DUDBUT'K'A

"SAFRANBOLUS ORA"

Safranbolu do muşi gomorgvak Roma, Bizansi, Selçukuri do Osmanuri steri çkvadoçkva 3iviliza3iape koz’ireret’u ist’oriaşi morgvalis. Safranbolu; met’ak’siş gzaşi; Kastamonu-Gerede-Mp’olişi filas na gedgin dido beciti ar 3ent’ri ren. Safranbolus uğun 1.008 mcveşi bina. Kvaşi sapulepe, k’umulepe, Cincişi xani do xamami, Koprulu Mehmet Paşaşi meçeti, İzzet Mehmet Paşaşi meçeti, Meyemenepeşi arasta, İncekayaş 3’k’aruli mok’irk’e, doxorepe, çeçmepe, turbepe am 1.008 mcveşi binapeşen namtinepe renan. Safranboluşi oxorepek, 18. do 19. oş3’anuraşi skidala mogurapan. Am oxorepe, na uğunan otragapeşi sebebiten, “Xuti 3’oxle k’eleni arkit’ekt’uruli xvena” oqopinot işinen. Safranboluşi oxorepe, 2 varna 3 k’at’oni do 6 varna 8 odaloni, cumbaloni na ren do k’arta oda muşis dido pencerepe na uğun oxorepe renan. Am oxorepes, kvaşi est’et’ik’urot oxmarinu, pi3arişi maxeşnoxvenoba, ç’eri do k’idapeşi mo3’ipxepe, doloxenobas na iz’iren havuzepe, merdivenepeşi tirabzanepe do nek’napeşi t’ok’makepe iptinerot na iz’iren xaisietepe renan.

Safranboluşi oxorepeşi mebargak manz’agerobaşi mek’irelobas quci meçaps. Albanuri noxvene armt’k’o kuçapek k’oçepe artikartis nonç’aps. Mara cumbapek armt’k’o kuçape oxampaps. Safranbolu; ist’oria do oxori muşi k’ala qoroponi ar noğa ren. Çkva xolo na uğun Ğormotişen gexvameri mskvanobati qoroponi ren. Na uğun monk’anobaşi oşi şilya faraşakis, 3’k’ari skit’a peri na ikips safranikti akonaşis niçanen. Safranboluk Çavuşişi qurz’eniten çinoberi ren. Çkva xolo Safranbolu, lok’umi muşitenti içinen. Lok’umi na ikips oxeşnoxvenalepeti koren noğas. Safranbolu, mek’ireli na ren Karabukişa 10 km mendranobas ren. Ank’araşa na uğun mendranoba muşi 240 km, Mp’olişa na uğun mendranoba muşi 406 km ren. Safranboluşi oxorepek, noğaşi jur k’eles geladginan: “Şehiri” do “Bağlari”. “Şehiri”, qinoras; “Bağlari”, monç’inoras na iskedinen oxorepe na geladgin raionepe ren. Hukumeturi bina na geladgin “Kale”, eç’opu-gamaçamu na ixvenen “Çarşi”, oxorepek na geladginan “Akçasu”, “Gumuşi”, “Musalla”, “Kirankoyi” do “Tabakxana” coxoni maxalapek noğa 3’opxupan. Oxorepe na geladgin am semt’i tapala dixaşi jin geladgin do jur rubaşi oşkendas ren. Am sebebitenti meşat’k’obineri ren. Akonaşis na geladgin oxorepe artikartişa xolosoni renan. Kuçapeti armt’k’o ren. “Bağlari” nak’otxani oşi met’roten umosi mağali dixas geladgin. Akonaşis havaluri ğvari umosi k’ap’et’i ren. Dido mitxanepes ar qinora arti monç’inora şeni oxori uğunan. Qinoras, noğas na geladgin oxoris; monç’inoras, “Bağlari”s iskedinen. “Çarşi” iroras dido k’oçoni iqven. Xeşnoxvene do k’omer3ia naqonops.

