CADİ OXAİ Ar çil - kimoci kort’eren. Ar dğas kimoli diz’abunu do doğuru. Amus na duskidu oxorca jurşuroni rt’u. Oxarcak sum tutaşk’ule t’kubi biç’i berepe kodorinu. Ar biç’i bere doğuru do oxork’eras majura skiri duskidu. Oxorcas çkva bere na var uqonut’u şeni, ( 1) am biç’i bereş jin tirtint’u. Biç’i dirdu. Nana muşis unt’u beres na ok’itxapat’u. (2) Beresti k’ai da3’onu do kodvaceru. Mariaşinaş tutaşi ar dğas, mapxa t’aroni rt’uşi oxorcak T’amt’raşa oxtimuşa dixaziru. Ar yopşa guda m3’utxe qvali, kuvali, ğomu, k’i3işi mç’k’idi, kotumeş xor3i, ar k’ardala lazut’i, uk’urk’eli lobiaşi p’ark’i dolobğu dergis; ek’ule mkiri on3orute don3oru, mteli antepe dok’iru tok’iten do biç’is komok’idu. Ek’ule jur biga komoiğu, ar ginz’e do ar mk’ule. Ginz’e muk kodikaçu, mk’ule biç’is komeçu do T’amt’raşi gzas kogedgites. T’amt’raşa dido mendra gza uğut’es, dido çxvapa t’aroniti rt’u. Ondğeneri mjora na gyoçxu (3) dvaç’k’inderi nana t’iba k’ala, ar didi morgvali kvaş tude landes moşvacinu şeni kodoxedu. Nana do biç’ik qini 3’k’ari koşves. - Oxaai! - na doxedu steri dik’usu nanak (4) do kelinciru. Biç’iti tipis kogamingoru, em oras didi kva ok’i3’k’u do ar ç’ereli porçoni pimpiloni badi kogamaxtu. - Mu ginon, mu şeni micoxi! oxorcas k’itxu badik. Nana do beres gaak’vires do badişa mutu var atkves. - So nulut ? - Xolo k’itxu badik. - T’amt’raşa, - u3’u nanak, - ek dido k’ai doguroni ren do bere ogurapuşa meviqonup. - Pimpiloni badi kogextu kvaşen, entepeşi xoloşa komextu, biç’is jinşen tudeşa ar k’aixeşa komendo3’k’edu (5) do ek’ule nanas u3’u: - Dido mendra niqonup biç’i skani. Kodomicer na, çkimi k’ala konaşkvi. (6) Ma iriperişi moxene vore. Oxai mcoxons, am didi kvaş doloxo pskidur. Kodomicer na, bere skani andğaşen çkimi k’ala kodomit’ali. Ar 3’anas iqven do komendovo3’k’er, mutu agureni do varna, ar 3’anaşk’ule moxti, am kva k’ala çkimi coxo “Oxai” dicoxi, ma gamavulur do iri xolo dogi3’umer. Bere skanis var aguren na, (7) arti 3’anaş kira komomçap do bereti mendiqonup. Agurenna, bere skani sum çkva 3’anas çkimi k’ala memaşkumer, kirati var minon do sum 3’anaşk’ule mendiqoni. Biç’iş nanas dido mo3’ondu Oxaiş nena, (8) bere konuşku do muk igzalu oxorişa. Oxai do biç’i kvas kamaxtes. Kva kok’oxtu. Oxai cadi rt’u. Muşi mamgurepes cadoba ogurapt’u. (9) Mik cadobaş dulya k’ai igurat’u eya var naşkumert’u. “Ma şuri gemdginşa çkimden k’ai cadi kianas miti var t’asen do cadobaşi dulya am kvaş gale mitik var gamiğasenya”. - isimadept’u badik. Mamgurepek na digurat’es, ar 3’anaşk’ule 3adupt’u. Ar 3’anaşa mamgurepe mus noqupt’es, so na muk idat’u, (10) ek noqupt’es do muk mu qvat’u, mamgurepekti eya ikipt’es. Mis na aşote cadobaş dulya var nagnet’u (11) do var aguret’u, Oxaik ar 3’anaş k’ule naşkumert’u oxori muşişa. Oxorcaşi biç’ik ogurus kogyoç’k’u, am pimpiloni badişen igurapt’u cadoba. Oxais ar mskva k’ulani uqonut’u: ğva mç’ita, t’anmağali, mjora steri tomapeten, tolepe zoğa steri, uça, ginz’e 3’am3’amepeten... Em k’ulanişi mskvanoba otkuten var itkven, oç’aruten var iç’aren. (12) Ar menda3’k’omiluten am k’ulani baba muşişi ağani mamgures dvaqoropu, mara şkurnaten mitişa mutu var atkvet’u. K’ulanik muşebura isimadu: “am biç’ik cadoba k’ai kodiguru na, baba çkimik akşen var naşkumers, ar soti xvala xvala kobz’irat’i do mutu dovu3’vat’iya”. Ar dğas, ç’umanişi biç’ik p’ici ibont’uşi, k’ulani t’k’obaşa konaxolu do quciş cincis elupurçolu: - Baba çkimis iri dğas ti eşo oz’iri, vitam mutu var nagnep. 