DUDBUT'K'A

SOSİALİST'İ SABAHATTİN ALİ

Sabahattin Ali dibadu 25 K’undura 1907-s, vilayeti Edirneşi liva Gumulcineşi k’aza Ardino/ Eğrideres. Muşi baba ren k’uçxuri malime oşdudi Cihangiruli Selahattin Ali Begi. Am sebebite, Sabahattin Alik ik’itxu geç’k’apuroni gurapa Mp’oli, Çanakk’ale do Edremitişi çkvadoçkva doguralepes. Edremitişa dibargesşi, am k’orta rt’u Yunanuri armiaşi xegedvalas, İnglizepek na oktalapt’es. Aşo iquşi, tek’audi na rt’u baba muşis var azdept’u xeşpasi; mtel ocağik koz’iru dido meç’ireli dğalepe. Geç’k’apuroni doguraleş k’ule, amaxtu ugeç’areli oncironi Balikesir mamgurapaleşi doguraleşa. Kogeç’k’u ok’itxuşa ekonaşis. Sabahattin Alik ik’itxu xut 3’anas Balikesir mamgurapaleşi dogurales. Uk’açxe, 1926-s dimezunu Mp’oli mamgurapeleşi doguraleşen. Yozgatis geladgineri ar geç’k’apuroni dogurales qu mamgurapaloba ar 3’ana k’onari. Nasionaluri Gamantanaşi Nazirobak na gon3’k’u 3adalaşa amaxtu. Mogu am 3adala. Edo mendiçkvinu Germaniaşa. İk’itxu Germanias 1928-şen 1930-şakis. Guiktu Turkiaşa. Germanuri nenaşi mamgurapaloba qu Aydin do K’onyas. İptineri p’aşura muşi “Ar Mt’k’aşi P’aşura” gamiçkvinu 30 St’aroşina 1930-s “Resimli Ay”is (Suratoni Tuta).

Mk’ule xuraloni, skit’aşi, qoroponi ar ağanmordale rt’u. Dido ç’k’veri, ar k’oçi rt’u. Namusoni gamantaneri rt’u. 1931-s, K’onyas na ixandept’u vaxtis, dosturi ar sofras CHP-şi oktalas k’ai toliten na var o3’k’ert’u do ar leksi na gamik’itxu şeni, maok’ortaloba ikipt’u yado ixbarinu. CHP-şi ar p’art’ialoni dikt’at’orobaşi maxkemepeş k’elen imaxkeminu ar 3’anaşa moloxunales. Molixunu K’onya do Sinop’işi molaxunalepes. 1933-s, Resp’ublik’aşi mavitani 3’anobaşi sebebite xveneri oxarsuvobate nişkvinu molaxunaleşen. 15 3’anağani 1934 tarioğoni “Varlik dergisi”-s (Jurnali Renoba) gamiçkvinu “Benim Aşkim” (Çkimi Qoropa) coxoni leksi muşi. Emuşk’ule Nazirobaşi Gamoçkvalobaş Direkt’orobaşi misia niçinu. Ank’ara 2. oşkadogurales qu mamgurapaloba. Diçilu Aliye xanumi k’ala 16 Mbulora 1935-s. Eizdinu malimobaşi odulyobaşa 1936-s. 1937-şi St’aroşinas dibadu k’ulani muşi Filiz. Notamamu malimobaşi odulyoba rezervuli zabitot Eskişehiris. 10 Xrist’anas, “Musiki Muallim Mektebi”s (Mamgurapaluri Musik’aluri Dogurale) Turkuli nenaş mamgurapalot oxandus kogeoç’k’u. Sabahattin Alik ç’aru 1937-s “Kuyucakuri Yusufi”, 1940-s “Doloxe na miqonunan şeyt’ani” do 1943’-s “Kurki Mant’oni Madonna” coxoni romanepe. CHP-şi ar p’art’ialuri oktalak, Nasionaluri Şefi İnonuşi marifet’ite, Hitleruli Germanias toli gelunçaxupt’u. Sabahattin Ali eizdinu malimobaşa xolo 1940-s. Malimobaşi odulyobaş k’ule, 1941-şen 1945-şakis, Germanuri nenaşi mamgurapaloba qu Ank’ara Oxen3aluri K’onservat’uaris.