Safranboluşi oxorepeşen 3ent’ris na geladgin hukumeturi binape, religiuri binape do monument’epe iz’iren. K’arta oxoris artneri manzara uğun. Oxorepeşi 3’oxlepe, xolosoni o3’k’eduşen utole, mendraloni o3’k’eduşenti gon3’k’imeri ren. Eç’opu- gamaçamu, k’omer3ia noğaşi 3ent’ris; bazarepeti am raionişi gomorgvas ren. Barbaloba, xonaroba do gomorgva na pintups mark’ineloba, mat’angeloba do mat’k’ebelobaşi sperope tude varna tolişen mendras ren. Safranboluşi çkvaneri semt’epes çxvarişi bazari, lilveşi bazari, 3xovarişi bazari do dişkaşi bazari guin3’k’en. Xolo am bazarepeşi xolos, mayemenepe, masemerepe, saracepe, mamanifat’urepe, mark’inepe do mat’angepeşi çarşepe geladgin. Safranboluşi 3ent’ris meidanişa na ulun gzalepe do kuçapes kva gesvareli ren. Monument’epeşi ozepeti meidanapeti kvaten svareli ren. Kvaş osvaru t’eni om3ikanaps. Edo xolo ğvarepeşati nuxondinoni ren. Ncalepeşi pesopes mç’imaşi 3’k’arepe aşvan yado aşo 3’opxineri ren. K’limat’i, oxorişi oz’iramu do oxori na z’irasunon manzara, oxori ok’idus beciti ren. Pencereşen, ozeşi t’ikşarişen varna jur oxorişi şkaşen na iz’iren manzara mtelot est’et’ik’uri ren. Safranboluş oxorişi fezaloba do şek’li, sumi dudari fak’t’orişen yeçkindun yado ignapinen: Didi ocağişi renoba, mç’ima do mtvirişi k’limat’i, k’ult’uruli do renobaşi xampoba.

A3’iti am oxorepe na ik’idu mcveşi orape do em orapeşi namtini t’radi3iapes vo3’k’edat. K’arta ocağis uqonun otxo varna xuti şuri. Biç’i berek içilaşi, doxmeli oxori var ikaçinen emuşa. Nisati artneri oxorişa mulun. Cumadi, dadi do motape artot skidunan oxoris. Mcveşi orapes, oxorişi ndğaluri dulyapes nuşvelas yado namtini oxorepeşa k’ulanişant’işi ezdipt’es. Umuteli do umiteli na rt’u oput’uri ocağepeşen, ç’it’a rt’aşi ezdimeri am k’ulanepe ocağişen mitxani steri işinert’u. Oxorişi k’ulani oqopinotti ikimocinet’u. Ok’uleti ar çkva k’ulanişant’işi iz’irinet’u. Oxorişen biç’i bereşi gamak’atu, entepeşi para mogapu k’ala iqvert’u. Nak’onoba muşi opşa na rt'u oxorepes uğut’es haremoba do selamoba. 3xovarepeti, oxorişi tudeni k’at’is na ren bak’is iskedinen. K’limat’i mç’ima do mtvironi na ren şeni motrageri k’ap’et’i burmepe dvaç’irs. K’oçi do 3xovarişi oç’k’omalepe çkvaneri burmepes işinaxen. Am sebebiten Safranboluşi oxorepe didi ren. Mtviri do mç’imaşi sebebitenti motragapeşi 3’ingalidape ginz’e oxvenu dvaç’irs.

Kvaşi k’idapek oze kuçaşen ok’ortaps. Jur msvaloni didi nek’napeşen oze varna astaxolo oxorişa amilinen. K’arta nek’nas uğun didi franguli do entepe k’alati xalk’ape. Emuşen met’i, na mulun mok’itxepe k’ala oambaru şeni, “şak’şak’i” na itkven ar alet’iti koren. Na mulun mok’itxeşa nek’na jini k’at’epeşen na i3’in3’en ar tok’iten guin3’k’en. Haremoba-selamobaşi sebebiten namtini oxorepes uğun jur amaxtimoni. Zeminuri k’at’is “hayati” koren. Am burme kvaten gesvareli renna “taşliki” itkven. Mjoraşi te ezdimuşa na nuşvels do svareli dişkape na xominaps pi3ariş k’afesişen noxvene “gliste”ti koren. Zeminuri k’at’is bak’i, didi k’ardalaşi k’erape do bağupe koren. Jileni k’at’epeşa pi3arişi ust’obaşi mskva modelepe na o3’iraps merdivenepeşen yilen. Majurani k’at’i arm3ika tapala k’idaloni ren. Am k’at’is, dvaç’iraşi onciruşi oda oqopinotti na ixmarinen ogyare iqven. Ogyare k’ala selamobaşi oşkendas oç’k’omaleşi servisis na ixmarinen 3ilindruli pi3arişi na ikten ar t’aro gedgitun. Ndğaluri skidala, oşkenduri k’at’is golulun. Qinoraşi ndğalepes am k’at’iş ot’ibinu majurapeşen umosi beciti iqven.