3’ana na mek’ilas, iri xolo k’itxasen, si, - mutu var maguru, mutu var miçkinşo u3’vi. Miçkinya du3’vi na, akolendo var megaşkumers giçkit’as. (13) Biç’ik em dğaşk’ule Oxaiş k’ulanik na oguru steri ikipt’u. Mek’ilu ar 3’ana. Oxaik k’itxu biç’is: - Mu iguri çkimden, mu giçkin? - Mutu var mevagni, mutu var maguru, mutu var miçkin, - u3’u biç’ik. Oxais k’ai a3’onu, a3’i biç’iş meşkvinu unt’u do nana muşi çumert’u. Ar dğas komoxtu biç’işi nana, kva k’ala dodgitu, dicoxu pimpiloni badişi coxo: “Oxai”. Kva goin3’k’u, badi gamaxtu do oxorcas u3’u: - Mutu var aguru bere skanis, dudmandi, mendiqoni! Oxorcas p’at’i a3’onu, (14) mara mu qvat’u, Oxais komeçu ar 3’anaşi kira do biç’i mendiqonu. Oxorca ek’o derdoni rt’u do, gverdi gzaşakis ar nena var utkvalu nulut’es. Xolo nana var naxondinu do beres u3’u: - Ar 3’anas moxele k’ala megaşkvi, mutu var gaguru do kirati komemoçapi. Berek ekole akole goin3’k’edu, kvaşen k’ai xeşa mendra rt’es, xolo miti var t’u do mitikti var ognapt’u muşi nena. Ek’ule u3’u nana muşis: - Si derdi mo zdip nana, ma iri xolo komiçkin. Oxaişi mteli çkinape kodoviguri, mara m3udi vu3’vi, emuşeni muşi cadoba k’ai na igurasen k’oçi emuk gale var naşkumers. (15) Nana a3’i moxtu nosişa, a3’i nagnu Oxaişi oinepes do xeleberi k’uçxes unz’inu oxorişa ordo vigzalat yado. Nana do biç’i ar soti var oxvaktes (16) do komoxtes oxorişa. K’ai kamuişvacesşi biç’ik u3’u: - Oxaişi moxeloba na uçkin k’oçi ugyare var doskidun. (17) Si mo gaak’viras ma puci, xoci, txa, 3xeni, girini, cori, coğori, k’at’u, mtugi, kotume, ğorğoci, bibi, ç’urç’a, mjvabu, mgeri, m3’k’iri, k’oli, bombola, mutxani na ginon eya viqver. Si ginon na, (18) ma txa doviqver, si gamamçi, ma xolo k’oçi doviqver do skande komovulur. - Aşo muç’o iqven ? - gaak’viru biç’işi nanas. Biç’i arşvacis ar didi mçxuri diqu. Nanak ç’umanis mendiqonu bazarişa do kogamaçu. Majura dğas çxuri amt’u em koçis mik na eç’op’eret’u xolo k’oçi diqu do nana muşişa komoxtu. K’ai da3’onu nana muşis do a3’i emukti icert’u am biç’işi cadobas. (19) - A3’i xoci viqver do gamamçi! - U3’u nana muşis biç’ik do xoci diqu. Nanak eti kogamaçu. Majura dğas oxorcaşi bere xolo oxori muşişa komoxtu. - A3’i 3xeni viqver, mara bazarişa na miqoni ağviri mitis var meça, oxorişa moiği do doşinaxi. Ağviri şeni mitik dido geç’areli mekças na, man ti gegink’anup do emoras meçi, - tku biç’ik do 3xeni diqu. Nana muşik mendiqonu bazarişa. Dido muştari uqonut’u am 3xenis: (20) artik - “ma epç’opaminon”, majurak - “ma epç’opaminonya” do artikaris gza var meçapt’es, (21) mtelikti - “manya, ma epç’opaya “ - zop’ont’es. Nanak mu qvat’u var uçkit’u. Em dğas am biç’işi ambari Oxaik kogneren. Oxai çkva k’oçişi suretis kamaxtu do bazarişa mendaxtu. Mextuşi, biç’işi nanas 3xeni gamaçameri var uqonut’u. (22) Oxaik jur ek’onari pasi meçu do 3xeni muk keç’opu. Oxaik ağviriti ak’vandu, mara nanak var meçu. Oxaik ağviri şeni 3xenişi pasi komeçu. 3xenik em oras koxo3’onu am k’oçi Oxai nar t’u. (23) Çkva mitik ak’o para ağviris var meçapt’u, (24) do ti goink’anu. Nana muşik komeçu ağviri. Oxaik xolo ağviri 3xeniş nunk’us kamudvu do - “xes kodolovit’k’oçaya” - isimadu, mara ağviri na go3’uğu steri, (25) 3xenik incubalu, t’oroci diqu do putxu. Oxai kurişa goiktu do gyatxozu t’orocis. (26) T’orocik ar oput’es mç’ita dolokuneri k’ulani koz’iru mendraşen, putxu emuşk’ele, gurp’icis noputxu do pukuri diqu. K’ulanik pukiri xes kodikaçu. Gaak’viru: “aya solen moxtuya” do oşurus kogyoç’k’u. Kuriti k’ulanişi xolos kodoxedu do mak’vande diqu. A3’i aya mak’vande mextu do konodgitu k’ulanis. - Komomçi pukiri do mu na ginon, maxve3’i, ( 27) - u3’u mak’vandek. Var meçu k’ulanik: “aya çkimi pukiri ren, si mot mekçaya”. Aya na koz’iru k’ulaniş nanak k’itxu: (28) - Mu ren osuri çkimi, mu gorups em mak’vandek? - Pukuri mak’vans, - u3’u k’ulanik. Komeçi do igzalas, koni3’k’ini! - ducoxu nana muşik. K’ulanik konusiminu nana muşis, mara pukiri lazut’iş k’ak’ali diqu do ek kogoşibğu. Aya na mak’vandek z’iru, (29) çkar var iqondu, mamuli diqu do oz’angus kogyoç’k’u, mara lazut’iş ar k’ak’ali mk’yapu diqu, mamuli gyoşku do gzas kogedgitu. İdu, idu do Oxaişi oxorişa, em didi kvaşa komextu. Goi3’k’edu ekole akole, do miti var t’uşi, xolo k’oçi diqu do ducoxu: “Oxai!” Kva ok’ui3’k’u, mara Oxai soti var t’u. Biç’i amaxtu, Oxaiş k’ulani kagamiqonu do oxorişa mendiqonu. Nana muşi oxoris t’u. (30) Dido k’ai a3’onu: gondineri biç’i komomixtu do ocağişa nisati komomiqonuya. Didi