MAPA DO MABAĞE Ar çil - kimoci kort’es. Çxoro bere uqonut’es, sum k’ulani do aşi biç’i do ar mcveşi pa3xas skidut’es. Entepes ont’ule do ç’iç’it’a qona uğut’es. Ont’ules luqu, p’rask’ia, bulek’i, şuk’a do çkva do çkva mergyape orgapt’es. Qonas dik’a do lazut’i xaçkupt’es. Ordoneri pukirobas k’oçik qona ikipt’u, tasi dotasupt’u, (1) seri dğaleri dodgit’u let’a muşis do aşote o3’k’ert’u berepes. Ar dğas oxorcak kimoli muşis u3’u: - K’oçi, oxori domamcveşes. Nek’nape do k’idape kogo3’ax3u mç’ima do mtviriten; am txomuş pi3arepeti diçinçolu do goşibğen, ç’eri do on3xoni tis gemabğenan, mç’ima do mtviris berepek qiniten tirtinapan do xvalupan. K’oçi çkimi, idi mt’k’aşa do oxori şeni ncape dok’vati. Kimolikti konusiminu oxorcaş nenapes do kodolingonu: “Çxoro bere miqonun, çkini ç’it’a pa3xas var int’renan, ar mt’k’aşa mendapta do didi oxorişi ok’idu şeni ncape dopk’vata do pi3arepe dopxerxaya”. K’oçis bağuşi ok’iduti guris daqu (2) do isimadu muşebura: “Bağus sum otxo xaro dovikip, aris lazut’i do dik’a, majuras lobia, masumanis mkiri kodolovobğap do qinoba şeni dopşinaxupya”. Majura dğas k’oçik oxorca muşis u3’u: “ç’umanis t’k’aşa mendaptaminon do gyari domixveniya”. Ç’umanis oxorca ordo kiselu. Oxorcak pucis kogamunç’valu, (3) mja don3iru do dogibu, ek’ule on3oruten mkiri don3iru do 3omi du3xuş gobis dokiminu oç’u şeni. Emuşk’ule kapçioni mç’k’iditi kogyoç’u. Ek’ule kuvali, qvali do kapçioni mç’k’idi 3an3as kodolodu do gza şeni komeçu k’oçis. Kimoliti ordo kiselu, oxoriş gedgu na unt’u sva bigaten dozimu, (4) ek’ule nacaxi, arguni, burç’uli do xerxi ezdu do gzas kogedgitu. (5) K’oçi mt’k’aşa komoxtu. Em mt’k’as iri nca kort’u: ç’k’oni, ç’uburi, du3xu, txomu, 3’ipuri, nez’i, txiri, mjoli, m3xuli, ask’ili do çkva do çkva. .. Ak’o ncape z’iruşi k’oçik isimadu: “ç’k’oni do ç’uburi komopk’vatup do pi3arepe dopxerxup, txirişi ç’epxeten çelt’i dobşup, luğişi but’k’aş oxominu şeni, ç’uburişi xomula qapeşi masari dop3xunup do k’ai ğoberi ti domaqvenya”. K’oçik nacaxi moink’anu do ç’k’onis doludguşi, ç’k’onik dik’usu do k’oçiş nenaten u3’u: - Ma am mt’k’aş doloxe mtelişen cveşi nca vore. Ma ovrooşi 3’anaş 3’oxle dovibadi. (6) Ti çkimis didope golamixtu: mç’ima gemomç’ipt’u, mtviri gemomtupt’u, ixik dido mibaru, qape çkimi dido ndrik’u do kerketi domaker3elu, mara peso do cinci çkimi xoloti k’ap’et’i ren. O3’k’edi, muk’o qvinçiş obğepe mteliti kodibğen tude do entepes mik uşvelas. (7) K’oçis guris naç’u do var mok’vatu. A3’i k’oçi du3xus konodgitu, mara du3xukti k’oçişi nenaten u3’u: “var momk’vata, çkimi pukirepeten but’k’uci iz’ğen do topuri ikipsya”. K’oçis eti guris naç’u do var mok’vatu. A3’i k’oçi ç’uburis konaxolu. Ç’uburikti k’oçişi nenaten axve3’u: Mo momk’vatup, ma do çkimi cumalepe; 3’ipuri, m3xuli, uşkiri, qomuri, ant’ama, luği, buli, ber3’euli, mjoli çkin momk’vatit na, am mt’k’as na skidunan mtuti, ğeci, mskveri, k’venuri, mk’yapu, meli do entepeş motalepe, iri xolo ugyareli kodoskidunan. Aşopeten dido goxtu k’oçi mt’k’as do ek’ule tku muşebura: “ncape var mopk’vati, a3’i moxti inç’iri do çkva buçkepe dopk’vata do oxorişa dişka şeni viğaya“. Mara inç’irikti axve3’u do k’oçik var moç’k’iru. K’oçi oxorişa goiktu. Gzas mulut’uşi germak’oçi konağu do u3’u: - Si ncape na var mok’vati şeni ma ar k’ai mutxani goguraminon. (8) Si mt’k’as z’iri mt’k’uri ncape; m3xuli, uşkiri, luği, qomuri, buli, binexi. Entepek içanupan, mara mç’ipe do mç’oxa renan do k’oçik var imxors. Emtepes k’oçişi xe unonan. Ma mekçaminon am ncapeş nergepe, si kodorgi, toli quci gedvi, koguğobi, ç’umani do limcis 3’k’ari gubi do koz’irop muç’o k’ai içanasen. (9) - Eya ho, mara uoxore kodobskidi, - u3’u k’oçik. - Oxori kvaşi dok’idi. Qinobas got’ibasen, monç’inoras var gaçxvapen. Çkva varti kx3un do varti dolibğen, - u3’u germak’oçik. K’oçik kodvaceru, komoiğu nergepe oxorişa do kodorgu. Muk do muşi berepe seri dğaleri jin gyodgit’es. Bu3xiten pu3xolupt’es, goroxepe