ANASAYFA

DERELERİN YÜZÜKLERİ: TAŞ KEMER KÖPRÜLER

Rize ve Artvin illeri Doğu Karadeniz’de tek kemer gözlü köprülerin en fazla sayıda görüldüğü bir yerleşim alanına sahiptir. Bölgede ormanlık ve dik bir arazide oluşturulmuş yerleşim alanlarında küçük topluluklar halinde yaşayan insanlar, yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için yüzlerce akarsuyu ve vadiyi aşmak zorunda kalmışlardır. Derin dar vadileri olan ve yılın belli aylarında seller ile taşan akarsuları, inşa ettikleri tek kemer ile yükselen taş köprüler ile aşmışlardır.

Taş kemer köprüler genellikle 19. yy. ikinci yarı - 20. yy. başına tarihlendirilmektedir. Tek kemer gözlü köprülerin bazılarında, kilit taşı hizasında, kemer yayı altında, merkezde bir zincir ile sarkıtılan ve üzerinde inşa yılı yazan dere taşları bulunmaktadır. Köprülerin tümü, akarsu yatağının iki yanında karşılıklı birer ayak üzerine yükselen yuvarlak ya da hafif sivri kemerli bir yay formundadır. İlk çağlardan itibaren farklı zaman ve mekanlarda farklı toplumlar tarafından kullanılan bu formun, tercih edilmesindeki ana faktör işlevdir. Köprülerin tümünün kemer biçiminde yapılmasının temelinde yatan düşünce, köprünün fevkani yapısı ile sık sık sel suları ile taşan akarsuların altında kalmamasını sağlamaktır. Ormanlık bir bölge olmasına rağmen köprülerin tümünün ahşap yerine taştan yapılmasının nedeni; taşın, sık sık sel suları ile taşan akarsulara karşı sağlam ve dayanıklı bir malzeme olmasındandır.

Köprülerin yükseklikleri 15 m. - 56 m. arasında değişmektedir. Köprülerin yükseklikleri ve uzunlukları inşa edildikleri akarsu yatağının boyutlarına orantılı olarak değişiklik göstermektedir. Köprülerin tümünün enleri yaklaşık 2,5 m. - 3 m. civarındadır. Bunun nedeni, üzerinden sadece insan ve hayvanların geçmesidir. Dik dağ yamaçlarına birbirinden oldukça uzakta inşa edilmiş evlerde yaşayan insanlar, konutlarına dar patikalarla ulaşabilmekte ve yüklerini ancak katır sırtında ya da kendi sırtlarında taşıyabilmektedirler.

Tek kemer gözlü köprülerin ortak mimari özellikleri şunlardır:

a) Form: Tümü dikdörtgen planlıdır. Köprülerin tümü tek ve yuvarlak kemerlidir. Yerel ustaların ustalıklarına bağlı olarak deforme olmuştur. Bazıları basık ya da hafif sivridir. Köprü ayakları çift ya da tek yönde doğal kayalara oturmaktadır. Tümünün korkulukları köprü yolunun iki kenarında tek sıra kesme taş ile oluşturulmuştur.
b) Malzeme: Tümünün kemerleri düzenli kesme taş, duvarları ve köprü yolu düzenli moloz taş örgülüdür.
c) Boyut: Yükseklik 2- 22 m., uzunluk 5- 96 m. arasında değişmektedir. Ortalama yükseklikleri 5 m. uzunlukları 25 m. dir.