ç’anda dodges, manti kovort’i, pşvi, p’ç’k’omi do ç’andati diçodu do Oxaiş ambariti. NENAPUNA / SÖZLÜK / DICTIONARY Lazuri / Turkuli / İnglisuri A a aguren / öğrenebili(yo)r / s/he can learn aguren-i / öğrenebili(yo)r mu? / can s/he learn? aguret’u / öğrenebiliyordu / s/he could learn aguru / öğrenebildi / s/he could learn ağani / yeni / new ağviri / gem / bit of(horse) ağviris / gemi/e / in/to bit. .. ağviri şeni / gem için / for bit. .. ağviriti / gemi de / bit. .. too ak’vandu / diledi / s/he begged amaxtu / girdi / s/he entered ambari / haber / news ambariti / haber(i) de / news too amt’u / kaçabildi / s/he could escape ar/ti / bir / one arşvaci / bir soluk / one breath. .. arşvacis / bir solukta / in one breath. .. arti / bir de / in addition; one too artik / bir(i) (+ ergatif ek) / one (+ e. particle) artikartis / birbirlerini/e / to/in each other atkves / diyebildiler / they could say atkvetu / söyleyebiliyordu / s/he could say a3’onu /. .. gitti / s/he liked. .. ak / burada(ya) / here akolen / buradan / from here ak’o / bu kadar / more or less like this a(m) / bu / this amuk / bu (+ ergatif ek) / this(+ e. particle) amuşeni / çünkü / for this. .. andğa / bugün / today andğaşen / bugünden. .. / beginning from today aşo / böyle / like this aşote / böylece / thus a3’i / şimdi / now amaxtu / girdi / s/he entered. .. B b baba / baba / father badi / ihtiyar adam / old man badik / i. adam (+ ergatif ek) / o.man (+ e. particle) badişa / i. adama / to old man badişen / i. adamdan / from old man bazari / pazar / market bazarişa /pazara / to market bere / çocuk / child berepe / çocuklar / children beres / çocuğa(ta) / in/to children beresti / çocuğa(ta) da / in/to child too bereti / çocuk ta / child too biç’i / erkek çocuk / boy biç’ik / e. çocuk (+ ergatif ek) / boy (e. particle) biç’is / e. çocuğa(ta) / in/to boy too biç’iş(i) / e. çocuğun / boy’s biç’iti / e. çocuk da / boy too biga / değnek / cane bombola / örümcek / spider C c cadi / cadı / witch cadoba / cadılık / witchcraft cadobas / cadılığı /. .. witchcraft. .. cadobaşi / cadılığın / witchcraft’s coxo / isim / name cori / katır / mule Ç ç çxvapa / sıcak / hot çxuri / koyun / sheep çili / kadın eş / wife çili - kimoci / karı - koca / wife and husband çkar / hiç, sıfır / nothing; zero çkimden / benden / from/than me. .. çkimi / benim/ki / my; mine çkimik / benimki (+ ergatif ek) / mine (+ e. particle) çkimi k’ala / benimle beraber / together with me çkva / başka / other çumert’u / bekliyordu / s/he was waiting. .. Ç’ ç’ ç’anda / düğün; davet / wedding feast ç’andati / düğün de / wedding feast too ç’ereli / alaca / motley ç’umani / sabah / morning ç’umanis / sabahta / in morning ç’umanişi / sabahleyin / (in) morning. .. ç’urç’a / serçe / sparrow D d dvaqoropu / aşık oldu / s/he loved da3’onu /. .. gitti / s/he liked. .. derdi / dert / trouble; sorrow derdoni / dertli / sorrowful dergi / küp / earthenware jar dergis / küp(t)e / in/to. .. jar dğa / gün / day dğas / gün(de) / (on) day ...dğaşk’ule /. .. gün sonra /. .. day after. .. dicoxi / çağır ! / call ! (sg.) dicoxu / çağırdı / s/he called diçodu / bitti / it finished/ended didi / büyük / big; great dido / çok / much; many digurat’es / öğreniyorlardı / they were learning dixaziru / hazırlandı / s/he got ready dik’usu / inledi / s/he moaned dirdu / büyüdü / s/he grew diqu / oldu / s/he became diz’abunu / hastalandı / s/he got ill do / ve / and dok’iru / bağladı / s/he tied. .. doviqver / olu(yo)rum / I become dovu3’vat’iya / söyleyelim diye / saying if I said. .. doç’k’indineri / yorgun / tired dodges / kurdular / they built dodgitu / durdu / s/he stopped dogi3’umer / sana söylüyorum / I’m saying to you doğuru / öldü / s/he died doxedu / oturdu / s/he sat down dolobğu / doldurdu / s/he filled doloxe / içeri(ye/de) / inside dolokuneri /. .. giysili /. .. dressed. .. don3iru / eledi / s/he sifted doskidun / kalı(yo)r / it’s remaining doşinaxi / sakla ! / hide ! ducoxu / çağırdı / s/he called dulya / iş / work duskidu / (onun) kaldı / it remained. .. du3’vi / söyledin / you said. .. doguroni / okul / school E e epç’opa / alayım ! / let me take ! epç’opaya / alayım diye / saying let me take epç’opaminon / alacağım / I’ll take. .. epç’opaminonya / alacağım diye / saying I’ll take. .. eç’op’eret’u / almıştı / s/he had taken elupurçolu / fısıldadı / s/he whispered -(e)pe / çoğul eki / plurality particle em oras / o zaman / then. .. e(m)ti / o da / it too emuk / o (+ ergatif ek) / it (+ e. particle) emukti / o da / it (e.p.) too emus / on(d)a / in/to it emuşk’ule / ondan sonra / after it. .. entepe / onlar / they eşo / öyle / so. .. ek / orada(ya) / there ek’o / o kadar / more or less like that ekole - akole / o yan(d)a - bu yan(d)a / there and he eya / o/nu / it ek’ule / sonra / then F f fara / defa /... time. .. G g gaak’viras / hayret et ! / be confused ! gaak’vires / hayret ettiler / they were confused gaak’viru / hayret etti / s/he was confused gaguru / öğrenebildin / you could learn gale / dışarı(ya) / out/side gamavulur / çıkıyorum / I’m going out. .. gamaçameri / sat(ıl)mış / sold(one) gamaxtu / çıktı / s/he went out gamamçi / beni sat ! / sell me ! gamiğasen / çıkaracak / s/he’ll take out. .. gamiğasenya / çıkaracak diye / saying she’ll take out gegink’anup / sana. .. sallıyorum / I’m swinging. .. to you gemdginşa / durdukça / during my existence giçkin / biliyorsun / you know giçkit’as / bilesin ! / know ! ginon / istiyorsun / you want (sg.) ginonan / istiyorsunuz / you want (pl.) gondineri / kayıp / lost goi3’k’edu / bakındı /s/he looked round goi3’k’u / açıldı / it(was) opened. .. goiktu / dönüştü / s/he turned into. .. goi3’k’edu / bakındı / s/he looked round. .. gorups / arıyor / s/he is looking for. .. go3’uğu / kaptı / s/he captured. .. guda / tulum / bagpipe ginz’e / uzun / long; tall gurp’ici / koyun;sine / bosom gurp’icis / koynuna / to his/her bosom gverdi / yarı/m / half gyatxozu / kovaladı / s/he ran after. .. gyoçxu /. .. tepelerine vurdu / sun was too hot gyonk’anu / salladı / s/he shoke. .. gyoşku / yuttu / s/he swallowed. .. gza / yol / way gzas / yol(d)a / on/to way Ğ ğ ğomu / lapa / watery boiled rice. .. ğorğoci / kaz / goose ğva / yanak / cheek X x xe / el / hand xes / el(d)e / in/to hand xeşnoxvene / sanat / art xolo / yine / again xolos / yakın(ın)da / near xoloşa / yakına /. .. near xor3i / et / meat; flesh xvala xvala / yapa/yalnız / lonely İ i ibont’uşi / yıkanıyor(duy)ken / while s/he was having bath icert’u / inanıyordu / s/he was believing iç’aren / yazılı(yo)r / it is (being) written idu / gitti / s/he went igurapt’u / öğreniyordu / s/he was learning igurasen / öğrenecek / s/he’ll learn iguri / öğrendin; öğren ! / you learned; learn ! igzalas / gitsin ! / let him/her go ! igzalu / gitti / s/he went ikipt’es / yapıyorlardı / they were doing ikipt’u / yapıyordu / s/he was doing incubalu / erken davrandı / s/he bestirred her/himself iri / her/kes; hep / every; all irixolo / herşey / everything iriperi / herkes / everybody iriperiş(i) / herkesin / everybody’s isimadept’u / düşünüyordu / s/he thinking itkven / söyleni(yo)r / it is (being) said iqven / olu(yo)r / it is becoming iqondu / bekledi / s/he waited. .. isimadu / düşünceye daldı / s/he thought. .. J j jilentuna / kuzey / North jin / yukarı; üst / up/side; above jinşen / yukarıdan / from upside jur/i / iki / two jurşuroni / hamile / pregnant K k -k / ergatif ek / ergative particle kagamiqonu /. .. çıkardı / s/he took away. .. kamaxtes / girdiler / they entered kamaxtu / girdi / s/he entered kamudvu /. .. geçirdi / s/he thought. .. kamuişvaces / dinlendiler / they had a rest kamuişvacesşi / dinlendiklerinde / when they had a rest keç’opu / satın aldı / s/he bought kelinciru / uzandı / s/he was prolonged kiana / dünya / world kianas / dünyada / in world kira / kira / rent; price kira ti / kira da / value too kovort’i / vardım / I was (there) kobz’irat’i / görseydim / (if) I had seen kodayceru / inandı / s/he believed kodikaçu / tuttu / s/he held kodorinu / doğurdu / she gave birth to. .. kodoguri / öğret! / teach! kodoguru / öğretti / s/he taught kodoxedu / oturdu / s/he sat down kodovit’alep /. .. bırakırım / I let. .. kodolovit’k’oçaya /. .. düşürdüm diye / saying I kept. .. kodomicer / bana inanıyorsun / you believe in me. .. kogamaçu / sattı / s/he sold kogamaxtu / çıkageldi / s/he appeared suddenly kogamingoru /yayıldı / s/he spread (p.) kogedgites /. .. koyuldular / they set to walk. .. kogedgitu /. .. koyuldu / s/he sat to walk. .. kogextu / indi / s/he came down. .. kognu / duydu / s/he heard kogneren / duymuş / s/he had heard. .. kogoşibğu / dağıldı / it scattered. .. kogyoç’k’u / başladı / s/he began. .. koxo3’onu / anladı / s/he understood kok’oxtu / kapandı / it closed. .. komeçi / ver ! / give ! komeçu / verdi / s/he gave. .. komemoçapi /. .. verdirdin / you had me give. .. komendovo3’k’er / bakarım / I examine. .. komendo3’k’edu / süzdü / s/he examined. .. komiçkin / biliyorum / I know komovulur / geliyorum / I’m coming. .. kimoci / eş; koca / husband komoxtes / geldiler / they came komoxtu / geldi / s/he came kimoli / koca / husband komomçap / bana verirsin / you give me. .. komomçi / bana ver ! / give me. ..! komoiğu / getirdi /s/he brought. .. komok’idu / yükledi / s/he loaded komomixtu / bana geldi / s/he/it came to me. .. komomiqonuya / bana getirdi diye / saying s/he brought to me konaxolu / yaklaştı / s/he approached konaşkumers / bırakıyor / s/he is letting. .. konaşkvi / bırak ! / let...! koni3’k’ini / defet ! / get rid of ! konodgitu / dayandı / s/he came to. .. konusiminu /. .. dinledi / s/he listened to. .. konuşku / bıraktı / s/he let (p.) kort’erenan / (onlar) varmış / they had been. .. koşves / içtiler / they drank kotume / tavuk / chicken kotumeş(i) / tavuğun / chicken’s koz’iru / gördü / s/he saw kuri / şahin / hawk kurişa / şahine / into hawk kuriti / şahin de / hawk too kva / taş / stone kva k’ala / taşın yanında / near stone kvas / taş(t)a / in/to stone kvaşen / taştan / from stone kvaş(i) / taşın / stone’s K’ k’ k’ak’ali / tane / grain -k’ala /. .. beraber; yanında / together with; near k’ardala / kazan / boiler k’at’u / kedi / cat k’ai / iyi / good; well k’aixeşa / iyicene / well k’ai3’oneri (xeleberi) / sevinerek / being glad. .. k’era / ocak / fireplace k’eras / ocak(t)a / in/to fireplace k’itxasen / sana soracak / s/he’ll ask you. .. k’itxu / sordu / s/he asked k’i3i / tava / frying pan k’i3işi / tavanın / of frying pan k’oçi / adam / man k’oçişi / adamın / man’s k’oli / çekirge / grasshopper k’uçxe / ayak / footh k’uçxes / ayak(t)a / in/to footh k’ulani / kız / girl k’ulanik / kız (+ ergatif ek) / girl (+ e. particle) k’ulanis / kıza(da) / in/to girl k’ulanişi / kızın / girl’s k’urk’a / çekirdek / pip Q q qini / soğuk / cold qvali / peynir / cheese L l lazut’i / mısır / corn; maize lazut’işi / mısırın / corn’s lobia / fasulye / bean lobiaşi / fasulyenin / bean’s lande / gölge / shadow; shade landes / gölgede(ye) / in/to shadow M m ma / ben / I maxve3’i / (benden) dile ! / beg...! majura / diğeri / other majurak / diğeri (+ ergatif ek) / other (+ e. particle) mak’vande / dilenci / begger mak’vandek / dilenci (+ ergatif ek) / begger (+ e. particle) mak’vans / diliyor / s/he is begging mamgure / öğrenci / student mamgurepe / öğrenciler / students mamgurepek / öğrenciler (+ e. ek) / students (+ e. p.) mamgurepekti / öğrenciler de / students too mamgurepes / öğrenciler(d)e / in/to students mamgures / öğrencide(ye) / in/to student maguru / öğrenebildim / I could learn mamuli / horoz / cock ma(n)ti / ben de / me too ma(n)ya / ben diye / saying me too mapa / kral / king mara / ama / but mariaşina / ağustos / august mcoxons / bana. .. derler / they call me. .. mç’ita / kırmızı / red mçxuri / koyun / sheep mç’k’idi / mısır ekmeği / bread of