bergiten t’axupt’es do puşonupt’es. Mek’ilu otxo xut 3’ana. Na dorges ncape dirdes. (10) Binexi mağali ncapes kogvak’iru do dido k’ai baği diqu. Am bağis dido loqa uşkiri, m3xuli, luği, buli do ant’ama içanert’u. İri 3’anas k’oçişi biç’epek gidelepete dido qurz’eni 3’ilupt’es, ek’ule doç’inaxupt’es do ğvini ikipt’es. Am ambari mapaş qucişa komextu. Mapas vezirepe muşik u3’ves: “Am k’ata baği sin var giğun mapa re do em k’oçis muç’o uğun? Memoçkvit do k’oçi ak komoviqonatya”. Vezirepek k’oçis mapak gicoxupsya do konumçines. Mapaşa xe upşu muç’o vidaya do k’oçik qurz’eni doç’inaxu do gudas kodolobu. K’alatepes; ant’ama, uşkuri, m3xuli, luği, puciş toli do tolimçxu qurz’eni kodolobğu, k’alatepe berepe muşis, guda muk moik’idu do gzas kogedgites. Ç’it’a ides, dido ides mapaşa komoxtes. Mapa t’axt’is gexet’u. K’oçik mapa z’iruşi moi3’k’u guda, xocişi didi kra yopşu do mapa doxvamu, dğaginz’eşi u3’u: - Ğormotik oşi dğa ar dğaten gişinas. (11) İri xvameri do ucginu rt’a, - tku do oşu, ek’ule xolo kodolobu do mapas komeçu. Mapak ti oşu, dido a3’onu do k’itxu: - Am oşumoni çkva oşumonepes var mengaps, aya so z’iri? - Am oşumoni ma p’i baği çkimiş qurz’enişen, u3’u k’oçik. - Aşo baği ma var miğun do si muç’o gaqu? – k’itxu mapak. - Ma am baği çkimi xeten dovorgi. İri xolo xe çkimite p’i, - u3’u k’oçik do nenas gek’ibinu: “a mu matkuya do”. - Oki si iri xolo gaxvenen ma sum mutxani gi3’vaminon do entepe var qvi na, baği skani go3’agiğaminon, dogaxvenu na, baği skani sin giğut’as, - tku mapak. - Ma gisimin mapa çkimi, tkvi mu na mi3’vaginon, (12) - u3’u k’oçik. - Qonas dik’a ptasit. Si ar seriş doloxe tasi eşiğaginon, eşo çkarti var extas, - u3’u mapak. K’oçi yiselu do igzalu mt’k’aşa. Ç’k’oniş cincis kodoxedu do mapak na u3’veret’u ç’k’onis du3’u. (13) Ç’k’onik koducoxu qape muşis obğe na uğut’es qvinçepes (14) me3’k’arepes, k’idepes, gugulepes, malağurepes, opanpepes, çxvik’epes do u3’u: - Am seri mapaşi qonaşa idit do xaçkeri dik’aşi tasi mteli ti eşiğit! Majurani dğas k’oçi gextu mapaşa do u3’u: “mapa çkimi si na mi3’vi dulya dop’iya”. (15) Mtiniti qvinçepek mapaşi onas arteri dik’aşi tasi var naşkveret’es. - A3’i si ar seriş doloxe topurişi lukunaş cixa k’idaginon! - u3’u mapak. K’oçi xolo mendaxtu mt’k’aşa do am ambari ç’k’onis du3’u. Ç’k’onik du3xus u3’u: - Am k’oçis a3’i skani meşvelu unon! (16) Du3xukti ducoxu but’k’ucepes do u3’u: - Tkvan am k’oçis lukunaşi cixa uk’idaten ar seriş doloxe! But’k’ucepe putxes do ç’umanişakis didi do mskva cixa dok’ides. Mapak aya na z’iru dido gaak’viru do u3’u vezirepes: - Am k’oçik na vu3’vi iri xolo doqu. (17) A3’i eşo mutxani vu3’vat na var axvenen! Mapak koducoxu k’oçis do u3’u: - Mt’k’as ar çxorotioni divi skidun do gzas na dgin oxvameşa k’oçepe var oçkumers. Divişi şkurnate irik k’ank’alaps. Si idi do em divi komomiqoni! K’oçis divi m3xade var uz’irut’u do dido aşkurinet’u, mara xoloti mendaxtu mt’k’aşa do mapaşi notkvame ç’k’onis du3’u. “Mo gaşkurinet’as, am dulya msicik ikipsya” – u3’u ç’k’onik. Dolumcu. Divis kvaş tude uğut’u oncironi. Am kvasti msici gok’irt’u. Divi na inciru, msici kogvak’iru (18) eşo, divis xe k’uçxe var oxvank’anet’u. Dotanu. K’oçik msicite k’ireli divi 3xenepes nuk’idu do ntireli ntireli mapaşa mendiqonu. Dulyape mteli na uxvenuşi, (19) mapak vezirepes u3’u: - Aya dido noseri k’oçi t’eren, baği muşi muşi rt’as do andğaşk’ule em k’oçi çkimi veziri do megabre iqvasenya. Aşote k’oçi mapaşi veziri diqu. NENAPUNA / SÖZLÜK / DICTIONARY Lazuri / Turkuli / İnglisuri A a axvenen / yapabilir / s/he can do axve3’u / yalvardı / s/he begged ambari / haber / news aşi / altı / six ant’ama / şeftali / peach arguni / balta / axe arteri / birtek / one. .. ar/ti / bir / one aris / birin(d)e / in/to one ask’ili / yaban gülü / dog – rose aşkurinet’u / korkuyordu / s/he was afraid of. .. a3’onu /. .. gitti / s/he liked. .. ak’o / bu kadar / as much/many as this one. .. a(m) / bu / this am k’ata / böylesi / this kind. .. amuş k’ule / bundan sonra / after this. .. andğa / bugün / today andğa şk’ule / bugünden sonra / after today. .. aya / bu/nu / this one. .. aşopeten / böylece /. .. so. .. aşote / böylece /. .. so. .. a3’i / şimdi / now B b baği / bağ / vineyard bağis / bağda / in vineyard bağişi / bağın / vineyard’s bağu / ambar / storehouse bağus / ambarda / in storehouse bağuşi / ambarın / storehouse’s bere / çocuk / child berepe / çocuklar / children berepek / çocuklar (+ ergatif ek) / children (e. particle) berepes / çocuklar(d)a / in/to children bergi / çapa / hoe bergiten / çapayla / with hoe biç’epe / erkek çocuklar / boys biç’epek / e. çocuklar (+ e. ek) / boys (+ e. particle) biç’i / erkek çocuk / boy biga / değnek / cane bigaten / değnekle / with cane binexi / asma; üzümlük / grape – vine buckepe / çalılar / bushes bulek’i / turp / radish buli / kiraz / cherry burç’uli / ay balta / ax but’k’a / yaprak / leaf but’k’as / yaprak(t)a / in/to leaf but’k’ucepe / arılar / bees but’k’ucepes / arılar(d)a / in/to bees but’k’uci / arı / bee bu3xi / tırmık / rake bu3xiten / tırmıkla / with rake C c cinci / kök,dip / bottom cixa / kale; hapishane / fortress; prison cuma / erkek kardeş / brother cumalepe / erkek kardeşler / brothers cinci / kök / root Ç ç çelt’i / yassı örgü / knitted one. .. çxvik’epe / kestane kargaları / crows çxvik’epes / k. kargalarını(nda) / in/to crows çxoro / dokuz / nine çxoroti / dokuzbaş / nine - head çxorotioni / dokuzbaşlı / nine - headed çil - kimoci / karı - koca / wife - husband çkar / hiç; sıfır / nothing; zero çkarti / hiç de / nothing too çkva / başka / other çkvadoçkva / başka başka / different kinds of. .. çkimi / benim/ki / my; mine çkimis / benimkin(d)e / in/to mine çkimite / benimki ile / with mine çkini / bizim/ki / our/s Ç’ ç’ ç’epxe / ağaç dalı / very thin branch ç’epxeten / ağaç dalıyla / with. .. branch ç’eri / tavan / attic ç’k’oni / meşe / oak ç’k’onik / meşe (+ ergatif ek) / oak(+ e. particle) ç’k’onis / meşede(ye) / in/to oak ç’uburi / kestane / chestnut ç’uburik / kestane (+ ergatif ek) / chestnut(+ e. particle) ç’uburikti / kestane de / chestnut (+ e.p.) too ç’uburis / kestanede(ye) / in/to chestnut ç’uburişi / kestanenin / chestnut’s ç’it’a / küçük / small; little ç’iç’it’a / küçücük / very small ç’umani / sabah / morning ç’umanis / sabah(da) / in morning ç’umanişakis / sabaha kadar / till morning D d daqu /. .. etti / it caused. .. dğa / gün / day dğaginz’eşi / kadeh kaldırma / long-day friendship dğas / gün(de) / (on) day dğaten / gün ile / with. .. day diçinçolu / ufalandı / it was broken into pieces. .. dgin / duruyor / it’s stopping. .. didi / büyük / big; great dido / çok / much; many didope / çok şey/ler / many thing/s dik’a / buğday / wheat dik’aşi / buğdayın / wheat’s dik’usu / inledi /s/he moaned dirdes / büyüdüler / they grew up dişka / odun /firewood dişka şeni / odun için / for firewood divi / dev / giant divişi / devin / giant’s diqu / oldu / s/he became do / ve / and dopxerxa / biçeyim ! / let me cut ! dopxerxaya / biçeyim diye / saying let me cut dopxerxup / biçerim / I cut. .. dovibadi / doğdum / I was born. .. dopk’vata / keseyim ! / let me cut ! dovorgi / diktim / I planted dopşinaxpm / saklarım / I hide dopşinaxupya / saklarım diye / saying I keep dopşum / örerim / I knit. .. doç’inaxu / çiğnedi / s/he trampled down doç’inaxupt’es / çiğniyorlardı / they were trampling down dogaxvenu / yapabildin / you could do/make dogibu / kaynattı / s/he boiled doxvamu / dua etti / s/he prayed dokiminu / yoğurdu / s/he kneaded dok’idu / inşa etti / s/he built dok’ides / inşa ettiler / they built dok’vati / kes ! / cut ! dolibğen / yıkılıyor / it is collapsing doloxe / iç/in(d)e / inside doludguşi / indirince / when she caused to descend dolimcu / akşam oldu / it became evening domaker3elu / pul pul oldu / it was divided into pieces domamcveşes / bizim. .. eskidi / it became old. .. domaqven / bende. .. olur / it becomes in me. .. domixveni /. .. yap ! / do; make. ..! don3’iru / (sıvı). .. eledi / s/he sifted (liquid). .. dop’i / yaptım / I did/made dop’iya / yaptım diye / saying I did. .. dorges / diktiler / they planted dotanu / gün ağardı / day broke. .. dotasupt’u / ekiyordu / they were seeding doqu / yaptı / s/he did/made dozimu / ölçtü / s/he measured ducoxu / seslendi / s/he called dulya / iş / work dulyape / işler / works du3xu / ıhlamur / linden tree du3xuk / ıhlamur (+ ergatif ek) / linden tree (e. p.) du3xukti / ıhlamur da / linden tree (e. p.) too du3xus / ıhlamur(d)a / in/to linden tree du3xuş(i) / ıhlamurun / linden tree’s du3’u / söyledi / s/he said E e extas / çıksın! / let it go up eşiğaginon / çıkaracaksınız / you’ll take it. .. eşiğit / çıkarın ! / take it. ..! (pl.) eyiselu / kalktı / s/he stood up ezdu / aldı / s/he took e(m) / o / it entepe / onlar / they entepek / onlar (+ ergatif ek) / they (+ e. p.) entepeşi / onların / their e(m)ti / o da / it too eya / o/nu / it eşo / öyle / so. .. ek’ule / sonra / then F f fara / defa /. .. time. .. G g gaak’viru / hayret etti / s/he was confused gaçxvapen / seni ısıtacak / it’ll warm you gaxvenen / yapabilirsin / you can do gaşkurinet’as / kork ! / be afraid of. ..! gaqu / sende. .. oldu / you had gedgu / kurmak / to set up gedvi / kolla / protect gexet’u / oturuyordu / s/he was sitting gextu / indi / s/he came down gemabğenan / dökülüyorlar / they were falling down gemomç’ipt’u /. .. yağdı / it rained. .. gemomtupt’u /... kar yağdı / it snowed. .. germak’oçi / orman adamı / forest - man germak’oçik / o. Adamı (+ ergatif ek) / forest - man (+ e. p.) gek’ibinu / ısırdı / s/he bited gicoxups / seni çağırıyor / s/he is calling you gicoxupsya / seni çağırıyor diye / saying she is calling you giğun / sende. .. var / you have. .. giğut’as / senin olsun ! / have it. ..! (sg.) gisimin / dinliyorum / I’m listening. .. gişinas / saysın ! / let it see so...! gi3’vaminon / sana söyleyeceğim / I’ll say you. .. gobi / hamur teknesi / trough gobis / hamur teknesinde / in trough goguraminon / sana öğreteceğim / I’ll teach you. .. goxtu / gezdi / s/he travelled gok’irt’u / sarılıydı / it was wrapped round golamixtu /. .. geçti / it passed. .. goroxepe / toprak kesekleri / earth’s pieces goşibğen / dağılıyor / it’s scattering. .. got’ibasen / ısıtacak / it’ll warm goiktu / döndü / s/he turned. .. go3’agiğaminon / müsadere edeceğim / I’ll take. .. guda / tulum /bagpipe gudas /tulum(d)a / in/to bagpipe gudape / tulumlar / bagpipes gudapeten / tulumlarla / with bagpipes gideli / sepet / basket gugulepe / guguk kuşları / cuckoos gugulepes / guguk kuşların(d)a / in/to cuckoos guguli / guguk kuşu / cuckoo guri / kalp / heart guris / kalp(t)e / in heart. .. gyari / yiyecek / food gyodgit’es /. .. koyuldular / they began to. .. gza / yol / way gzas / yola / to way. .. gza şeni / yol için / for way. .. Ğ ğ ğeci / domuz / pig ğoberi / çit / fence ğoberiti / çit(i) de / fence too ğormoti / tanrı / god ğormotik / tanrı (+ ergatif ek) / god (e. p.) ğvini / şarap / wine H h ho / evet / yes X x xaçkeri / ekili / cultivated xaçkupt’es / ekiyorlardı / they were cultivating xaro / hububat çukuru / depot xe / el / hand xe k’uçxe / el - ayak / hand – footh xerxi / testere / saw xeten / elle /with hand xeupşu / eliboş / without anything. .. xoci / öküz / ox xocişi / öküzün / ox’s xolo / yine; yakın / again; near xoloti / yine de / again too xomula / kuru / dried x3un / çürüyor / it’s decaying xut/i / beş / five xvalupan / öksürüyorlar / they’re coughing xvama / dua / pray xvameri / dualı, kutsal / blessed, holy İ i içanupan / meyve veriyorlar / they are giving fruit içanasen / meyve verecek / it’ll give fruit içanert’u / meyve veriyordu / it was giving fruit ides / gittiler / they went idi / git ! / go ! (sg.) idit / gidin ! / go ! (pl.) igzalu / gitti / s/he went ixi / rüzgâr / wind ixik / rüzgâr (+ ergatif ek) / wind (+ e. p.) ikips / yapıyor / s/he’s doing ikipsya / yapıyor diye / saying s/he’s doing ikipt’es / yapıyorlardı / they were doing imxors / yiyor / s/he’s eating inciru / yattı / s/he slept inç’iri / yaban mürveri / elder tree inç’irik / y. Mürveri (+ e. ek) / elder tree ( + e. p.) inç’irikti / yaban mürveri ( +e. ek) de / elder tree ( + e.p.) too int’renan / sığıyorlar / they’re fitting into. .. iri / her/kes; hep / every; all iri xolo / herşey / everything irik / herkes (+ ergatif ek) / everybody (+ e. p.) iqvasen / olacak / it’ll be. .. iqvasenya / olacak diye / saying it’ll be. .. izmonu / düşünceye daldı / s/he began to think. .. iz’ğen / doyuyor / s/he’s satiated J j jin / üst / up K k -k / ergatif ek / ergative particle kapçia / hamsi / anchovy kapçioni / hamsili / anchovied kerki / ağaç kabuğu / bark kerkiti / ağaç kabuğu da / bark too kiselu / kalktı / s/he stood up kodibğen / dökülü(yo)r / it falls down kodopskidi / kaldım / I remained kodoxedu / oturdu / s/he sat down. .. kodolingonu / niyet etti / s/he intended to. .. kodolobu / (sıvı) doldurdu / s/he filled. .. kodolobğu / (katı) doldurdu / s/he filled. .. kodolodu / koydu / s/he put (p.) kodolovobğap / dolduru(yo)rum / I’m filling. .. kodorgi / dik ! / plant ! (sg.) kodorgu / dikti / s/he planted kodoskidunan / kalıyorlar / they are remaining koducoxu / çağırdı / s/he called. .. kodvaceru / inandı / s/he believed kogvak’iru / sardı / it rapped round. .. kogamunç’valu /... sağdı / s/he milked kogedgites / koyuldular / they began to. .. kogedgitu / koyuldu / s/he began to. .. kogvak’iru /. .. sarıldı / it wrapped round. .. kogo3’ak3u / çürüdü / it decayed koguğobi / çeperle ! / dig. ..! (sg.) kogyuç’u / pişirdi / s/he cooked komeçu / verdi / s/he gave komextu /. .. gitti / s/he went. .. komoviqonat / getirelim ! / let’s bring. ..! komoviqonatya / getirelim diye / saying let’s bring komopk’vatup / keserim / I cut. .. komoxtes / geldiler / they came komoxtu / geldi / s/he came komoiğu / getirdi / s/he brought kimoli / koca, erkek / husband kimolik / koca (+ ergatif ek) / husband (+ e. p.) komolikti / koca ( + e. e. ) da / husband (+ e. p.) too komomiqonu /. .. getirdi / s/he brought konagu / rastladı / s/he met by chance. .. konaxolu / yanaştı / s/he approached konodgitu /. .. dayandı / s/he came to. .. konumçines / haber gönderdiler / they sent message to konusiminu / dinledi / s/he listened kort’es /. .. vardılar / there (were). .. kort’u /. .. vardı / there (was). .. kuali / ekmek / bread koz’irop / görürsün / you see kra / boynuz / horn kva / taş / stone kvasti / taş(t)a da / in/to stone too kvaşi / taşın / stone’s K’ k’ k’alatepe / sepetler / baskets k’alatepes / sepetler(d)e / in/to baskets k’alati / sepet / basket k’ank’alaps / titriyor / s/he’s trembling k’ap’et’i / sağlam / healthy; resistent k’ai / iyi / good; well k’idape / duvarlar / walls k’idepe / ağaçkakanlar / woodpeckers k’idelepes / ağaçkakanlar(d)a / in/to woodpeckers k’itxu / sordu / s/he asked k’oçepe / adamlar / men k’oçepek / adamlar (+ e. ek) / men(+ e. p.) k’oçi / adam /man k’oçik / adam (+ ergatif ek) / man(+ e. p.) k’oçis / adam(d)a / in/to man k’oçişi / adamın / man’s k’idaginon/ inşa edeceksin / you’ll build k’ireli / sarılı / wrapped k’ulani / kız / girl k’venuri / zerdeva / beech marten Q q qini / soğuk / cold qiniten / soğuktan / with cold. .. qinoba / kış / winter qinobas / kışın / in winter qinoba şeni / kış için / for winter qvinçepe / kuşlar / birds qvinçepek / kuşlar (+ ergatif ek) / birds (+ e. p.) qvinçepes / kuşlar(d)a / in/to birds qvinçi / kuş / bird qvinçiş(i) / kuşun / bird’s qvali / peynir / cheese qomuri / erik / plum qona / tarla / field qonas / tarla(da)ya / in/to field qonaşa / tarlaya / to field qape / dallar / branches qapeşi / dalların / branches’ qa / dal / branch qucişa / kulağa / to