ANASAYFA

GÜNEY AZERBAYCAN HALK CUMHURİYETİ

Güney Azerbaycan (İran Azerbaycanı), İran'ın kuzeybatı bölgesidir. Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Kazvin, Kum eyaletlerinden oluşur. Kürdistan (İran), Gilan, Hemedan, Merkezi ve Kirmanşah gibi eyaletlerin bazı bölgelerini de içine alır. Güney Azerbaycan, dünyada Azerbaycan Türklerinin en fazla yaşadığı yer olarak kabul edilir. Kültürel yakınlık ve siyasi açıdan karşılaştığı sorunlar sonucunda bazı entelektüeller tarafından “Yavru Türkiye” olarak adlandırılmıştır. Güney Azerbaycan çok eski kültüre sahiptir. Fuzuli, Şehriyar ve Nebati gibi tanınmış şairler burada yetişmiştir.

Güney Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (GAHC), Kasım 1945'te Sovyetler Birliği'nin desteğiyle İran'da kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilmesiyle Kasım 1946'de Şahlık tarafından yıkılan bir Azeri devletidir. Başkenti Tebriz olan sosyalist cumhuriyetin Devlet Başkanı, Seyid Cafer Pişevari idi. GAHC döneminde Azerice, okullarda resmi dil olarak okutuldu, Tebriz'de üniversite kuruldu, kadınlara oy hakkı verildi ve ağaların toprakları köylüler arasında paylaştırıldı. GAHC, Soğuk Savaşın ortaya çıkmasını tetikleyen ve bu sürecin ilk somut güç çekişme alanı olmuştur. GAHC, hem küresel sistemde gerçekleşen olaylar hem de ülke içinde cereyan eden siyasal, ekonomik, toplumsal ve kültürel faktörlerin etkisiyle oluşmuştur. Küresel sistemdeki trentler ile ülke içindeki süreçlerin anlamlı bütünleşmesi ve birleşmesinden doğmuştur.

1945 yılında Almanya ile savaşan Sovyetler'e yardım etmek isteyen müttefikler, İran'a girdiler. Şah'ın Hitler'e yakınlaşması bahane edilerek tahttan indirilmesi gibi siyasi gelişmelerin ışığında, Özgürlük Cephesi Partisi, Azerbaycan Demokratik Partisi, Tudeh gibi siyasal örgütlenmelerin birleşmesiyle bağımsızlık hareketleri hız kazandı. Bu koşullar altında İran Azerileri tarafından 1945 yılında, kültürel ve siyası baskıdan kurtulma çabasıyla GAHC kuruldu. Fakat soğuk savaşın başlamasıyla birlikte ilk kurban olarak İran’ın Şahlık rejimine teslim edildi. Sovyetler, Doğu Avrupa'daki menfaatleri karşılığında Güney Azerbaycan'dan çekildi ve çekilirken de yerli askerleri silahsızlandırdı. Şahlık rejimi anlaşmaları yok sayıp Güney Azerbaycan'ı işgal etti. Böylece 1946 yılında İran kanlı bir biçimde yeniden bu toprakları kontrol altına aldı.