|
XAT'İK, BONCAPES ŞURİ MEÇAPS
Xat’işi xeşnoxvene, Arabuli boncape k’ala 3’opxineri mskva oç’aruşi xeşnoxvene ren. Am xeşnoxvene, Arabuli boncapek 6.-10. oş3’anurapeşi oşkendas na z’iru ginz’e ar omordinuşi p’eriodişk’ule yeçkindineri ren. Turkepek, Muslimani iqveşk’ule do Arabuli alboni oxmaruşa gyoç’k’eşk’ule ginz’e ar p’eriodis xat’işi xeşnoxveneşa çkar mxuci var meçes. Turkepek xat’işi xeşnoxveneşa Anatoliaşa moxtes şk’ule onç’eluşa gyoç’k’erenan do am speros irişen mağala p’erioditi Osmanurepeşi oras z’irerenan. Turkuli xat’işi xeşnoxveneşi mak’ide na işinen Şeyh Hamdullahişi st’ili do gagnapa 17. oş3’anuraşakis naqoneren, Hafiz Osmanik (1642-1698) Arabuli ç’araşa est’et’ik’urot irişen mağala st’ili meçeren. Am tariğişk’ule na moirdes xat’t’at’epeşi irik Hafiz Osmanis naqones. Turkuli xat’işi xeşnoxvene 19. oş3’anuras do 20. oş3’anuraşi moç’k’asti çxant’oba muşişa naqoneren mara 1928 3’anas Arabuli albonişen Lat’inuri albonişa geiç’k’inaşi p’op’ulari ar xeşnoxvene oqopinuşen imendraneren do arxvala namtini gamantanuri inst’it’ut’epes na igurinen t’rade3ialuri ar xeşnoxvene iqveren.
Xat’işi xeşnoxvene na yeçkindu p’eriodis na gamaxtu anşi ç’eşidi ç’ara k’ala İranurepek na z’ires talikişen çkva dido ç’araşi ç’eşiditi koren. Antepeşi ar burme dido p’op’ulari var iqveren, ar burmeti namtini speropes ixmarineren. Xat’işi xeşnoxvenes, ç’arape didiloba mutepeşişi toliten çkvaneri coxopeten molişinet’u. Ğocis na go3’ik’iden levhapes, came, turbe steri religiuri binapes kubbeşi ç’arapes, k’arta ç’eşidoni oç’arus na ixmarinen do mendraşen na ik’itxen ç’arapeşa didi tkvala na ren celi yado coxo niçinet’u. Didopeten sulusi do talikiş ç’araşi celisi ixmarineren. Oxvamç’k’ineri ebat’epeşen umosi ç’it’a boncapeten na iç’arinen ç’arapeşa “hurde”, toliten k’ai na var iz’iren ebat’oni ç’arapeşa “gubari”, artikartişa mek’ireli na iç’aren ç’arapeşati “muselseli” itkvinet’u. K’aideten na var iç’aren ç’arapeşi st’ilişa “şikeste” itkven. Artikartişi jin na iç’aren ç’arapeşa “istif” itkven. Am st’ilişi noğira, ç’araşi mskvanoba irişa o3’iramu ren. Sult’anepeşi imzape na ren tuğrapeti matuğre na itkven mitxanepeşk’elen ixazirinet’u. Andğaneri ndğas, tuğra do fermanepe ant’ik’uri binapeşi amaxtimoni do na dvaç’irs burmepes iz’irinen. Xususurotti Mp’olişi muzeumepe am tuğrape na uğun fermanepeten yepşeri ren.
Xat’işi xeşnoxvenes ç’araşi temeluri alet’i k’alemi ren. Xat’işi xeşnoxvenes k’alemi oqopinot didopeten k’amişi ixmarinet’u. K’amişişi k’un3’uli na iç’arasunon ç’araşi mçxulobaşi toliten makta na itkven k’ap’et’i maddepeten xveneri tudelobaşi jin elakteri na ikaçen do k’alemişt’raşi oqopinot na molişinen xususi ar xamiten iqazet’u. Celişi ç’arapeti ncaşen noxvene mçxu k’un3’uloni k’alemepeten iç’aret’u. Dido mç’ipe ç’arape şeni madenuri k’un3’ulepe ixmarinet’u. Xat’işi xeşnoxvenes na ixmarinen murekkebiti xususi oqopinot ixazirinet’u. Yağoni isişi ç’eşidoni elanz’inuşi maddepe oxoktuten na ixvenen am murekkebis udodgitinurot ç’ara aç’aret’u, çilaturi aç’araşiti perpot ijilinet’u. Xat’işi xeşnoxvenes na ixmarinen kart’alepeti xususi rt’u. Murekkebi şvas do var goşobğas, k’alemis udodgitinoba aqvas yado kart’alepe “ahar” na itkven ar madde k’ala içxant’inet’u.
Xat’işi xeşnoxveneten na iboden adamişa “mskva ç’ara na ç’arups maxeşnoxvene” tkvala na ren “xat’t’at’i” itkven. Xat’t’at’epe oş3’anurapeşen doni ust’a-çirağişi k’ont’akt’obaten imordinerenan. Xat’işi xeşnoxvene oguruşa na axevesanu adamik ar xat’t’at’işen dersi eç’opupt’u. Moç’k’as gegapinu şeni na ixandinen do “meşk” coxo na niçinen am dersepe tito tito boncapeş oç’aruşi oguruten geiç’k’et’u, boncapeşi ok’ont’aluşi st’ilepe, tkvalapeşi do cumlepeşi oç’aruş st’ilepeşi oguruten naqonept’u. Nanç’inerot sum-xut 3’ana k’onari na iqvert’u am gamantanuşi çodinas xat’t’at’işi namzet’ik jur varna sum xat’t’at’iş 3’oxle ç’ara oç’aruten 3ada meçapt’u. Xat’t’at’epek am ç’ara mo3’ondes na tude muşis imza mutepeşi gedumert’es. Amus, gecginoba varna izinişi kart’ali tkvala na ren “icazetname” itkvinet’u. İcazetname eç’opineri na var ren adami, xat’t’at’i var işinet’u do na ç’aru ç’ara muşis tude imza muşi var gadvinet’u.
Fot’ografis, xat’iş xeşnoxveneşi mskva ar misali oqopinot, muru3xişi doloxe “Bismillahirrahmanirrahim: Rahmani do rahimi na ren Allahişi coxoten”, tutaşi jinti “Lailaheillallah-Muhammedurresulullah: Allahişen çkva ğormoti var ren-Muhammedi Allahişi peiğamberi ren” noç’ars.
|
TÜRKÇE