ear qurz’eni / üzüm / grape qurz’enişen / üzümden /of. .. grape L l lazut’i / mısır / maize; corn let’a / toprak / soil; earth lobia / fasulye / bean loqa / tatlı / sweet luqu / lâhana / cabbage luği / incir / fig luğişi / incirin / fig’s lukuna / mum / candle lukunaşi / mumun / candle’s limci / akşam / evening limcis / akşamda / in evening M m ma / ben / I mabağe / bağcı / grape grower mağali / yüksek / high malağurepe / sarıasma kuşları / orioles malağurepes / sarıasma kuşların(d)a / in/to orioles majura / ertesi / next majurani / ikincisi / second one majuras / ertesinde / in/to next. .. mapa / kral / king mapak / kral (+ ergatif ek) / king (+ e. p.) mapakti / kral da / king (+ e. p.) too mapas / kral(d)a / in/to king mapaşa / krala / to king mapaşi / kralın / king’s mara / ama / but masari / kazık / stake masumani / üçüncü / third masumanis / üçüncü(de)ye / in/to third one. .. matku / diyebildim / I could say matkuya / diyebildim diye / saying I could say mcveşi / eski / old mç’k’idi / mısır ekmeği / bread of maize mç’k’iditi / mısır ekmeği de / bread of maize too mç’ima / yağmur / rain mç’ipe / ince, ufak / thin; little mç’oxa / ekşi / sour mendaptaminon / gidiyorum / I’m going. .. megabre / dost / friend mekçaminon / sana vereceğim / I’ll give you mja / süt / milk mek’ilu / geçti / it passed. .. meli / tilki / fox memoçkvit / bizi gönder ! / send us ! mendeviğa / götüreyim !/ let me take it away ! meviğaya / götüreyim diye / saying let me take it away mendaxtu / gitti / s/he went. .. mendapta / gideyim ! / let me go ! mendiqonu / götürdü / s/he brought mergyape / zerzevat / vegetable meşvelu / yardım / help me3’k’arepe / kırlangıçlar / swallows me3’k’arepes / kırlangıçlar(d)a / in/to swallows mi / kim / who mibaru / bana esti / it blew to me miğun / bende. .. var / I have. .. mik / kim (+ ergatif ek) / who (+ e. p.) mişi / kimin / whose miqonun / bende (canlı). .. var / I have (animate). .. mi3’vaginon / bana diyeceksin / you’ll say to me mi3’vi / bana dedin; bana söyle / you said to me; say to me mk’yapu / çakal / jackal mopk’vati / kestim / I cut (p.) moç’k’iru / kesti / s/he cut moxti / gel ! / come ! moik’idu / sırtladı / s/he shouldered moinkinu / salladı / s/he held up to. .. moi3’k’u / çıkardı / s/he put off mok’vati / kestin / you cut (p.) mok’vatit / kestiniz / you cut (p.) momk’vati / beni kes ! / cut me ! (sg.) monç’inora / yaz mevsimi / summer monç’inoras / yaz(ın)da / in summer motalepe / yavrular / baby animals motali / yavru / baby animal mskva / güzel / beautiful mskveri / geyik / deer msici / sarmaşık / common ivy msicik / sarmaşık (+ e. ek) / common ivy ( e.p.) msicite / sarmaşık ile / with common ivy mteli / büs/bütün; herşey / all; everything mtelişen / herşeyden / from; than all. .. mteliti / herşey de / all; everything too mtini / gerçek / true; real mtiniti / gerçekten de / in fact. .. too mtuti / ayı / bear mtviri / kar / snow mtviris / karda / in snow mtviriten / kardan / with snow mt’k’a / orman / forest mt’k’as / ormanda / in forest mt’k’aşa / ormana / to forest mt’k’aşi / ormanın / forest’s mt’k’uri / yabani, vahşi / wild mu / ne / what muç’o / nasıl / how muşebura / kendi kendine / by her/himself muşi / onun / her/his muşik / onunki (+ ergatif ek) / hers; his (+ e. p.) muşis / onunkin(d)e / in/to hers; his mutxani / nesne / something; object m3xuli / armut / pear mjoli / dut/ağacı / mulberry mkiri / un / flour N n nacaxi (xeş arguni) / balta(el baltası) / axe naç’u /. .. acıdı / s/he pitied. .. naşkves / bıraktılar / they let; left. .. naşkveret’es / bırakmışlardı / they had let; left. .. nca / ağaç / tree ncalepe / ağaçlar / trees ndrik’u / eğildi / it bent. .. nek’na / kapı / door nek’nape / kapılar / doors nena / dil; lisan; söz / language; tongue; word nenape / sözler / words nenapes / sözlere / to words nenas / söze / to word nenaten / dil ile / with language nergepe / fidanlar / plants