MAPA DO MÇ'K'EŞİ Ar mapa kort’u. Emus na uğut’u okro xazinas var ant’rinet’u, (1) mara dido xezdimeri na rt’u şeni, (2) ar okro mitişa var amet’et’u. Ar dğas mapak ducoxu vezirepe muşis (3) do u3’u: - Andğaşen goyilit do k’oçepes u3’vit mi çkimde malen do a3’işa kianas uşignapu sum m3udi atkven, (4) emus dido okro mepçap ! (5) Vezirepe em dğaşen igzales, kiana goyiles do mapaşi notkvame iris du3’ves : (6) “mitxani mapa çkinişa nalen do kianas uşignapu sum m3udi atkven, emus dido okro meçaps mapakya”. Ar tuta mek’ilu. Mapaşa miti var nuxtimun. K’oçepek isimadept’es: “eşo mu m3udi vu3’vat mapas a3’işa mitis na var ugnapunya”. (7) Ar k’ele aşo isimadept’es do majura k’ele aşkurinet’es: “mapas m3udi muç’o vu3’vatya”. M3ika oraş k’ule am ambari ar mç’k’eşik kognu do mapas aşo numçinu: “ar m3udiş otkvaluşa sum dğas domçvi do ek’ule iri dğas tito tito m3udi gi3’umerya”. Am ambari mapas konuğes. (8) Az’i3inu mapas do tku: “em bedigoç’veri mç’k’eşis mu m3udi atkven, ma na var miçkit’asya”. Mek’ilu ar dğa. Mapas guri damonk’anu (9) do nisimadu: “soti mç’k’eşik mtiniti domi3’umers sum uşignapu m3udi” yado ducoxu vezirepes. - E, vezirepe, u3’umers mapak, isimadit do goyişinit, mu m3udi itku andğaşa kianas mu na giçkinan, (10) gogaşinan, ç’umanis ma mi3’vaten. Vezirepes em dğas do em seris toli var udverenan, ç’umanişakis notkvame m3udepe goişinapt’es. (11) Majurani dğas ç’umanişi ordo mapaşa na mextes, mapa m3xodaris t’u. Vezirepek mu na uçkit’es, du3’ves. (12) Masuma dğas gobri3’eri, got’alaxeri mç’k’eşi mapaş cixas konodgitu, moi3’k’u kalamani do k’uçxes na moz’it’u titxu 3’inek’epeten kamaxtu mapaşa. Mapak t’axtis xet’u do ekole akole eçi veziri eluxet’u. Gobri3’eri mç’k’eşi z’iruşi, mapas az’i3inu: (13) - Mu m3udi ambari momiği ? K’itxu mapak mç’k’eşis do xolo ar k’ai kogamiz’i3u. Mç’k’eşi çkar var aşkurinu do u3’u mapas: - P’ap’uli çkimis jur qona uğut’u. Ar qonas na xaçkupt’u dik’a, (14) mteli kianas dubağut’u. - Şegignapunan-i amk’ata m3udi ? (15) K’itxu vezirepes mapak. - Var, - u3’ves vezirepek. Mç’k’eşik çkva nena var eşiğu, kiselu, gamaxtu gale, moidu kalamani, biga muşi kodikaçu do mçxurişa igzalu. Majura dğas mç’k’eşi xolo komoxtu mapaşa, moi3’k’u kalamani do kamaxtu. Mapa koxen t’axt’i muşis do ekole akole vezirepe eluxenan. Mç’k’eşi na amaxtu steri, (16) mapak mutxani u3’vasunt’u, mara mç’k’eşik nena go3’uncubalu do u3’u: - Majura qonas p’ap’uli çkimik markvali xaçkupt’u do iri 3’anas na aqvet’u ç’uç’uli (17) vit noğas var int’rinet’u. Gaak’viru mapas do vezirepes k’itxu: - Şegignepunan-i amk’ata m3udi? - Var şemignepunan, u3’ves vezirepek. Mç’k’eşi kiselu, xolo muşi bri3’eri kudi kogitu do gale kagamaxtu. Am mapa dido xezdimeri na rt’u (18) do çkar mitis okro var meçapt’u (19) eti k’ai xeşa kuçkit’u, amuşeni mç’k’eşik onç’inapt’u kalamaniş modvalu do ar k’eleti usimint’u: “mu tkvasenan mapa do vezirepekya”. Mç’k’eşi na gamaxtu steri, mapa ke3xont’u t’axt’işen do vezirepes u3’u: - Vezirepe, z’iropti mç’k’eşik xazinaşi okro go3’amiğasen. Ç’umenti mç’k’eşik am k’ata uşignapu m3udi dotkuna, (20) tkvan var şemignapunanya var tkvat, şemignapunanşo, miçkinanşo, tkvit ! (21) Mç’k’eşik koşignu aya do igzalu. Em dğas mç’k’eşik limcişa mçxuri ocvinapt’u do p’ilili gelaçapt’u. Masuma dğas xolo komextu mapaşa. - Muperi uşignapu m3udi tkvaginon am dğa? Z’i3ineri u3’umers mapak. - Baba skanis dido mt’eri uqonut’eren (22) do şkvit 3’anas ok’ok’idinu uğut’eren entepe k’ala, (23) u3’umers mç’k’eşik, am ok’ok’idinupes na mulurt’u zianiten (24) baba skanişi xazina komoiçoderen. Em oras baba çkimik no3xut’eren baba skanis oşi okro. Baba skani em 3’anas doğuru do oşi okroti kodoskideren. Mç’keşik aşo na tku steri, (25) ar veziri ke3xont’u do: “aya mignapunan, miçkinanya!” - Aya komiçkinanya, tku majura vezirik. - Aya na var uçkin, mi iqven, (26) man ti şemignapunya, tku mapak. - Şegignepunan do kogiçkinanşi, çkva mutu otkvaluşi var miğun. (27) Baba skanişi bere si re do t’axt’i muşiti si giğun. Emuşeni em oşi okro si momçaginonya, u3’u mç’k’eşik mapas. Mapas m3ika oras nena var atku, ek’ule vezirepes u3’u: - Xalali ren amk’ata mç’k’eşi şeni oşi okro, komeçit! Komeçes oşi okro. Mç’k’eşik ubas komeşidu, igzalu do muk ti ixmaru do çkvas ti oxmarapu. (28) NENAPUNA / SÖZLÜK / DICTIONARY Lazuri / Turkuli / İnglisuri A a ambari / haber / news amet’et’u / kıyabiliyordu / s/he’d spend. .. ant’rinet’u / sığdırabiliyordu / it; s/he could fit into. .. ar/ti / bir / one ar k’ele / bir yan(dan) / on one hand. .. ar k’eleti / bir yan(dan) da / on other hand. .. too aşkurinet’es / korkuyorlardı / they were afraid of. .. atkven / söyleyebilir / s/he can say atku / söyleyebildi / s/he could say aqvet’u / sahip oldu / s/he had. .. az’i3inu / gülebildi / s/he could laugh a(m) / bu / this am k’ata / böylesi / this kind. .. andğa / bugün / today andğaşa / bugüne kadar / till today andğaşen / bugünden itibaren / begining from today amuşeni / çünkü / because. .. aşo / böyle / like this. .. aya / bu/nu / this one a3’i / şimdi / now a3’işa / şimdiye kadar / till now ekole - akole / o yan(d)a - bu yan(d)a / there and here e(m) / şu / that entepe / şunlar / those entepe k’ala /onlarla beraber / together with those emus / şu(nd)a / in/to that emuşeni / çünkü / because. .. eşo / öyle / so B b baba / baba / father bedi / talih / fate bedigoç’veri / talihsiz (bahtıyanık) / unlucky bere / çocuk / child biga / değnek / cane bri3’eri / yırtık / torn C c cixa / kale; hapishane / fortress; prison cixas / kalede / in fortress Ç ç çxuri / koyun /sheep çxurişa / koyuna / to sheep çkar / hiç; sıfır / nothing; zero çkimde / bana / to me çkimi / benim/ki / my; mine çkimik / benim(ki) (+ e. ek) / my/mine (+ e. particle) çkimis / benimkinde(ne) / in/to mine çkini / bizim/ki / our/s çkinişa / bizimkine / to ours çkva / başka / other çkvas / başkasına/da / to/in other one çkvasti / başkasın(d)a da / to/in other one too Ç’ ç’ ç’uç’uli / civciv / chick ç’umani / sabah / morning ç’umanis / sabahleyin / in morning ç’umani şakis / sabaha kadar / till morning ç’umanişi / sabahleyin / in morning ç’umen /yarın / tomorrow ç’umenti / yarın da / tomorrow too D d damonk’anu / ağırlaştı / it became heavy dğa / gün / day dğas / gün(de) /(on) day dğaşen / günden / from. .. day. .. dido / çok / much; many dik’a / buğday / wheat do / ve / and doğuru / öldü / s/he died domçvi / bekle!