|
DERSİMİŞİ 1937-1938 3'ANAPEŞİ YEDGİTAPE
Dersimişi yedgita varna Dersimişi yeç’k’vida yado molaşineri oğodape, andğaneri noğa Tuncelis 1937 3’anas hukumeti k’ala Dersimişi aşiret’epeşi oşkas gamaxtimeri ixtilafiş sebebite yeçkindineri gurç’viloni oğodapeşi umumi coxo ren. Dersimis oxen3aleşi mutlak’i hakimoba oxor3elu şeni Turkiaşi Cumxuriet’iş k’elen xveneri op’erasionisti Dersimişi harekati itkven. Dersimis, Osmaniaşi p’eriodis oş3’anurapeşen doni yurdoba do ocaxobaşi st’at’ute ot’onomi uğut’u do bilasa Tanzimatişk’ule, şkaguruli oktalaşi omencelu şeni xveneri tert’ibepeşa çkvadoçkva 3’anapes yeidgitinu. (1847, 1877-78, 1885, 1892, 1893-95, 1907, 1911, 1916).
Dersimuri aşiret’epek, Dersimişi ananuri nizamiş astaxolo oktiruşa do xe mutepeşişen xe3alaş go3’oğinuşa nodgites, xarci meçamu, askerişa oxtimu steri çkvadoçkva meç’irobape k’ai var a3’ones. Turkiaşi Cumxuriet’ik şkaguruli ot’orite oxor3elu şeni 25 Xrist’ana 1935 tarixis 2884 nomeroni Tunceliş vilayetişi oktalu şeni k’anoni kogamoçkvu. K’anonik Tuncelişa askeruli vali otayinapt’u do valis oktaluri, askeruli do hukmuri mçire selahiet’epe meçapt’u. K’anoni otatbik’us geiç’k’inuşi xalk’ik 1937 3’anas yedgitu. Hukumetik Dersimis emniet’i var axor3elinu do ot’orite var atesisinu. Dudnaziri İsmet İnonuk, Tuncelis jur 3’anaşen doni xveneri reformuli p’rogremepek Dersimis noğaroba moqonu noğirapsya tku do p’rogramişa Dersimurepek nodgitunan yado noqonu.
1937 3’anas Ataturki Singeçişi xinci gon3’k’imu şeni Dersimişa moxtasunt’u. Ham xincişi ar k’elendo emniet’i şeni askeruli k’arak’oli gedgit’u. Mayedgitepek k’arak’olişa nat’k’va3es. K’arak’oli doç’ves do 33 askeri doğurines. 27 Mirk’ani 1937 tarixis Tunceli-Erzincanişi gzas art xinci Haydarani do Demanani aşiret’epek doç’ves. K’ortaşi t’elefoniş xati komek’vates. Jandarmaşa mpuleri nat’k’va3es. Paxi bucağişi k’arak’olişa goşat’k’va3es. Dersimişi 9. seyyari jandarmaşi taburişa elat’k’va3es. Mutepeşi dobadonarepeş unizame gerillaşi mencelepe k’ala ok’ok’idinu şeni un3’opileri do uxazireli askerepes dudi mutepeşi var açves. Mayedgitepek dido askeruli binas nat’k’va3es, askerepe oğurines do oyarales. Yedgita k’ortaşi geografiuri xalişi sebebite kogoşigzu. Yedgita K’ureyşani aşiret’ik geoç’k’apu do bilasa Demenani, Haydarani do Yusufani aşiret’epeşi ok’atinute komoirdu. Yedgitaşa tak’ribi 6.000 k’oçi ak’atu.
Generali Abdullah Alpdoğanişi maartani harekati ugecginobate içodu. Aşiret’epes guri kodolvadves do mtelo silaxoni koniktes. Emuşeni yedgitaşi oçodinu k’aixeşa koniç’iru. Abdullah Alpdoğanik 50.000 askeri (sum k’olarmia) k’ala Dersimişa mendaxtu mara germape var mojvalinu. Çodinas oputxalepeş k’elen obombinu unon yado kogonk’vatu. Tasdik’i eç’opuşi Sabiha Gokçenis uç’andu. Sabiha Gokçenikti dok’abulu do 3aşi mencelepeşen sum oputxalete bombape komet’k’oçu. Mayedgitepeşi t’k’obineri soti Laşi dopunçxolu. Mara harekatis var geacginuşi askerepek Dersimişa var amales. Seyyid Riza, Dersimurepek var iziyanan yado Haydarani, K’ureyşani, Demenani, Yusufani, K’irgani aşiret’epeşi reisepe k’ala mo3’qvaşi akt’i oxvenu şeni iç’andinu mara koiç’opinu. Yedgita 13 Ek’enia 1937 tarixis koniçodu.
Askeruli harekatişk’ule xveneri muhakeme 15 3’ilva 1937 tarixis diçodu. Yedgitaşi go3’oncğoneri Seyyid Riza go3’ik’idinu. Dido mayedgites moloxunuşi ceza niçinu. Mara xoloti oğodape var içodu do 1938 3’anas K’ureyşani aşiret’ik intik’ami şeni majura aşiret’epe osilaxuşa uç’andu do majura fara yedgitu. Haşo iquşi majurani harekatite Ek’enia 1938 tarixis yedgita mtelo koniskirinu. Mayedgitepek mezrapes yedgitaşa 1948 3’anaşakis naqones. Manevraşi çodinas 13.000 (resimuri rap’ori) varna 40.000 k’onari sivili doğuru, 12.000 ademoni çkvaneri sotepaşa içvinu. Dersimurepek 80.000 ademoni içvinuya zop’onan. Mk’ulo ham oğodas Dersimişi yeç’k’vida itkven. Yedgitaşa varna nodgitaşa k’atineri aşiret’epeşi mensubepe, K’aiserişi Sarizi ilçe do Erzurumi, Yozgati, Muşi steri çkvadoçkva noğepeşa incğonu.
|
TÜRKÇE