nergi / fidan / plant nez’i / ceviz/ağacı / walnut notkvame /. .. dediği / what s/he said. .. mengaps / benziyor / s/he looks like. .. nuk’idu /. .. taktı / s/he affixed. .. noseri / akıllı / clever ntireli - ntireli / sürükleye - sürükleye / by dragging naşkumers /. .. bırakı(yo)r / s/he lets. .. O o obğe / yuva / nest obğepe / yuvalar / nests oç’u / pişirmek / to cook oç’u şeni / pişirmek için / for cookery. .. odgitu /. .. duruyordu / it was stopping. .. oxvank’anet’u / kımıldatabiliyordu / it could move. .. oxorca / kadın / woman oxorcak / kadın (+ ergatif ek) / woman (+ e. p.) oxorcaş(i) / kadının / woman’s oxominu / kurutmak / to dry oxominu şeni / kurutmak için / for drying. .. oxori / ev / house oxorişa / eve / to house oxori şeni / ev için / for house oxorişi / evin / house’s oxvame / ibadethane / house of god oxvameşa / ibadethaneye / to house of god oki / madem /. .. because. .. ok’idu / inşa etmek / to build ok’iduti / inşa etmek de / too build too oncironi / yatak / bed ont’ule / bahçe / garden ont’ules / bahçede / in garden on3xoni / tavan / ceeling on3oru / elek / sieve on3oruten / elek ile / with sieve opampe / çavuş kuşu / hoopoe opampes / çavuş kuşun(d)a / in/to hoopoe ordo / erken / early ordoneri / erken / early; beginning. .. orgapt’es / ekiyorlardı / they were planting oşi / yüz / (a) hundred oşu / içti / s/he drank. .. oşumonepe / içecekler / beverages oşumonepes / içeceklere / to beverages oşumoni / içecek / beverage otxo / dört / four ovro / sekiz / eight ovrooşi / sekizyüz / eight hundred o3’k’edi / bak ! / look ! (sg.) o3’k’ert’u / bakıyordu / s/he was looking P p pa3xa / sazdan ev / rush - house pa3xas / sazdan evde / in rush - house pi3arepe / tahtalar / woods pi3arepeti / tahtalar da / woods too puci / inek / cow pucis / inek(d)e / in/to cow puciş - toli / inek - gözü / cow - eye pukiroba / ilkbahar / spring pukirobas / ilkbaharda / in spring pukirepe / çiçekler / flowers pukirepeten / çiçekler ile / with flowers pukiri / çiçek / flower putxes / uçtular / they flied ptasit / ektik / we sowed seed pu3xolupt’es / eşeliyorlardı / they were raking P’ p’ p’rask’ia / pırasa / leek p’i / yaptım / I did / made R r re / sen. .. sın / you are. .. ren / o. .. dır; var / it; s/he is. ..; there is. .. renan / onlar. .. dırlar; varlar / they are. ..; there are. .. rt’a / ol ! / be. ..! rt’as / olsun ! / let it be. ..! S s -s /. .. yı; . .. da; . .. ya / in/to. .. seri - dğaleri / gece - gündüz / night – day seri / gece / night serişi / gecenin / in night si / sen / you (sg.) skani / senin/ki / your/s skidunan / yaşıyorlar / they are living skidut’es / yaşıyorlardı / they were living so / nerede / where sum/i / üç / three sva / yer / place; post Ş ş -şa /. .. ya (kadar) / to. .. -şen /. .. dan / from. .. -şeni /. .. için; hakkında / for. ..; about. .. -ş(i) /... nın; . ../ken /. ..’s...; when; while -(ş) k’ule /. .. sonra / after. .. şkurna / korku / fear şkurnaten / korkuyla / with fear şuk’a / hıyar / cucumber T t tasi / tohum / seed -te(n) /. .. ile; . .. dan / with. ..; . .. of. .. txiri / fındık / hazel - nut txirişi / fındığın / of hazel - nut txomu / kızılağaç / alder txomuş(i) / kızılağaçın / of alder -ti /. .. da, de, dahi / also; too ti / baş / head tis / baş(t)a / in/to head tku / dedi / s/he said tkva / siz / you(pl.) tkvi / söyle ! / say ! (sg.) toli - quci / göz - kulak / eye - ear tolimçxu / irigöz / hugeeye topuri / bal / honey topurişi / balın / of honey tude / alt/ın/d/a / down/side troni / sandalye / chair tronis / sandalyede / on chair T’ t’ t’axupt’es / kırıyorlardı / they were breaking t’u /. .. dı; . .. vardı / s/he was; there was t’eren /. .. varmış/tı / s/he had been; there had been U u uci / kulak / ear ucginu / yenilmez / victorious ugyareli / yiyeceksiz / without food uğun / onda. .. var / it; s/he has. .. uğut’es / onlarda. .. vardı / they had. .. uğut’u / onda. .. vardı / s/he