(beni bekle) / wait for. ..! domi3’umers / bana söylüyor / s/he’s saying to me. .. dubağut’u / yetiyordu / it was becoming enough ducoxu / çağırdı / s/he called du3’ves / söylediler / they said E e eçi / yirmi / twenty eluxenan / oturuyorlar / they are sitting. .. eluxet’u / oturuyordu / s/he was sitting kiselu / kalktı / s/he stood up ke3xont’u / zıpladı / s/he jumped. .. ek’ule / sonra / after; then F f fara / defa /. .. time. .. G g gaak’viru / şaşırdı / s/he was confused gale / dışarı(da)ya / outside gamaxtu / çıktı / s/he went out gelaçapt’u / çalıyordu / she was playing giçkinan / biliyorsunuz / you know giğun / sende. .. var / you have. .. gi3’umer / söylüyorum / I am saying. .. gi3’umerya / söylüyorum diye / saying I am saying gobri3’eri / yırtık - pırtık / torn one. .. goişinapt’es / hatırlıyorlardı / they were remembering got’alaxeri / çamurlanmış / muddy goyiles / dolaştılar / they went round goyilit / dolaşın ! / go round ! (pl.) goyşinit / hatırlayın ! / remember ! (pl.) go3’amiğasen / elimden alacak / s/he’ll take. .. go3’uncubalu / kaptı / s/he took. .. guri / kalp / heart Ğ ğ ğormoti / tanrı / god H h hemti / şu da / that too X x xaçkupt’u / ekiyordu / s/he was coltivating xazina / hazine / treasure xazinas / hazinede / in/to treature xazinaşi / hazinenin / treature’s xet’u / oturuyordu / s/he was sitting down xezdimeri / elisıkı / miser xolo / yine; yakın / again; near xalali / helâl / lawfully earned İ i igzales / gittiler / they went igzalu / gitti / s/he went ixmaru / kullandı / s/he used iri / her/kes;hep / every;all iris / herkes(d)e / in/to all isimadit / düşünün ! / think ! (pl.) isimadupt’es / düşünüyorlardı / they were thinking itku / söylendi / it was said iqven / olu(yo)r / it; s/he becomes J j jur/i / iki / two K k -k / ergatif ek / ergative particle kagamaxtu / çıktı / s/he went out. .. kalamani / çarık / rawhide sandal kalamanişi / çarığın / rawhide sandal’s kamaxtu / girdi / s/he entered. .. kiana / dünya / world kianas / dünyada / in world kogamiz’i3u / güldü / s/he grinned kogitu / örttü / s/he covered kognu / duydu / s/he heard koxen / oturuyor / s/he is sitting down kodikaçu / tuttu / s/he held kodoskidu / kaldı / s/he remained kodoskideren / kalmış / s/he had remained kogiçkinan / biliyorsunuz / you know kogiçkinanşi / madem biliyorsunuz / as you know (pl.) komeçes / verdiler / they gave komeçit / verin! / give! (pl.) komeşidu / koydu / s/he put (p.) komextu / gitti / s/he went komiçkinan / biliyoruz / we know komiçkinanya / biliyoruz diye / saying we know komoiçodu / boşaldı / it emptied itself komoiçoderen / boşalmıştı / it had emptied itself komoxtu / geldi / s/he came konodgitu / dayandı / s/he arrived. .. konuğes / götürdüler / they took away. .. kort’u / vardı / there was. .. koşignu / duydu / s/he heard kuçkit’u / biliyordu / s/he knew. .. kudi / şapka / hat kogoişaşu / şaştı; çarpıldı / s/he was surprised K’ k’ k’ai / iyi / good; well k’ai xeşa / iyicene / carefuly -k’ele / -taraf(t)a / on/to side k’itxu / sordu / s/he asked k’oçepe / adamlar / men k’oçepek / adamlar (+ e. ek) / men (+ e. particle) k’oçepes / adamlar(d)a / in/to men k’oçi / adam / man k’uçxe / ayak / foot k’uçxes / ayağa / onto foot Q q qona / tarla / field qonas / tarlada / in field L l limci / akşam / evening limcişa / akşama kadar / till evening M m ma / ben / I malen / gelebilir / s/he can come. .. ma(n) ti / ben de / me too majura / ikinci; diğer / second majurani / ikincisi / second one majura k’ele / diğer yan(d)a(n) / on other hand. .. mapa / kral / king mapak / kral (+ ergatif ek) / king (+ e. particle) mapakya / kral diye / saying king. .. mapas / kralda / in king mapaşa / krala / to king mapaşi / kralın / king’s mara / ama / but markvali / yumurta / egg masuma / öteki; üçüncü / other; third mç’k’eşi / çoban / shepherd mç’k’eşik / çoban (+ ergatif ek) / shepherd (e. particle) mç’k’eşis / çoban(d)a / in/to shepherd mç’k’eşi şeni / çoban için / for shepherd mepçap / veriyorum / I am giving meçaps / veriyor / s/he is giving meçapt’u / veriyordu / s/he was giving mek’ilu /. .. geçti / it passed. .. mextes / gittiler / they went. .. mi / kim / who miçkinan / biliyoruz / we know miçkinanya / biliyoruz diye / saying we know miğun / bende. .. var / I have. .. mitxani / her kim / whoever. .. miti / kimse / anyone mitis / kimsede / in anyone mitişa / kimseye / to anyone mi3’vaten / bana söyleyeceksiniz / you’ll say to me moi3’k’u / çıkardı / s/he put off momiği / getirdin;getir ! / you brought; bring ! (sg.) momçaginon /. .. vereceksin / you’ll give momçaginonya /. .. vereceksin diye / saying you’ll. .. moidu / giydi / s/he put on. .. (p.) moi3’k’u / çıkardı / s/he put off. .. (p.) moz’it’u / giyiyordu / s/he was putting on mteli / büs/bütün; herşey / all mt’eri / düşman / enemy mtini / gerçek / real mtiniti / gerçekte de / in fact mu / ne / what muç’o / nasıl / how muk / kendisi; o / s/he mukti / o da / s/he too muperi / ne gibi / what sort of. .. muşi / onun / its; her; his muşis / onunkin(d)e / in/to hers; his muşiti / onunki de / hers; his too mutxani / nesne; bir şey / something mutu / bir şey / anything m3xodari / sedir / sofa m3xodaris / sedirde / in sofa m3ika / bir/az / a little/few m3udi / yalan / lie m3udiya / yalan diye / saying lie m3udepe / yalanlar / lies N n nalen / gidebilir / s/he can go nena / dil; lisan; söz / language; tongue;word nisimadu / düşündü / s/he thought noğa / şehir / city noğari / şehirli / citizen noğas / şehirde / in city notkvame /. .. dediği / what s/he said. .. nulurt’u / geliyordu / it was following no3xu / ödünç verdi / s/he lent no3xut’eren / ödünç vermiş / she had lent. .. nuxtimun / geliyor / s/he is coming. .. numçinu / haber saldı / s/he sent news to. .. O o ocvinapt’u / otlatıyordu / s/he was pasturing oxmarapu / kullandırdı / s/he had smb. use. .. ok’ok’idinu / muharebe / battle ok’ok’idinupe / harb / war ok’ok’idinupes / harbte / in war okro / altın / gold okro ti / altın da / gold too onç’inapt’u / geciktiriyordu / s/he was delaying. .. ora / zaman / time oras / zamanda / in time oraş k’ule / zaman sonra / after. .. time ordo / erken / early (or)t’u / var/dı / there/was. .. oşi / yüz / (a) hundred otkvalu / demek / to say P p pukiroba (purkinora) / ilkbahar / spring P’ p’ p’ap’uli / dede / grandfather p’ilili / kaval / shepherd’s pipe R r re / sen. .. sın / you are. .. (sg.) ren / o. .. dır / s/he is. .. (r)t’u /. .. (var)dı / (there) was. .. S s -s /. .. ya; . ..da / to; in. .. seri / gece / night seris / geceleyin / at night si / sen / you skani / senin/ki / your/s (sg.) skanis / seninkinde / in yours skanişi / seninkinin /. .. of yours. .. soti / bir yer(d)e / (in) anywhere -steri /. .. gibi / like. .. sum/i / üç / three Ş ş -şa /. .. ya; kadar / to. ..; till. .. -şakis /. .. ya kadar / till. .. -şen /. .. dan / from. .. -şeni /. .. için; about / for; about -şi /. .. nın; ca; (madem) /. .. of. .. (. .. ‘s. .. ); when; while şkvit/i / yedi / seven T t -te(n) /. .. ile / with. .. -ti /. .. de; da; dahi / also; too titxu / ince / thin tito tito / birer - birer / one by one toli / göz / eye tku / dedi / s/he said tkva / siz / you (pl.) tkvani / sizin/ki / your/s (pl.) tkvaginon / diyeceksin / you’ll say (sg.) tkvasenan / diyecekler / they’ll say tkvit / deyin! / say! (pl.) tuta / ay / moon; month troni / sandalye / chair tronis / sandalyede / on chair T’ t’ t’axt’i / taht / throne t’axt’işen / tahttan / from throne U u uba / koyun; sine / bosom ubas / koynuna / to. .. bosom uçkin / bili(yo)r / s/he knows uçkit’es / biliyorlardı / they knew. .. udvalupan / (göz)kırpıyorlar / they are closing. .. uğut’u / onda. .. vardı / s/he had. .. usimint’u / dinliyordu / s/he was listening uşegnapu / duyulmamış / unheard uqonut’u / onda (canlı). .. vardı / they had (animate). .. uqonut’eren / onda. .. varmış / she had had. .. u3’u / dedi / s/he said u3’umers / diyor / s/he is saying u3’vasunt’u / diyecekti / s/he would say. .. u3’ves / dediler / they said u3’vit / deyin! / say! (pl.) V v vu3’vat / söyleyelim! / let’s say! vu3’vatya / söyleyelim diye / saying let’s say var / olumsuzluk eki / no/t vezirepe / vezirler / ministers vezirepek / vezirler (+ ergatif ek) / ministers (+ e. particle) vezirepes / vezirler(d)e / in/to ministers veziri / vezir / minister vit/i / on / ten Y y -ya /. .. diye; dığı. .. / saying. ..; . .. that. .. Z z ziani / ziyan / damage zianiten / ziyanla / with damage Z’ z’ z’iropt i / görüyor musunuz ? / do you see ? z’iruşi / görünce / when s/he saw z’i3ineri / gülerek /. .. laughing. .. 3 3 3a / gökyüzü / sky 3’ 3’ 3’ana / yıl / year 3’anas / yılda / in year 3’inek’epe / çoraplar / stockings; socks 3’inek’epeten / çoraplarla / with stockings NENAÇKİNA / GRAMER / GRAMMAR Lazuri / Turkuli / İnglisuri 1. Emus na uğut’u okro xazinas var ant’rinet’u... Onda olan altını hazineye sığdıramıyordu. .. The gold that s/he had wasn’t fitting into the treasure. 2. .. dido xezdimeri na rt’u şeni. .. . .. eli çok sıkı olduğu için. .. . .. as s/he was miser. .. 3. .. mapak ducoxu vezirepe muşis... . .. kral, vezirlerini çağırdı. .. . .. the king called his ministers. .. 