|
"ZUĞAŞPERİŞ OKRO" ZUĞAUÇAŞA MUİĞİNU
Qurz’eneburi meyvapeşen ar teri na 3’opxups do Amerik’anurepek 1906 3’anas selek’sioni muşiş jin oxandute k’ult’uraş nebat’i oqopinot ziraat’i muşişi oxvenus na gyoç’k’es “zuğaşperiş okro” zegnoni lik’apaşi orgu, an3’ineri orapes Zuğauçaş t’erit’oriaşi jindoleni dixape muşisti geiç’k’u.
1999 3’anas Amerik’aşen na muğu lik’apaş nebat’i şeni ipti o3adupe muşi Rizinis na qu 19 Mbulobaş Universit’et’iş Ziraat’iş Fak’ult’et’işi Ont’uleşi Nebat’epeş Burmeşi Gamantanuşk’oçi Doç. Dr. Huseyin Çelikişi o3adupe muşis gecginoba aquşi am o3adupe Artvini, Ardahani, K’arabuki, Gumuşxane, Bayburti, T’amt’ra, Giresuni, Ordu, Samsoni, Sinop’i, K’astamoni, Zongoli, Sak’arya, Bolu, Duzce, K’ocaeli, Çanakk’ale, Mp’oli, Bursa, Balikesiri do Kirklarelişi jindoleni dixape muşisti orgus koguiç’k’inu. Kianaşi doloxe ziraat’işi k’ult’ura muşi na ixvenen sumi xolo çkvanerişi ç’eşidi na uğun lik’apas, K’anadak iptinerot, Amerik’a, Avust’ralia, Ağani Zelandia, Jap’onia, Esp’ania, Holandia, Germania, Finlandia, Norvaia, Romania, Yugoslavia, Bulgaria, P’olonia do Şilişi doloxe şilyapeşi oqopinot hekt’arepeşi dixapes ziraat’i muşi ixvenen.
Dido manişaşi oqopinot ziraat’i muşi na ixvenen do na gamiçinen am meyvaşi morçepek, pesopek do but’k’apek dido ğirsoni ren do ç’amiş sek’t’oriş iptimeşvaloni mat’erialepeşi ar teri 3’opxups. Ek’onomiurot ziraat’i muşi na ixvenen t’erit’oriapes dido faida na aqven lik’apak, meyvaşi 3’k’ari, past’a, qinişi, çik’olat’a, baharat’i, xomula meyva, reçeli, marmelat’i, jeli, k’onserve, çai, k’ozmetik’a, meyvoni kuvali do ç’amişi indust’riasti iptimaşvelaşi oqopinot kaixmaren. Gyulvaşi dobadonapes arçkva xolo şurup’i do xap’i muşi oxvenutenti na gamiçinen lik’apak; k’uçi iptişi oqopinot, di3xirişi şekeri, oz’iramuşi ok’oxvalepe, k’olest’eroli, k’anseri, opsimuşi enfek'sionepe, gurişi k’rizi, aids, ulseri do xçepurpuş z’abunobapeşi oqopinot dido dido z’abunobapes nargen. Majurani Kianaş Limas, maputxepeş serişi oz’iramu mutepeşi ucgişi aqvan yado Amerik’anurepek reçeli muşi ikipt’es do maputxepes na meçapt’es am meyva, Avrop’aşi dobadonapes 15 dolaris, Turkiasti k’ilo muşi 15 liras gamiçinen.
Tubitak do DPTk mxuci na meçaps am p’roget’is dido inst’it’ut’i do xususuri k’urumikti mç’ipaşaşi na ge3adups lik’apa, zuğauçaşi jindoleni dixapes na ren asit’oni let’apes gamamala muşi k’artan dğa umosi irden. 2006 3’anas 100 dek’ari na rt’u lik’apa dorgeri dixape, 3’anaşi çodinas şilyaşi dek’arişa, 3’anaşi gamamalati 10 t’oni na rt’u am meyvaşi o3’iluş k’ap’asit’eti 2007 3’anas 60 t’onişakis iqvasunon ya itkvalen. Turkias ar dek’arişi doloxe 1,5-2 k’ilo na i3’ilen lik’apaşi gamamalaş % 95 ik reçelişi indust’rias ixmaren.
Lik’apaşi meyva Turkias na oxumç’k’inu Doç. Dr. Huseyin Çelikik, am meyvaşi coxok “zuğaşperişi oç’k’omale” iqvas yado ofi3ialuri k’amarapes kart’alepe konaşkveren. Zuğauçaşi t’erit’orias txirişa alt’ernat’ivi na iqvasunon am zuğaşperişi oç’k’omalek Turkiaşi ek’onomiasti dido k’ai nargasunon ya na tku Çelikik, “Gamamala muşiş odidanute do na kageidginasunon fabrik’apete dido k’aişi oqopinot ixmaras na, ipak’et’as na do gamiçinas na hemi gamamala muşi na ixvenu t’erit’orias do hemiti dobadonaşi ek’onomias dido seriozuli faidape aqvasunon. Qonaşi ğirsi 10 lira na ren am zuğaşperişi oç’k’omalek pazaris 15 liraşen gamiçinen.” ya tku.
Am zuğaşperiş oç’k’omaleşi 75 ç’eşidi ren ya na tku Huseyin Çelikik, “Kianaşi doloxe 250.000 t’oni gamamala muşi ixvenen. Ordoneri monç’erepe muşi Avrop’aşi doloxe arxvala 40 milyon k’oçis aç’k’omen edo emuşeniki dido ğirsoni ar meyva ren. A3’i mteli xolote 450.000 m2 dixaşi doloxe gamamala muşi vikipt. 2008 3’anasti am rak’ami 700.000 m2 şa monz’inu minonan. Gamamala muşi umosi dixapes oxvenu şeni na vikipt oxumç’k’inuşi do odidanuşi p’roget’epe çkinis udodgineri, odoxuneri mevaqonupt.” ya tku. Am meyvaşi organiuri gamamala muşiş oxvenute Avrop’a do Kianaşi pia3a muşi domakaçenan ya na tku Çelikik, amuşeni dido ordoşen lik’apa na irgasunon dixapeşi monz’inu domaç’irenan ya tku.
|
TÜRKÇE