Masumani k’at’işi nç’erepe umosi mağali ren. Odapeşi nek’nape ğocis renan. Amaxtimonişi nek’napes uğun p’aravanepe. Sofa do odapeşi nç’erepe mo3’ipxapeten yepşeri ren. K’arta odas uğun m3xodari do didopetenti k’era. Odaşi majura k’idas gonk’ideri ren pi3arişi t’arope do o3udepe. K’arta odas uğun mskva raxat’oba, ar ç’it’a ocağis na dubağun k’onari. Doxmeli ar burme oqopinot 3’opxineri ren. K’arta odas uğun, t’aroşi doloxe, andğaneri ndğaşi abanope. Odapes doxunuşi ierarkialuri ge3’opxa uğun. M3xodarişi irişen mskva burmes, ocağişi umçane varna mok’itxe doxedun. Safranboluş oxorepeşi gamonç’alapek oxoriş galeni oz’iramu omskvanaps. Pencerepe beciti ren. M3xodaris na xenanpes, ar k’eleşen majura k’eleşa mtelot kuça az’irenen. Sofa, eyvani do odapes k’alemuri mo3’ipxape iz’iren. Pencerepe armt’k’o do ginz’e ren. Pencerepes pi3arişi ak’oşk’a uğun. Pencerepes xolo “muşabaki” na itkven k’afesepe uğun. Ç’it’a na renan odapes m3ika do didi na renan odapesti dido pencere uğunan. Aşopeten, oda doloxendo mçire iz’iren. Pencerepek oxorişi mskvanobasti mskvanoba elunz’inaps galendo. Didi odapeşi ar 3’oxles uğun otxo, majura 3’oxlesti uğun otxo pencere. Mtelot oxoris uğun dido dido pencere. Pencereşi perdepe renan xçe do dant’eliten 3’ipxeri.

K’eraten it’ibinen. K’eraşen ezdimeri maxva mangaliten itiren. Pi3arişi oxorepes ot’ibinu meç’ireli iqven. Beciti na ren oxori var, k’oçiş ot’ibinu ren. Peçk’o ren ağani p’eriodişi mutxa. Gazyağişi lambak otanaps odape. Umosi te na meçaps luksişi lambapeti ixmarinen. Ogyares na igibu oç’k’omalepe, odapes tude, sufraşi mbelas iç’k’omen. K’arta ç’eşidi oç’k’omaleşi madde bağupes işinaxen. Abdestxana do hela, doloxeni burmepeşen mendras ren. Exiru şeni utole 3’oxles koren ç’it’a pencerepe. Şaveri 3’k’arepe helaşi t’aponişa arxiten ulun. Genoçxeşi 3’k’arepeti noçxeşi t’aponişa ulun arxiten. Xelak’aoba muğas yado ç’erişi 3’ingalidapes mkverişi krape go3’ik’idinen. Am t’radi3ia irişk’elen iqoropinen. Oxorişi kuçaluri 3’oxles çeçme uğun. Safranboluş 3’k’arişi k’ult’ura dido mcveşi ren. 5 km-oni mendranobaşen ist’oriuli İncekayaşi 3’k’aruli mok’irk’eşi xete 3’k’ari muiğineren. Namtini didi k’onak’epeşi odapes uğun havuzi. Havuzepes uğun k’oçişi t’aniten k’ut’aloba.

Dok’ument’uri filmepeşi ust’at’i raxmet’oni Suha Arinişi go3’oncğonerobaten 1976 şi 3’anas yeşiğeri 40 3’utiloni dok’ument’uri ar filmi na ren “Safranbolus Ora” coxoni filmik noğa, Turkiasti kianasti oçinapu. Am filmi, Safranboluşi oçinaputen var dodgitu, noğaşi arkit’ekt’uruli, k’ult’uruli do so3ialuri speropes oçumu şeni xalk’is mağali ar gagnapati yoçkindinu. Aşopete Safranbolu, 1994 şi 3’anas UNESCO şk’elen “Kianaşi K’ult’uruli Anderişi list’as ik’atu.