Hitleruli ğaras na gexert’u CHP-şi ar p’art’ialuri xe3alak k’artayis noxosart’u, fişi gon3’k’ipt’u k’artayis. Am at’mosferis, Sabahattin Alik na ç’aru “Doloxe na miqonunan şeyt’ani” coxoni romanişa meçes reaksioni. Nihal Atsizik doç’aru ar st’at’ia dido hak’areturi Sabahattin Ali şeni. Sabahattin Alik gun3’k’u dava am hak’areturi st’at’iaşa. Sabahattin Alik n3’iru dido meç’iroba am davaşi oras. 1944-s am dava komogu. Mara meo3xu gamantaneri oqopinuşi pasi dido paxali. Koz’iru oşkurnoni dğalepe. Geit’k’oçinu dulya muşişen dudnazirobaş k’elen. Am t’erori do gebaz’gaşi sebebite Ank’araşen yeibargu. İdu Mp’olişa 1945-s. Hemi dodgita muşi gamo3’iru hemiti kovalişi geç’areli mogapu şeni kogeoç’k’u jurnalist’oba oxvenus. “İstanbul Kanatlarimin Altinda”s (Mp’oli Msvalepe Çkimiş Tude Ren) coxoni gamaçkvas jurnalist’oba oxvenu gonk’vatu. “La Turquie” (Turkia) do “Yeni Dunya” (Ağani Kiana) coxoni gazetapes na ç’aru st’at’iapek oşkurinu xe3ala do Nasionaluri Şefi İnonu. Nasionaluri Şefişi xe3alak mpuleri odulyobaşi xete meğinz’iberi oğodapeşi axiris, emukti ç’arupt’u gazetape iragadinu organize xveneri grup’apeş k’elen. Udulyeli kodoskidu. 1946- 1947-s Aziz Nesin do Rifat İlgaz coxoni maç’arepe k’ala artot gamoçkvu “Mark’o Paşa”, “Malumi Paşa”, “Merhumi Paşa”, “Xoci Paşa” steri p’olit’ik’uri mizaxişi jurnalepe. CHP-şi xe3alaşa medgineri, am mizaxişi jurnalepek iqu onç’eloni. Am jurnalepek koz’ires CHP-şi mxicepe. Am jurnalepes na uğut’es “Paşa” nenate “Nasionaluri Şefi” İsmet Paşa k’ala na geiz’i3inu idiate, am jurnalepe geink’ilinu. Sabahattin Alik molixunu, jurnalepes na ç’aru st’at’iapeşi sebebite. CHP-şen na z’iru mxicepete epto meç’irdu. “Ali Baba” coxoni jurnali muşis na gamoçkvu "Mu meç’ireli t’eren" coxoni st’at’ia muşite, doloxe muşis na skidut’u skidalaşen momiç’arupt’es. Sabahattin Alik aşo ç’arupt’u: "Umexiru, xeugedvu kovali na momçapanpe mşkironeri, na dolomokunapanpe uijdononi umeşkvineri oskedinu ak’o meç’ireli, ak’o mixnetoni edo ak’o oşkurnoni oqopinuşi rt’ui?"

CHP-şi ar p’art’ialuri xe3ala içoderet’u mara, CHP-k xoloti xe3alas rt’u. Emuk na ç’aru ar çkva st’at’iaşi sebebite molixunu sum tutas 1948-s, molaxunale Paşakapisis. Molaxunaleşen gamaxtuş k’ule, xolo koz’iru meç’ireli dğalepe. Udulyeli kodoskidu. Çkar mutu gazeta do jurnalik emus dulya var meçu. Muşendo CHP-şi mcveşi Nasionaluri Şefik xolo okaçapt’u xe3aluri menceli xe muşis. 1948-s, “Zincirli Hurriyet” (Zencironi Oxoşkvoba) coxoni jurnalis gamiçkvineri st’at’ia muşiş sebebite masavepek goşok’itxa gun3’k’es. CHP-k na oktalapt’u mpuleri odulyobak noxosart’u, emuk na ulur-mulurt’u k’arta sotis. Emus manebre na uçkit’u mitxanepes doloxeti rt’u majurnalepe. Borci-xarcite matirelobas kogeoç’k’u. İpti k’amionite Mp’olişen K’onyaşa matirelobaşi dulya k’ala ibodu. Udodginu noxosart’es emus. Ar çare duskidu menyaş gale oxtimu.

