LAZİSTANİŞİ CİXA: ARKABİ Arkabişi dixaşzoma ren 314 k’m². Arkabi goi3’k’onden yulvas Xopa, gulvas Vi3’e, oçildres Uçazoğa do omjoresti Murguli do Mak’ufi k’ala. K’ideri ren Kamileti do Derecik coxoni jur vadişi şkas. Arkabis 7 maxale do 30 oput’e uğun. Dixa muşi ren endra-gendra do germaloni. Arkabişi şkaguronis uğun moxva dixa, dobargu do xaçka şeni. 3.000 met’reşakis dudi na uğun germape guludgin. Çatalkayaşi mağaloba 2.985 met’re, Koyunyaylaşi mağaloba 2.292 met’re, Meteşi mağaloba 2.142 met’re, Dikmenişi mağalobati 2.068 met’re ren. K’ap’isre ren ar teri abja Arkabişi. 3.000 met’re mağaloni germapeşi debiten do uon3’uraneri na diben uk’oro3xu ç’it’a abjaşen yeçkindun. Ginz’enoba muşi ren nanç’inerot 35 k’m. Golapeşi jile koren ç’it’a-didi uk’oro3xu qinerobaşi t’ibape. Namtinepeşi coxo aşo ren: Nogadid, Sarigol, Alacagol, Buyuk Agara, Kuçuk Agara do Karagol. 1877- 1878 3’anapeşi Osmanuri-Rusuli limapeş k’ule Batumi do Gonioşi gomorgvas Çarobaşi Rusiak xe gedvuşi, Arkabi nik’irinu T’amt’raşi, Rizinişi sancak’işa. Am tariğepes Arkabişa, Xopa do Vi3’e bucaği yado nik’irinu. 1900-oni 3’anapes Xopa iqu ilçe. Arkabiti bucaği yado Xopaşa nik’irinu. 1936-s, Xopa nik’irinu Artvinişa. Aşopete Arkabi iqu Artvinişa mek’ireli bucaği. Arkabi iqu ilçe 26 oput’e muşiten, 1 Mbulora 1954 tariği do 6324 nomeroni k’anoniten. İlçeşi dixa geladgin 41 derece 06' do 41 derece 22' oçildre mçirenobape k’ala, 41 derece 14' do 41 derece 30' yulva ginz’enobapeş şkas. Arkabis iz’iren t’ip’iuri Uçazoğaşi t’aroni. Monç’inorape t’ibu do qinorapeti iqven grili. Arkabi ren mç’imoni k’arta dros, Uçazoğaşi zoğap’icis na geladgin şeni. Amutenti mağali ren t’eniş nispet’i. Arkabişi 3’anuri t’u3anoba ren şkaloni 14,9 C. 3’anuri mtelot mç’imonişi nak’onoba ren 2.265,5 mm. İrişen ginz’e abja na ren K’ap’isre do muşi xanç’alepek na yoçkindaps k’ut’ali vadepe k’ala oktişi zenobaş şkas dğaluri t’u3anobaşi çkvanerobape yeçkindun. Amutenti iz’iren t’aronişi çkvanerobape. Am çkvanerobapes itkven vadi varna germaşi meltemepe. Havaşi am xalepek om3ikanaps do ididanaps t’u3anoba. Zoğaşa p’aralelurot na genç’uşun Uçazoğaşi germapeş ort’k’apuk gza var meçaps t’enoni havaş cogepeşi mek’axtimus. Amukti nusebebups orografiuri mç’imonis. İrişen mç’imoni dro ren Yebargora. İrişen ç’it’a mç’ima na iz’iren droti ren Pukrinora. Xoloti var iz’iren çkvaneroba dropeş şkas. Mç’imoni t’aroni iz’iren on3’uranurot k’arta dros. Namtini 3’anapes na iz’iren arşvacuri t’u3anobaşi oç’it’anuk nusebebups doğis. Aşopetenti zarari aqven k’ult’uruli mzgudapes. Çaişi mzgudas var naxondinen doğis. Mzgudapes niçanen pukiri do but’k’a Mirk’aniş tutas, xilape niçanen Mbulora do X3alaş tutapes, but’k’ape dibğen St’aroşinaş tutas. Qinora çuçuna na mek’ilaps 3’anapes ordo do qini na mek’ilaps 3’anapes umosi yano niçanen pukirepe. Qinora ordo moxtaşi, xaçkaşi vaxti ren generalurot St’aroşinaşi 1- 20 dğa, yano moxtaşiti, St’aroşinaşi 15- 25 dğa. Edo xolo xaçka do orguşi vaxtepe guikten t’aronaşi