ANASAYFA

GAGAUZ YERİ ÖZERK BÖLGESİ

Yüzölçümü: 1.831 km2
Nüfusu: 171.500
Başkenti: Komrat
Komşuları: Kuzeyde Ukrayna, batıda Romanya

Gagauz Türkçesi, yaşayan Türk lehçelerinden biridir. Gagauz Türkçesi; Azeri Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesiyle birlikte Türk dilinin Oğuz grubunu teşkil etmektedir. Bu üç lehçeden Türkiye Türkçesine en yakın olanı Gagauz Türkçesidir. Bu dil, Osmanlı Türkçesinden etkilenerek Türkçe, Arapça, Farsça kelimeler alarak zenginleştiği gibi, birlikte yaşadığı Yunan, Bulgar, Romen, Moldova ve Rus dillerinden de birçok kelimeyi bünyesine almıştır. Bugün edebi Gagauz Türkçesinin içerisinde çok sayıda Slav asıllı kelime bulunmaktadır. Gagauzlar Osmanlı alfabesini öğrenmemiş ve Osmanlı yazılı edebiyatını okumamışlardır. Osmanlı döneminde ve ondan sonra uzun zaman Kiril alfabesi ile yazılmış bulunan Türkçe kitapları okumuşlardır.

1957 yılına kadar Gagauzların kendilerine ait bir alfabeleri olmamıştır. Gagauzlar değişik zamanlarda Rumca, Bulgarca, Rusça ve Romence öğrenmek ve bu dillerin alfabelerini kullanmak zorunda kalmışlardır. 1918'den 1932 yılına kadar Kiril alfabesini, 1932'den 1957'ye kadar Latin alfabesini kullanmışlardır. 1957 yılında Moldova S.S.C.B. Yüksek Sovyeti'nin kararıyla Rus alfabesine birkaç harf ilave edilerek, Kiril esaslı Gagauz alfabesi hazırlanmıştır. 1957'den 1996'ya kadar tekrar Kiril alfabesini, 1996'dan sonra ise Latin alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Gagauz Türkçesini bir yazı dili haline getirme mücadelesinde Rusça'dan etkilenilmiştir. Gagauz Türkçesi morfoloji, fonetik ve sentaks açısından değerlendirildiğinde Slav etkisinde kalmıştır. Gagauz Türkçesinin bu gün yaşayan iki diyalekti vardır. Birisi merkez diyalekti (Komrat ve Çadır), diğeri ise güney (Vulkaneş) diyalektidir.

Kanuna göre Gagauz Yeri'nin resmi dili "Gagauzca, Rusça ve Romence"dir. Özerklik süreciyle birlikte Gagauzların anadillerini her alanda kullanabilme imkanı doğmuştur. 11. yüzyıla kadar Hıristiyan kiliseleri arasında bir takım teolojik problemler olmasına rağmen bu problemler kiliseler arasında büyük bir ayırıma sebep olmamıştı. Ancak 1054 yılında Hıristiyan kilisesi Ortodoks ve Katolik olmak üzere iki ana mezhebe ayrıldı. Eskiden olduğu gibi günümüzde de Gagauzlar arasında Babtist ve Adventist gruplar ve bunlara ait kiliseler mevcuttur.

Gagauzların uzun bir süre yazılı edebiyatları olmamıştır. Çeşitli zamanlarda farklı alfabeler kullanmak zorunda kalan Gagauzlar yaşadıkları ülkenin alfabesiyle Türkçe kitaplar yayınlamışlardır. Çağdaş Gagauz edebiyatının gelişmesinde Mihail Çakır'ın oldukça büyük rolü vardır. Çakır daha 1934 yılında Gagauz Türkçesiyle ilk gazeteyi çıkarmış ve bu dilin bir edebî dil haline gelmesi için ilk meşaleyi yakmıştır. 1934 tarihinde Gagauz Türkçesiyle “Besarabyalı Gagauzların İstoryası” adlı kitabını bastırmıştır. Bu kitap bir Gagauz tarafından yazılan ilk Gagauz tarihi yazılı ürünüdür. Yine Çakır, 1939 yılında Gagauzca-Romence sözlüğü neşretmiştir ve İncil'i anadiline çevirmiştir. 1957 yılından günümüze kadar Gagauz Türkçesi ile 25-30 civarında edebi eser yayınlamıştır.