had. .. uk’idaten / inşa edeceksiniz / You’ll build.. unon / gerekir; ister / it needs; wants unonan / isterler / they want; need unt’u / istiyordu / s/he wanted. .. uoxore / evsiz / homeless upi / ter / tear uşkuri / elma / apple uşvelas / yardım etsin ! / let him/her help ! uqonut’es / onlarda (canlı). .. vardı / they had (animate). .. u3’u / dedi / s/he said u3’veret’u / demişti / s/he had said. .. u3’ves / dediler / they said V v va(r) / olumsuzluk eki / no/t varti. .. do. .. varti / ne. .. ne. .. / neither. .. nor. .. vezirepe / vezirler / ministers vezirepek / vezirler (+ e. ek) / ministers (+ e. p.) veziri / vezir / minister vida / gideyim ! / let me go ! vidaya / gideyim diye / saying let me go vu3’vat / söyleyelim ! / let’s say ! vu3’vi / söyledim / I said. .. Y y -ya /. .. diye; . .. dığını / saying. ..; . .. that. .. yopşu / doldurdu / s/he filled Z z zoğa / deniz / sea Z’ z’ z’iri / gördün / you saw z’iruşi / görünce / when s/he saw 3 3 3an3a / çanta; zembil / bag 3an3as / çantaya / to bag 3xenepe / atlar / horses 3xenepes / atlar(d)a / in/to horses 3xeni / at / horse 3omi / hamur / dough 3’ 3’ 3’ana / yıl / year 3’anas / yıl(da) / in year 3’anaşi / yılın / of year 3’ipuri / gürgen / hornbeam 3’ilupt’es / topluyorlardı / they were collecting 3’k’ari / su / water NENAÇKİNA / GRAMER / GRAMMAR Lazuri / Turkuli / İnglisuri 1. .. pukirobas k’oçik qona ikipt’u, tasi dotasupt’u. .. . .. Adam. .. ilkbaharda tarlayı sürüyordu, tohum ekiyordu. .. . ..The man. ..was germinating the field, seeding. .. 2. K’oçis bağuşi ok’iduti guris daqu. .. Adam, ambar inşa etmeye de niyet etti. .. The man intended to build a depot too. .. 3. Oxorcak pucis kogamunç’valu. .. Kadın, ineği sağdı. .. The woman milked the cow. .. 4. .. oxoriş gedgu na unt’u sva bigaten dozumu. .. . .. ev kurmak istediği yeri değnek ile ölçtü. .. . .. he measured the place where he wanted to build the house. .. 5. .. gzas kogedgitu. . .. yola koyuldu. . .. he set to the way. 6. Ma am t’k’aş doloxe mtelişen cveşi nca vore. Ma ovrooşi 3’anaş 3’oxle dovibadi. Ben, bu orman içinde en yaşlı ağacım. Sekizyüz yıl önce doğdum. I’m the eldest tree in this forest. I was born eight hundred years ago. 7. O3’k’edi, muk’o qvinçiş obğepe mteliti kodibğen tude do entepes mik uşvelas? Bak, nice kuşun yuvası yerlere dökülür...onlara kim yardım etsin ? Look, many birds’ nests fall down. .. who will help them? 8. Si ncape na var mok’vati şeni, ma ar k’ai mutxani goguraminon. Sen ağaçları kesmediğin için, sana iyi bir şey öğreteceğim. As you didn’t cut the trees, I’ll teach you something good. 9. .. muç’o k’ai içanasen. .. . .. nasıl iyi meyve vereceğini. .. . .. how it’ll give fruit. .. 10. Nadorges ncape dirdes. Diktikleri ağaçlar büyüdü(ler). The trees that they planted grew. 11. Ğormotik oşi dğa ar dğaten gişinas! Tanrı, yüz günü(nü) bir gün saysın! The god protect you from evil ! 12. .. tkvi mu na mi3’vaginon. .. . .. diyeceğini de. .. . .. say what you’ll say. .. 13. .. mapak na u3’veret’u ç’k’onis du3’u. .. . .. kralın söylemiş olduğunu meşeye söyledi. .. . .. he said to the oak, what the king had said to him. 14. Ç’k’onik koducoxu qape muşis obğe na uğut’es qvinçepes. .. Meşe, dallarında yuvaları olan kuşları çağırdı. .. The oak called the birds that have nests on its branches. .. 15. .. si na mi3’vi dulya dop’i. .. . .. dediğin işi yaptım. .. . .. I did the duty that you said. .. 16. Am k’oçis a3’i skani meşvelu unon ! Bu adama şimdi senin yardımın gerekiyor ! Now, this man needs your help! 17. Am k’oçik na vu3’vi iri xolo doqu. Bu adam, dediğimin hepsini yaptı. This man did what I said. 18. Divi na inciru, msici kogvak’iru. .. Dev uyuduğunda, sarmaşık etrarını sardı. .. The common ivy wrapped round, when the giant slept. .. 19. Dulyape mteli na uxvenuşi. .. İşlerin hepsini yaptığı için. .. As he did all the works. .. (Lazuri P'aramitepe - 1982 Tbilisi)   © 2006 kolkhoba.org