ANASAYFA

MAHABAD KÜRT CUMHURİYETİ

Mahabad Kürt Cumhuriyeti (Kürtçe: Komara Kurdistane Mehabadê, Farsça: Jomhuri-e Mahabad) 24 Ocak 1946'da Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle aynı yıl içinde yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devletidir. Devlet Başkanlığını; Farsça, Türkçe, İngilizce ve Rusça bilen Qazi Muhammed’in yaptığı cumhuriyette, 13 bakandan oluşan bir kabine bulunuyordu. Başkenti Mahabad olan cumhuriyetin diğer şehirleri; Senendec, Uşnu, Miyandoab, Serdest, Bane ve Sagiz idi.

Temmuz 1941'de Büyük Britanya ve Sovyetler Birliği, İran'ın işgali konusunda anlaştı. İngilizler güneyden, Sovyetler ise kuzeyden saldırdı ve İran'ı ikiye bölerek işgal etti. 16 Ağustos 1943'te Kürdistan Yeniden Canlandırma Komitesi (Komela: Komeleyê Jinêweyê Kurdistan) kuruldu ve Mart 1944'te Hêvî cemiyetiyle yardımlaşma anlaşması imzalandı. Ağustos 1944'te Dinbanbar dağında Üçlü Sınır Anlaşmasının (Peymare Sêsinor) imzalanmasıyla diğer ülkelerde bulunan Kürtlerle işbirliğini sağlamaya çalıştı. Komela, İran dışında Güney Kürdistan’da Musul, Kerkük, Hewler, Süleymaniye, Rewanduz ve Şaqlawa’da da faaliyet yürüttü. Irak Kürdistanında, önce Kasım 1931'de sonra Eylül 1945'te ayaklanan Şeyh Ahmed Barzani ve Molla Mustafa Barzani de mücadeleye katıldı. Mahabad Cumhuriyetinin askeri birlikleri Hereki ve Şıkak aşiretlerinden oluşturuluyordu.

Ekim 1945'te Komela adını İran Kürdistan Demokrat Partisi (KPD-İ) olarak değiştirdi. Kasım 1945'te Sovyetlerin teşvik ve desteğiyle İran'da Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kuruldu ve KPD-İ'ye de 5.000 tüfek gönderildi. 22 Ocak 1946'ta Mahabad'da, Çarçıra meydanında Mahabad Cumhuriyetinin kuruluşu ilan edildi. Cumhuriyetin resmi dili Kürtçe idi. İlköğretim için yasalar çıkarıldı, Kürtçe ders kitapları bastırıldı. Kürt devletinin günlük resmi yayın organı “Kürdistan” yayınlanmaya başladı. Hawar, Hilale, Agir, Gelawêj, Nıştiman adlı dergiler yayımlandı. Kürt Cumhuriyetinin milli marşı “Ey Raqip” idi. Ancak Sovyetler Birliği 9 Mayıs'ta İran topraklarından çekilince 17 Aralık 1946'da, Amerikan kuklası Şah rejimi Mahabad'ı işgal ederek Mahabad Cumhuriyetini yıktı. 31 Mart 1947 tarihinde Cumhurbaşkanı Qazi Muhammed, Başbakan Hacı Baba Şeyh ve Savunma Bakanı Muhammed Hüseyin Han Seyfi Kadı, Cumhuriyetinin kurulduğu yer olan Çarçıra meydanında asılarak idam edildi. Böylece, Kürt tarihinde kısa fakat önemli bir devlet deneyimi olan Mahabad Cumhuriyeti tarihe karışmış oldu.

Cumhuriyete katılmış olan Barzan aşireti, Nisan 1947'de Barzan'a geri döndü. Irak hükümeti Şeyh Ahmed Barzani'yi yakalayarak hapsetti ve işbirlikçi suçlamasıyla Irak ordusundan dört subayı idam etti. Molla Mustafa Barzani ise Barzan bölgesinden kaçarak Aras nehrine ulaştıktan sonra Sovyetler Birliği'ne iltica ederek Bakü'ye gitti.