4. .. mi çkimde malen do a3’işa kianas uşegnapu sum m3udi atkven. .. . .. kim bana gelebilir ve şimdiye kadar dünyada duyulmamış üç yalan söyleyebilir (se). .. . .. who(ever) can come to me and tell unheard three lies in the world so far. .. 5. .. emus dido okro mepçap! . .. ona çok altın veririm ! . .. I give her/him much gold ! 6. .. mapaşi notkvamepe iris du3’ves. .. . .. kralın dediklerini herkese söylediler. .. . .. they said, what the king said, to everybody. .. 7. .. mitis na var ugnapunya. .. . .. kimsenin duymadığı. .. . .. that noone heard. .. 8. Am ambari mapas konuğes. Bu haberi krala götürdüler. They brought this news to the king. 9. Mapas guri damonk’anu. .. Kralın yüreği sıkıştı. .. The king was moved with great compassion. .. 10. .. mu m3udi itku andğaşa kianas mu na giçkinan. .. . .. bugüne kadar dünyada söylenmiş, bildiğiniz yalan. .. . .. the lie that you know, that was told in the world so far. .. 11. .. ç’umani şakis notkvame m3udepe goişinapt’es. . .. sabaha kadar, söylenmiş (tüm) yalanları hatırlıyorlardı. .. . .. till morning they were remembering the told lies. .. 12. Vezirepek mu na uçkit’es, du3’ves. Vezirler, (tüm) bildiklerini söylediler. The ministers said that they knew. 13. Gobri3eri mç’k’eşi ziruşi, mapas az’i3inu. Üstü başı yırtık - pırtık çobanı görünce, kral gülebildi. When he saw the shepherd in rags, he could laugh. 14. Ar qonas na xaçkupt’u dik’a... Bir tarlaya ektiği buğday. .. The wheat that he was cultivating. .. 15. Şegignapunan-i am k’ata m3udi? Böylesi (bir) yalan duydunuz mu ? Have you ever heard such a lie ? 16. Mç’k’eşi na amaxtu steri. .. Çoban, girer girmez. .. As soon as the shepherd came in. .. 17. .. iri 3’anas na aqvet’u ç’uç’uli. .. . .. her yıl sahip olduğu civciv. .. . .. the chick that he had every year. .. 18. Am mapa dido xezdimeri na rt’u... Bu kralın eliçok sıkı olduğunu. .. That this king was a very one. .. 19. .. çkar mitis okro var meçapt’u. .. . .. hiç kimseye altın vermediğini. .. . .. that he wasn’t giving any golds to any one. .. 20. .. am k’ata uşegnapu m3udi dotku na. .. . .. (eğer) böylesi duyulmadık (bir) yalan söylerse. .. . .. if he had told such an unheard lie. .. 21. .. şemignapunanşo, miçkinanşo, tkvit! . .. duymuşluğumuz var, biliyoruz, deyin ! . ..say ‘we heard’; ‘we know’ ! 22. Baba skanis dido mt’eri uqonut’eren... Babanın çok düşmanı varmış. .. Your father had had a lot of enemies. .. 23. .. şkvit 3’anas ok’ok’idinu uğut’eren entepe k’ala. .. . .. onlarla, yedi yıl (boyunca) muharebesi varmış. .. . .. he had had a seven - year battle with them. .. 24. .. am ok’ok’idinupes na mulurt’u zianiten... . .. bu harbten gelen ziyanla. .. . .. with the damage that that war caused. .. 25. Mç’k’eşik aşo na tku steri. .. Çobanın böyle demesiyle. .. As soon as the shepherd said. . 26. Aya na var uçkin, mi iqven. .. Bunu bilmeyen, kim olur (ki). .. Who can’t know this. .. 27. .. çkva mutu otkvaluşi var miğun. . .. (söylenecek) başka sözüm yok. . .. I have no other word. 28. .. mukti ixmaru do çkvas ti oxmarapu. . .. kendisi de kullandı (ve) başkasına da kullandırdı. . .. he used, too and he had the others use. (Lazuri P'aramitepe - 1982 Tbilisi)   © 2006 kolkhoba.org