maize mevagni / idrak ettim / I learned. .. mevaşkumer / bırakı(yoru)m / I let. .. meçapt’es / veriyorlardı / they were giving. .. meçapt’u / veriyordu / s/he was giving meçi / ver ! / give ! meçu / verdi / s/he gave megaşkumers / seni bırakı(yo)r / s/he lets you. .. megaşkvi / seni bıraktım / I set you free mextu / geldi / s/he came mextuşi/ geldiğinde / when s/he came mekça / sana vereyim ! / let me give you ! mekças / sana versin ! / let him/her give you! mekçaya / sana vereyim diye / saying let me give you mek’ilas / geçsin ! / let it pass ! mek’ilu / geçti / it passed menda3’k’omilu / bakış / glance; look. .. menda3’k’omiluten / bakışla / with a look. .. mendiqoni / götür ! / take away ! mendiqonu / götürdü / s/he took away mendiqonup / götürüyorum / I am taking away mendra / uzak / far away mendrart’es / uzaklaştılar / they went away mendraşen / uzaktan / from far away meşkvinu / bırakmak / to let mi / kim / who micoxi / beni çağırdın / you called me. .. (s.s.) miçkin / biliyorum / I know miçkinya / biliyorum diye / saying I know mik / kim (+ ergati ek) / who (+ e. particle) minon / istiyorum / I want mis / kim(d)e / in/to who(m) mişa / kime / to whom mişi / kimin / whose miti / kimse / anyone mitik / kimse (+ ergatif ek) / anyone (+ e. particle) mitikti / kimse de / anyone(+e.p.) too mitis / kimse(de)ye / in/to anyone mitişa / kimseye / to anyone mjora / güneş / sun mjora steri / güneş gibi / like sun mjvabu / kurbağa / frog mk’ule / kısa / short mk’a’pu / çakal / jackal mo / olumsuzluk eki / don’t moxene / usta / master moxti / gel! / come! moxtu / geldi / s/he came moxtuya / geldi diye / saying s/he came moiği / getir ! / bring ! moşvacinu / dinlenmek / (to) have a rest moşvacinu şeni / dinlenmek için / to have a rest mot / niçin / why mskva / güzel / beautiful mskvanoba / güzellik / beauty morgvali / yuvarlak / round; spherical mo3’ondu / beğendi / s/he liked. .. mteli / büs/bütün; herşey / all; everything mtelikti / herşey de / all (+ e. p.) too mtugi / fare / mouse mu / ne / what muç’o / nasıl / how muk / kendisi; o / s/he muşebura / kendiliğinden / by itself muşeni / ne için / what for muşi / onun / her; his; its muşis / onunkin(d)e / in/to hers; his; its muşişa / onunkine / to hers; his; its muşişi / onunkinin /. .. of hers; his; its muştari / müşteri / customer mutu / bir şey / anything m3’utxe / tuzlu / sour mkiri / un / flour N n nana / anne / mother nanak / anne (+ ergatif ek) / mother (+ e. particle) nagnep / kavrıyorsun / you are learning nagnet’u / kavrıyordu / s/he was learning naxondinu / sabretti / s/he was patient naşkumers / bırakı(yo)r / s/he lets; leaves. .. naşkumert’u / bırakıyordu / s/he was letting; leaving nena / dil; lisan; söz / language; tongue; word niqonup / götürüyorsun / you are taking away noqupt’es / izliyorlardı / they were following noputxu /. .. uçtu / it flied. .. nosi / akıl / intelligence nosişa / akıla / to intelligence nugnu / kavradı / s/he learned nunk’u / surat / face nunk’us / suratı / face. .. nulut / gidiyorsunuz / you are going nulut’es / gidiyorlardı / they were going nisa / gelin / bride nisati / gelin de / bride too O o ocaxi / aile / family ocaxişa / aileye / to family oç’aru / yazmak / to write oç’aruten / yazma(k) ile /with writing. .. ognapt’u / duyuyordu / s/he was hearing ogurapt’u / öğretiyordu / s/he was teaching ogurapuşa / okutturmaya / to have smb. learnt oguru / öğrenmek / (to) learn ogurus / öğrenmeye / to learn oxai / ö. isim / p. name oxaişi /. .. nın /. .. of. .. oxorca / kadın / woman oxorcak / kadın(+ ergatif ek) / woman (+ e. particle) oxori / ev / house oxor k’era / evin ocağı / house’s fireplace oxork’eras / evin ocağın(d)a / in/to house’s fireplace oxoris / evde / in house oxorişa / eve / to house oxtimu / gitmek / (to) go oxtimuşa / gitmeye / to go. .. oxvaktes /. .. karıştılar / they spent time. .. oinepe / düzen/ler / trick/s ok’itxapat’u / okutacaktı / s/he ‘d have smb. educated