xaliten. Lazut’i ixaçken İgrik’aşi çodinas generalurot. Qinora k’ap’et’i na mek’ilaps 3’anapes xaçka iyanen Pukrik’aş tutaşakis. Xaci, balurz’aği, şuka steri mzgudape ixaçken Mirk’anişi maartani gverdis. Opşa mç’imoni mağali t’u3anoba do on3’uraneri ar mç’ima iz’iren. İrişen beciti k’ult’uruli mzguda uğun çai do txiri. Çai iz’iren 0- 500 met’repeş oşkendas. Mara 750 met’res, namtini orapesti 1.000 met’res irden. Txiri irden 450 met’reşakis na ren sotepes. Nez’i, uşkiri, m3xuli, buli, m3’k’o, 3xemunt’uri, ber3’euli, port’uk’ali, mandarina, limoni, greyfurt’i do qurz’eni ren beciti xilape muşi. Mzgudaşi ç’eşidi ren eşo-aşo artneri Arkabi do Otenaşi şkas. Didopeten na iz’iren nca ren txomu. Na iz’iren majura ncapeti aşo isvaren: 3’ipuri, ç’uburi, du3xu, 3xemuri, mula do ç’adari. Txomu do mula iz’iren abjapeşi vadepeş morgvalis, germapeşi jileni sinorepeşakis. 3’ipuri didopeten iz’iren 600- 1.200 met’repeş şkas. 1.500 met’re mağalobaşakis iz’iren. Ç’uburi iz’iren 500- 600 met’reşi mağalobaşakis. 3xemuri m3ika iz’iren 1.800- 1.900 met’res. T’amt’raşi xurma do mt’k’uri buli iz’iren 400- 500 met’reşakis na ren mağalobas. Am mağalobaşakis majura sort’epe k’ala artot ok’ant’alerot koren defne, tespixişi nca do şimarişi nca. Xopaşk’ele iz’iren k’ortalurot skit’a çami. Zoğap’icişi germapes irden mşkeri, an3era, k’andğo, limxana do diç’k’ici. Mt’k’uri binexi, xçe binexi do msiciti irden. Arkabişi dixa 3’opxups Uçazoğaşi germape do abja K’ap’isre k’ala emus na nunç’uşun abjape k’ut’alot na doloçitups vadepek. İlçeşi şkaguroni na dolodgin zenişen çkva zeni var uğun. Arkabis uğun 8 k’m k’onari zoğap’ici. Am zoğap’iciş morgvalis abja K’ap’isrek na 3’opxups zenişen çkva zoğap’ici ren emti do falezoni. Zoğap’icuri zenişi didi k’orta ren motvaleri, genomskide mçxu malzemepe k’ala Rizini-Xopaş dixagzaşi sebebiten. Namtini xişilişi şeridepe do ç’it’a p’lajepe iz’iren ilçes. Zoğap’iciş morgvalis iz’iren falezepe, t’araçape do enguş-genguşepe. Mara t’araça do falezepe nik’arberen Rizini-Xopaşi dixagzaş oxvenuşi vaxtis. Arkabi-Xopaş şkas dixagzaşi nunç’işoba ixvenen t’araçaş tude k’ideri ar t’unelişen. Mçirenoba muşi 100 met’re k’onari na ren am t’araçaşi tudeni p’icis, mağaloba muşi nanç’inerot 25- 30 met’re na ren ar falezi geladgin. İlçeşi şkaguroni gedgeri na ren dixa, abja K’ap’isrek na muğu aluvionepe do mçxu-mç’ipe kvanç’alapeten 3’opxineri ren. Amulun nanç’inerot 5 k’m k’onari zoğap’icişen. Zeni enguşi aqveren zoğaşa, gulvaşk’ele abja K’ap’isrek ok’orobus na naqonops şeni. Zoğap’icişi zeni k’ala 2.000 met’reşakis çkar sotis var muixvaden p’it’a rak’anepe. Abja K’ap’isre do muşi xanç’alepek na gon3’k’ips k’ut’ali vadepek 3’opxupan oxtimu-moxtimuşi gzalepe. Arkabis, germape imağalen 3.000 met’reşakis omjorek’ele. Oçildreşen omjoreşa k’ap’inerot na imağalen dixapeşi doloxe golape geladgin omjorek’ele. 3.000- 2.000 met’re mağalobas geladgin uk’oro3xu gola. Namtinepe aşo icoxen: Ağara, Soğuksu, Şenyurt, Yazlik, Pinarli, Akincilar, Guneşli, Mete, Aydinli. Akonaşis