K’alemi muşi na var gamaçu namusoni gamantanerişi gale oxtimu, dobadonaşi doloxe dodgituşen umosi oşkurnoni rt’u CHP şeni. Am sebebiten var meçes p’asap’ort’i emus. P’asap’ort’ite var gamaxtinuşi, Ali Ertekini coxoni ar k’oçis geç’areli meçamute menyaş gale oxtimuşa gza goru. 16 Mbulora 1948-s Bulgariaşi hududişen 35 k’ilomet’re doloxe, op’ute Çukurpinarişi (Sazara) gomorgvas mç’apupeş k’elen stikeri minoba muşi uçkineri ar cesedi iz’irinu. Amuşk’ule na go3’vancğonopt’u Ali Ertekiniş k’elen 1 İgrik’a 1948-s, iqvilu yado ignapinu ofisialurot. Cesedi, Sabahattin Alişi na rt’u var oxoi3’onu xveneri ot’opsişen. Emuşi rt’u yado na itkvinu dolokunepeş sebebiten cesedi, Sabahattin Alişi rt’u yado ignapinu. Mara gza var niçinu ocaği muşis cesedi oteşhisuşa. Uk’açxe, eya qvilu yado idia na ixvenu Ali Ertekini, CHP-şa mak’ature mpuleri servisişa na ixandept’u muxbiri rt’u yadoti idia ixvenu. Ali Ertekini şeni otxo 3’anaşa hukmi niçinu maqvilobaşen. Mara Part’ia Demok’rat’iş k’elen na ignapinu oxarsuvobate nişkvinu molaxunaleşen 21 tutas. Ali Ertekini rt’u m3’k’upi mitxani. Yugoslaviaşen muxaciri. Turkuli dobadonarobaşa amaxtuş k’ule Guraşari Dudmalimeşi Dogurale doçodineren. Suvari guraşari çavuşi na rt’u vaxtis, silaxi nixireren. Malimuri maxkemeş k’elen otxo tuta do eçi dğaşi ceza niçineren. Malimobaşen geit’k’oçineren. Uk’açxeni 3’anasti Bulgariaşa imt’eren. Mk’ule oraşk’ule Turkiaşa guiktet’uşi, iç’opineren hududis. K’omunizmaşi p’rop’aganda oxvenute molixuneren. Molaxunaleşen Sabahattin Alişi manebre berberi Hasan Turaliş xete eya içineren. Sabahattin Alik arçkva molaxunaleşen na içinu Berber Hasani rt’u muxaciri Bulgariaşi. K’omunizmaşi p’rop’agandaş k’abaxatişen eti molixuneren. Namtini mitxanepek, emuşeni p’olisişi agent’i rt’u ya tkverenan. Ali Ertekini m3ika oraşk’ule şuphete kogondunu, sapule muşi var iz’iru. Em p’eriodişi Mp’olişi Emniet’işi maartani k’ortaşi tigemçale Parmaksiz Hamdik aşo tkumert’u: Eya na qvilu mitxani va ren p’olisi. Eya na noqvilu ren mpuleri servisi. Oqviluşi emri meçeren ar jurnalist’ik, ar maç’arek. Am şuri rt’eren CHP-şi jilen mitxanepeş ar mitxani. Aya emri na meçu map’olit’ik’eti iqvileren dido p’at’i xalis uk’açxe. Arçkva ambariti aşo rt’u: Nasionaluri Şefişi xeştude na rt’u mpuleri servisik moğerdineren Sabahattin Ali, Ali Ertekini oxmarute. Aşopeteti Ali Ertekinişi roliti diçoderen. Sabahattin Ali iç’op’ineren goşok’itxuşa p’olisis. Sabahattin Alik meçeren şuri goşok’itxus monk’a şkencepeşi sebebite. Uk’açxeti cesedi muşi na iz’iru sotişa xolosoni ar sotxanis kodoxverenan. Mç’apupek cesedi gamiqonesşiti, eya oqviluşa na nusebebes k’oçepek ognaperenan Ali Ertekinoni çkineri senario, ti mutepeşi moşletinu şeni.