ok’i3’k’u / açıldı / it opened ondğeneri / öğlenki / noon’s -oni /. .. lı / with. ..; . .. ed on3oru / elek / sieve on3orute / elek ile / with sieve oput’e / köy / village ordo / erken / early osuri / kız / girl osuriş(i) / kızın / girl’s osur p’at’oni / hanımefendi / lady oşumeşi / bıyık / moustache oşuru / koklamak / (to) smell oşurus / koklamaya / to smell. .. otku / anlatmak / to tell otkuten / anlatmakla / with telling oz’angu / gagalamak / (to) peck oz’angus / gagalamaya / to peck. .. P p pasi / bedel / value pimpili / sakal / beard pimpiloni / sakallı / bearded porça / gömlek / shirt porçoni / gömlekli / shirted puci / inek / cow pukuri / çiçek / flower putxu / uçtu / it flied. .. pskidur / yaşıyorum / I live. .. pşvi / içtim / I drank P’ p’ p’ark’i / somak / sumac p’at’i / kötü / bad p’ici / ağız / mouth p’ç’k’omi / yedim / I ate R r ren / o. .. dır / it; s/he is. .. renan / onlar. .. dırlar / they are. .. (r)t’u / o. .. dı; vardı / it; s/he was; there was. .. S s -s /. .. yı; . .. ya; . .. da / to/in. .. si / sen / you (sg.) skande / sana / to you (sg.) skani / senin/ki / your/s skanis / seninkinde / in yours skiri / erkek evlât / son so / nerede / where solen / nereden / from where soti / bir yer(d)e / in/to somewhere -steri /. .. gibi / like. .. sum/i / üç / three sureti / kılık / appearance suretis / kılık(t)a / in/to appearance Ş ş -şa /. .. ya/kadar; . .. ca / to. ..; till. .. -şakis /. .. kadar / till. .. -şen /. .. dan / from. .. -şeni /. .. için; . .. hakkında / for. ..; about. .. -ş(i) /. .. nın; . .. ca /. .. ‘s. ..; when; while -(ş) k’ele /. .. taraf(t)a / to/at side -(ş) k’ule /. .. sonra / after. .. şkurna / korku / fear şkurnaten / korku ile / with fear şura / koku / smell şuri / ruh;can / soul T t txa / keçi / goat -te(n) /. .. ile / with. ..; . ..of. .. ti / baş / head -ti /. .. de, da, dahi / too; also tipi /ot / grass tipis / ot(t)a / in/to grass tirtint’u / titriyordu / s/he was trembling tku / dedi / s/he said tok’i / ip / rope tok’iten / ip ile / with rope tolepe / gözler / eyes toli / göz / eye toma / saç / hair tomape / saçlar / hairs tomapeten / saçlarla / with hairs tude / aşağı(ya)dan / down/side tudeşa / aşağıya /. .. down. .. tuta / ay / moon; month ...tutaşk’ule /. .. ay sonra / after. .. month(s) T’ t’ T’amt’ra / Trabzon / Trebizond T’amt’raşa /Trabzon’a / to Trebizond T’amt’raşi / Trabzon’un / Trebizond’s t’anmağali / uzun boylu / tall t’aroni / hava / air(it) t’aroniti / hava da / it too t’asen /. .. olacak / it’ll be. .. t’iba / göl / lake t’iba k’ala / göl(ün) yanında / near lake t’k’obaşa / göle / to lake t’k’ubi / ikiz / twins t’oroci / güvercin / pigeon t’orocis / güvercine / to pigeon U u u3’u / dedi / s/he said u3’vi / de ! / say ! V v var / olumsuzluk eki / no/t varna / veya / or vitam / sanki /. .. as if. .. vigzalat yado / gidelim diyerekten / saying let’s go viqonup / götürüyorum / I am taking away viqver / olu(yo)rum / I become vore / ben. .. yım / I am. .. voret / biz. .. yız / we are. .. vu3’vi / söyledim / I said Y y -ya /. .. diye; . .. dığını / saying. ..; . .. that. .. yopşa / dolu / full Z z zdip / çekiyorsun / you are suffering zoğa / deniz / sea zoğa steri / deniz gibi / like sea. .. zop’ont’es / diyorlardı / they were saying Z’ z’ z’iru / gördü / s/he saw 3 3 3xeni / at / horse 3xenik / at (+ ergatif ek) / horse (+ e. particle) 3xenis / at(t)a / in/to horse 3xenişi / atın / horse’s 3adupt’u / deniyordu / s/he was testing 3’ 3’ 3’alentuna / güney / south 3’am3’amepe / kirpikler / eyelashes 3’am3’amepeten / kirpikler ile / with eyelashes. .. 3’am3’ami / kirpik / eyelash 3’ana / yıl / year 3’anas / yıl(da) / (in) year 3’anaşa /. .. yıla kadar / till. .. year. .. 3’anaşi / yılın / year’s ...3’anaşk’ule /. .. yıl sonra / after. .. year(s) 3’k’ari / su / water NENAÇKİNA / GRAMER / GRAMMAR Lazuri / Turkuli / İnglisuri 1. Oxorcas çkva bere na var uqonut’u şeni. .. Kadının başka çocuğu olmadığı için. .. As the woman hadn’t another child. .. 