirik, Frengepeşi işgalişa medgineri timoşletinobaşi maartani k’abğa xegedvaşi majurani 3’anas geoç’k’apu. Maişgalepe k’ala 14 3’ana icedelu do 23 Xrist’ana 1947-s Frengepeş k‘elen iç’opinu. Frengepeşi işgalişa medgineri timoşletinobaşi majurani k’abğa 1954-s Mileturi Oxoşkvaşi Cepeşi go3’oncğonerobas geoç’k’u. Cepek, 3’ilva 1954-s gamaçkveri maartani ognapas, Cezairi işgalişen moşletinu do am dixapeş jin İslamuri timoşletineri oxen3ale geodginu mevoğiraptya tku. Ovro 3’ana naqoneri timoşletinerobaş limaşi morgvalis 1,5 milioni Cezairuli Muslimani maişgalepeş k’elen işehidinu. Mileturi Oxoşkvaşi Cepek 1958-s muvak’ati art hukumeti do3’opxu. 5 X3ala 1962-sti timoşletineroba gamognapu. Muslimanepeşi ovro 3’anas naqoneri k’araroni k’abğaşi çodinas maişgalepes omt’inu kodvaç’ires. Mara Frengiaşi oyinite Mileturi Oxoşkvaşi Cepeşi doloxe Muslimani mollape ditasfirinu do geulvaluri sek’ulari simadaşi mancepe dimencelu.
Cezairis 12 Mbulora 1990-s iptinero dido p’art’iaşi k’atineri maxaluri goşo3xuna ixvenu. Am goşo3xunas İslamuri Oxoşkvaşi Cepe (FİS) reyepeşi %55 mogu do dido sotis maxaluri goşo3xuna komogu. Emuş k’ule 26 Xrist’ana 1991-s iptinero dido p’art’iaşi k’atineri umumi goşo3xuna ixvenu. FİS-ik am goşo3xunas resimuri odudepeşi tolite reyepeşi %55, muşi odudepeşi tolite %80 komogu. Aşo iquşi armiak, 16 3’anağani 1992-s xveneri darbete xe3ala eç’opu do goşo3xunaşi majurani t’uri mejilu do umumi dudmaxvence P’rof. Abbasi Medeni edoxolo FİS-işi tik’onozepe koç’opes. Cuntak FİS-işi mensubi beledieş reisepe do beledieş meclisişi mak’aturepeti doazlu do didope koç’opu edo FİS geink’ilu. Mara cuntak girdabi koxo3’onu do İslamuri oxonk’anaşi mensubepe k’ala ok’onosuşi gzalepe ogorus kogeoç’k’u. Amuşi sebebite armiak şiddetişi k’elenari hukumeti 11 İgrik’a 1994-s istifa oxvenapu do umosi mutedili hukumeti do3’opxu. Mara ağani hukumetikti namtine siaseturi oyinepeş met’a ok’onosu şeni çkar mutu va qu. Andğanerdğas vatani xut 3’anas art 3xuneri dudcumxurik oktalaps. Dudcumxuri, Nazirepeşi Meclisişi do Emnietişi Mağala K’onseişiti reisi ren.
Cezairişi zoğap’icepe umumiro germapeşa dido xolosi do okti ren, tabiuri dido limani var uğun. Olandeş k’ele Xçezoğaluri t’aroni, omjoreş k’ele çoluri t’aroni iqven. Zoğaşa xolos xaçkaşa moxva dixapes zeytini steri Xçezoğaluri mzgudape irden. Cezairulepeşi %78 Arabepek, %20 Berberepek 3’opxupan. Edoxolo Cezairis k’oloniaşi devreşen genomskide m3ika Frengi do %1-şen umosi m3ika Yahudi koren. Cezairişi resimuri nena Arabulie. Mara Cezairulepeşi %90-şen umosis Frengiuri nena kuçkinan. Berberepekti mutepeşi nena ğarğalapan. Cezairişi resimuri dini İslamie. Xalk’işi %99 Muslimanie. Muslimanepeşi didope Sunnie. Sunnepeşi umumi Maliki, m3ikapeti Hanefie. %0,5 k’onariti İbadepe korenan.
Cezairi, Afrik’aşi irişen xampa vatanepeşen arterie. Cezairi, gazi do p’et’rolişi beciti mamrale do magamaçame ren. Vatanişi omjoregeulvaş k’ele erk’ina, omjoreş k’ele uraniumi do çink’oşi madenepe ren. Cezairik, xaçkaşi reformi do monk’a sinaişi modernizasionite ek’onomiş omordinu 3adu mara p’et’roli do gazi cinconi maxsulepe xoloti gamaçamuşi tamami 3’opxupan. Vatanis pulandi, çiment’o, mgvana, t’ekstili, k’onfeksioni, t’k’ebi, cami, kart’ali, k’irtasiye, buroşi malzemepe, şekeri, meşrubati, mobilia, madeni eşya, p’lastik’i do gidaşi sinai mordineri uğun. Edoxolo ticareturi vasitape, xaçkaşi alet’epe, namtine monk’a makinepe steri sinauri maxsulepe omralaps fabrik’apeti kuğun.
|
TÜRKÇE