Sabahattin Ali rt’u sosialist’i gamantaneri. Mara var t’u (TK’P’) Turkiaşi K’omunist’uri P’ar’tialoni. 1946-s Esat Adil Esat Mustecaplioğlu do muşi manebrepeş k’elen k’ideri (TSP) Turkiaşi Sosialist’uri P’art’iaşi do Dokt’ori Şefik Husnu Deymer do muşi manebrepeş k’elen k’ideri (TEKSP) Turkiaşi Maemege Oput’ari Sosialist’uri P’art’iaşi mak’atureti var t’u. Mara na ç’arupek elazabuneret’u CHP-şi ar p’art’ialuri diktat’oroba, Nasionaluri Şefi İnonu do entepek na otemsilapt’es ağa do begepe didote. Noğaluri skidalas, ç’it’a burjuva maç’are-mağare do artist’epe k’ala na uğut’u artikartisobapes Sabahattin Ali var t’u tolgon3’k’imeri. Edo ikipt’u çilatape. Balope do ç’andinapes na yeçkindu manebrobapete noxosart’u Sabahattin Alis, CHP-şi mpuleri servisik sosyeteşi doloxe na uğut’u k’valepete. Sabahattin Alişi k’arta dulyaşen k’ut’ali ambari aqvet’u entepes. Sabahattin Alik 29 Mirk’anis imt’asunon yado ambari na uğut’u arteri mitxani t’eren dosti muşi Rasih Nuri İleri. Sabahattin Alişi sapule so na ren var içkinen andğaneri dğasti. Sabahattin Alik ginz’e 3’anapes ixandu tina, sum tuta dork’ineri na rt’u şeni ocaği muşis tek’audişi xeşpasi var niçinu. Sabahattin Alişi ğuraş k’ule ambargo geidvinu emus. Çkar mutu gamoçkvaşoxorik var gamoçkvu muşi xvenape eçi 3’anas. Xvala sist’emas k’abaxati var uğun. Mşkurinace do mafursat’e gamantaneris uğun didi pai am xalis. Sabahattin Ali ağanuri ikeşfinu 1965-s.

Sabahattin Alişi xvenape aşo ren: Leksepe muşi: Germape do İxi (1934), Mskibu Germape do İxi (1965), Germape do İxi, Maqaqepeşi Serenadi, Majura Leksepe-Mtel Leksepe Muşi (1988); Romanepe muşi: Kuyucakuri Yusufi (1937, 1988), Doloxe Na Miqounan Şeyt’ani (1940- 1982), Kurki Mant’oni Madonna (1943, 1988); P’aşurepe muşi: Mskibu (1935), K’ağni (1936, 1983), Xonari (1927, 1972), Ağani Kiana (1943, 1982), Sirçaşi Koşki (1980); P’iesa muşi: Yesirepe (1936); Tercumepe muşi: Maks Memmerişişen Acaibi Oğodape İst’orias (1941), Sofok’lesişen Ant’igone, (1942), Lessingişen Minna Von Barnhelm (1943), H. Von Kleist - A.V. Chamisso - E.T.A. Hoffmannişen Sum Romant’iuri P’aşura (1944), İgnazio Siloneşen Fontamara (1944), Fr. Hebbelişen Gyges do Muşi Ma3’k’indi, (1944), Erol Guneyi k’ala artot P’uşk’inişen Oşdudişi K’ulani (1944); Obesteneri leksepe muşi: Molaxunaleşi Birapa (Kerem Guney do Edip Akbayramiş k’elen), Leylim Ley (Zulfu Livaneliş k’elen), Molaxunaleşi Birapa, 3apes K’artali Steri Vore, Nazik’oni Yari Çkimi (Ahmet Kayaş k’elen), Molaxunaleşi Birapa (Ahmet Kayaş k’elen), Berepe Steri (Sezen Aksuş k’elen), K’ulanişi maomt’ine (Ahmet Kayaş k’elen), Uça Ç’ara (Ahmet Kayaş k’elen), Melank’olia (Ali Kocatepe do Nukhet Duruş k’elen), 3’oxleni steri (Ali Kocatepe do Nukhet Duruş k’elen), Germape (Sezen Aksuş k’elen).