2. Nana muşis unt’u beres na ok’itxapat’u. Annesi, çocuğu okutmak istiyordu. Her mother wanted her child to be educated. 3. Ondğeneri mjora na gyoçxu. .. Öğlen güneşi tepelerine vurunca. .. When the noon sun shone. .. 4. .. na doxedu steri dik’usu nanak. .. . .. anne, oturur oturmaz inledi. .. . .. as soon as the mother sat down moaned. .. 5. .. biç’is jinşen tudeşa ar k’aixeşa komendo3’k’edu. .. . .. çocuğu yukarıdan aşağıya iyice süzdü. .. . .. he examined the child closely. .. 6. Kodomicer na, çkimi k’ala konaşkvi. (eğer) bana inanı(yo)rsan, benimle bırak. If you believe me, leave him with me. 7. Bere skanis var aguren na. .. Çocuğun öğrenebilmezse. .. If your child can’t learn. .. 8. Biç’iş nanas dido mo3’ondu Oxaiş nena. .. Oxai’nin sözünü, çocuğun annesi çok beğendi. .. The child’s mother liked Oxai’s words very much. .. 9. .. muşi mamgurepes cadoba ogurapt’u. . .. öğrencilerine cadılık öğretiyordu. . .. he was teaching his students the witchcraft. 10. Ar 3’anaşa mamgurepe mus noqup’t’s, so na muk idat’u. .. Bir yıl (kadar), nereye giderse gitsin öğrenciler onu izliyordu. During one year, students were following him, whereever he went. .. 11. Mis na aşote cadobaş dulya var nagnet’u do var aguret’u. .. Böylece, kim cadılık işini kavrayamıyor ve öğrenemiyordu. .. So, who ever couldn’t learn witchcraft. .. 12. Em k’ulanişi mskvanoba otkuten var itkven, oç’aruten var iç’aren. .. O kızın güzelliği anlatmakla anlatılmaz, yazmakla yazılmaz. That girls beauty isn’t told by telling, isn’t written with writing. .. 13. Miçkinya du3’vi na, akolen var megaşkumers giçkit’as! Eğer bildiğini söyledinsen, buradan gitmene izin vermez, bilesin. .. If you said that you know, he doesn’t let you go, know it. .. 14. Oxorcas p’at’i a3’onu. .. Bayanın fenasına gitti. .. The lady became unhappy. .. 15. .. emuşeni muşi cadoba k’ai na igurasen k’oçi emuk gale var naşkumers. .. . .. çünkü O’nun cadılığını iyi öğrenecek adamı dışarıya salmıyor. .. . .. because he doesn’t let the man, who will learn witchcraft, go away. .. 16. Nana do biç’i ar soti var oxvaktes. .. Anne ve çocuk bir yere uğramadılar. .. The mother and the boy didn’t waste time. .. 17. Oxaişi xelonoba na uçkin k’oçi ugyare var doskidun. .. Oxai’nin ustalığını bilen adam aç kalmaz. .. The man who knows Oxai’s mastery doesn’t remain hungry. .. 18. .. mutxani na ginon eya viqver. Si ginon na. .. . .. ne istersen, ben onu olurum. İstersen. .. . .. I become whatever you want. If you want. .. 19. .. a3’i emukti icert’u am biç’işi cadobas. . .. şimdi o da, bu çocuğun cadılığına inanıyordu. . .. now also she was believing this child’s witchcraft. .. 20. Dido muştari uqonut’u am 3xenis Bu atın çok müşterisi vardı This horse had many costumers 21. .. artikaris gza var meçapt’es. .. . .. birbirlerine yol vermiyorlardı. .. . .. they weren’t giving the way to each other. .. 22. .. nanas 3xeni gamaçameri var uqonut’u. . .. anne, (henüz) atı satmış değildi. . .. the mother hasn’t sold the horse yet. 23. .. am k’oçi Oxai na rt’u. . .. bu adamın Oxai olduğunu. . .. that this man was Oxai. 24. Çkva mitik ak’o para ağviris var meçapt’u. .. Hiç kimse, geme bunca para vermiyordu. .. No other one was giving such money. .. 25. .. mara ağviri na go3’uğu steri. .. . .. ama gemi, elinden kapar kapmaz. .. . .. but, as soon as he captured the bit of horse. .. 26. Oxai kurişa goyiktu do ga’txozu t’orocis. .. Oxai, şahine dönüştü ve güvercini kovaladı. .. Oxai turned into the hawk and ran after the pigeon. .. 27. .. mu na ginon, maxve3’i. .. . .. ne istersen dile. .. . .. whatever you want, tell me. .. 28. Aya na koz’iru k’ulaniş nanak k’itxu Bunu gören anne sordu The mother, who saw this, asked 29. Aya na mak’vandek z’iru. .. Dilenci bunu görünce. .. The begger who saw this. .. 30. Nana muşi oxoris t’u. Annesi evde idi. His mother was at home. (Lazuri P'aramitepe - 1982 Tbilisi)   © 2006 kolkhoba.org