qinerepeşi oşiru ren onç’oni. Am sebebiten iz’iren ç’it’a-didi uk’oro3xu t’iba. Namtinepeş coxo aşo ren: Gadit, Sarigol, Alacal, Buyukağara, Kuçukağara do Karagol. Generalurot na ixaçken xaçkaluri dixa ren nanç’inerot 48.000 dek’ari. Emuşen 30.000 dek’ari ren çaepuna, 90.00 dek’ari ren txirepuna, 7.000 dek’ari ren lazut’i do genomskide k’ortati ren mzgudapuna do xilapuna. Şuçaişi omralu 21.500 t’oni, xomulaçaişi omralu 3.870 t’oni, txirişi omraluti nanç’inerot 800 t’oni ren. Alt’ernat’iuri xila na ren kivişi omralu irden becitot. 1990- 2002 3’anapeşi şkas maxaçkalepeşa niçinu nanç’inerot 20 vitoş kivişi sump’avreli. 1999- 2002 3’anapeşi şkas 400 dek’aroni ar dixas nanç’inerot 3’anuri 50 t’oni kivi imralineren. K’omersialurot maskindinoba 3’oxle xtimeri va ren. Ocağuri dvaç’iroba do arm3ikati bazari şeni, ixvenen ç’it’a do dididudoni maskindinoba. Mabut’k’ucoba ren 3’oxle xtimeri. Didopete magzale na ren 200 k’onari sert’ifik’oni mabut’k’uce koren. Arkabi ren izole ar k’orta K’avk’asiaşi cinconi mabut’k’ucoba şeni. Arkabişi gverdişen dido ren ncalepuna. Ncalepunaş Oktalobaşi Direkt’orobaş çkinapaten, 30.882 hekt’ari generaluri speroşi 17.450 hekt’ari ren ncalepuna. 20 oput’e geladgin ncalepunaşi doloxe varna ncalepunaş kinaris. Arkabis gedgin ar çaişi fabrik’a, Beyopanişi çiment’oni yongaşi levxaş fabrik’a do Arsan silaxişi fabrik’a. Am fabrik’apes ixandepan nanç’inerot 800- 900 uvadeloni varna sezonuri madulye. Arkabişi K’omersia do İndust’riaşi Odaşa mak’ature 13 anonimuri k’amp’ania, 117 limitedi k’amp’ania, 6 k’olekt’iuri k’amp’ania k’ala 22 k’op’erat’ivi koren, 180-ti mak’ature adami. Esnafi do Zanatkarepeş Odaşi mak’ature 656, Çaiş Maxaçkalepeş K’op’erat’ivişi mak’aturepe ren 3.814 adami. Arkabis koren sert’ifik’oni 83 mençxomeşi çamli do 20 mençxome. Arkabis uğun ar baxana. Arkabi ren nak’onoba muşi na muinz’inen do m3ika k’oçişk’elen na nişkvinen noğa. 2008 3’anas xveneri generaluri nak’onobaş 3xunaten, mtel nak’onoba ren 19.189. Şkaguronuri nak’onoba uğun 15.194 do oput’uri nak’onobati uğun 3.995. Arkabiş nak’onobaşi monz’inuş nispet’i ren (1990- 2000 3’anapeşi k’oro3xuten) %o 5,29. Nak’onobaşi p’ecoba ren 65 şuri. Arkabis gedgin 7 ç’it’aberepeş n3’opula, 8 geç’k’apuroni n3’opula, ar oncironi geç’k’apuroni n3’opula, 3 lise do ar mağalidoguroni. Arkabis uğun ar sp’ort’uli saloni do çimişi k’uçxeşburtişi saxa. Arkabis i3’opxinen “Okro Sifteri K’ult’ura do Xeşnoxveneş Fest’ivali” k’arta X3alas. Mariaşinas na geç’k’aps do Gimuaşi çodinaşakis na naqonops sifterişi avis ç’opineri do morçileri sifterepe ixmarinen ot’rik’eşi oç’opinus. Sifterepe nişkvinen tabiet’işa avişi dro diçodaşi. Arkabis koren 45 oncire k’ap’asit’oni ar oxen3aluri oxzabune. 40 oncire k’ap’asit’oni ar SSK-şi oxzabune, 3 sağobaşi ocaği do 11 oput’uri sağobaş oxoris xalk’is nixizmet’inen. Arkabis ixandeps 4 eksp’ert’i hekimi, 7 hekimi, 14 p’rat’isieni hekimi, k’ibiriş hekimi, 56 sağobaşi manuşvaluri p’ersoneli.