ANASAYFA

MORFOLOJİK DİL ÇEÇENCE

Çeçence (Nohçiyn motti), Kuzeydoğu Kafkas dilleri içinde yer alır. Dilbilimsel açıdan İnguşça ve Batsça ile birlikte Nakh dilleri grubuna dâhildir. Çeçence, Rusça ile birlikte Çeçenistan’ın iki resmî dilinden biridir. Çoğunluğu Çeçenistan’da ve başka ülkelerde yaşayan Çeçenlerin anadilidir. Ekim 2002 tarihli Rusya verilerine göre 1.330.000 kişi Çeçence konuşmaktadır. Rusya dışında Çeçence konuşan nüfus ağırlıklı olarak Ortadoğu ülkelerine yayılmıştır. Bu ülkelerin başında Ürdün gelir. Türkiye’de de Çeçence konuşan bir nüfus vardır ancak kesin sayısı bilinmemektedir.

Çeçence, Şeyh Şamil döneminde Arap alfabesiyle yazıldı. Bu alanda ilk reformlar, 1910, 1920 ve 1922 yıllarında yapıldı. Kiril, Latin ve Gürcü harflerine dayanan Uslar alfabesi, daha çok akademik çevrelerce kullanıldı. Bu alfabe 1911 yılında yeniden düzenlendi ancak Çeçenler arasında yaygınlık kazanmadı. 1925’te Latin alfabesinden uyarlanan bir alfabe geliştirildi. 1934’te İnguşçanın yazımı için de ortak hale getirildi. Ancak 1938 yılında kaldırıldı. Çeçen yazı dili son yıllarda gelişme göstermiş olup 49 harften oluşan Kiril alfabesi kullanılmaktadır. 17 Mart 1992 tarihinde Çeçen Parlamentosu tarafından kabul edilen Latin kökenli alfabe süregelen savaşlar nedeniyle kullanılamamıştır.

Çeçencenin fonetik bakımdan en büyük özelliği vokal ve konsonların zenginliğidir. Konsonlar arasında kısa ve uzun sesler yanında basit ve bileşik (diftong) fonemler de vardır. Çeçen dilinin morfolojik yapısında 6 gramatikal cins vardır. Erkek ve dişi cinslerinden başka, hayvan adları, eşya adları, soyut kavramları kapsayan 4 gramatikal cins daha kullanılır. Çeçen dilinde çekim halleri de pek zengindir. Bu bakımdan Çeçence, diğer Kafkas dillerinden ayrılmaktadır. Çeçen dilinin sentaksındaki başlıca özellik, ergatif kuruluşların varlığıdır. Çeçen dilinde genellikle iki ağızdan bahsedilebilir. Biri şehirlerde, diğeri dağlık bölgelerde konuşur. Çeçen yazı dili daha çok şehirlerde konuşulan ağıza dayanmaktadır.