LAZİSTANİŞİ XURGİ: BORÇXA Artvinişa mek’ireli Borçxa ren, Uçazoğaşi yulvaş k’ele, Ç’oroxişi p’icis na geladgin noğa. Xopa noğa Artvinişa na nunç’işinaps gzaşi jin ren. Artvinişa mendranoba muşi ren 32 k’ilomet’re. Borçxaşi nak’onobati ren 27.654 (3’ana 2000-s). İlçeşi şkaguriş nak’onoba 9.008, oput’epeşi nak’onobati ren 18.646. İlçes uğun ar belediye, otxo maxale do 36 oput’e. Skidalaşi xalepeş meç’irelobate, oput’epeşen noğaluri şkagurepeşa do didote vilaetiş gale iz’iren muxaciroba. Gulva muşis Xopa k’ala, omjore muşis Artvini do Murguli k’ala, yulva muşis Şavşati k’ala, olande muşisti Okortule k’ala sinori uğun. Borçxas zoğaşen mendranoba uğun 36 k’ilomet’re. Zoğaşen mağalobati uğun 125 met’re. Borçxa do gomorgva muşi Krist’eşen 3’oxle 2000-şen doni dobargaluri k’orta ren yado iceren. Borçxati na geladgin k’orta doskidu çkvadoçkva oxen3alepeşi xemoşletinobas ist’oriaşi çkvadoçkva p’eriodis. Krist’eş k’ule 576-s Bizanst’iurepek k’orta oktalus kogeç’k’es ya itkven. Arabepek 655-s Borçxati na geladgin k’ortaşakis konunç’uşes. Bagrat’ionepeş dinast’iaşi oktalasti na duskidu k’orta amaxtu Osmanuri oktalaşa ok’vaçxe. Am k’orta rt’u Lazistanişi liva, Osmanuri oktalaşi vaxtis. 93 Xarbi, eşo gi3’vat 1877- 1878 Osmanuri–Rusuli Ok’vak’iduş k’ule am k’orta nişkvinu Çarizmaşi Rusiaşa. 1918-s xeşç’ara na geidvinu Mondrosişi mutarek’ete, k’ortas xe geidvinu Brit’aniaşi malimepeş k’elen. Ok’vaçxeti Borçxa duskidu 1918-s k’ideri Okortuleşi Demok’rat’iuri Resp’ublik’aşi doloxe. İk’atinu Turkiaşi sinorepeşa 7 Mirk’ani 1921-s. 7 X3ala 1921-s ilçe, 26 Mbulora 1926-s bucaği do 28 Pukrik’a 1928-sti xolo ilçe iqu. Borçxa goi3’k’onden orç’i do gzanavarmeçaps germape k’ala. Vadi Ç’oroxik ok’ortups am k’orta. Germapeşi sebebite, var iz’iren mçire vadepe. Emuteti oxaçkuşa moxva dixape va ren. Borçxas var uğun zenepe. Borçxaşi didi vadişen na golulun abja Ç’oroxi amulun Artvinişa Erzurumişi sinorişen. Ç’oroxik Borçxas Murguli, İçkale, Deviskeli coxoni abjape do Aralik, Karşikoy do Gureşen coxoni abjape k’ala artot mek’ulun oput’e Muratlişa. Ekolenti amulun Okortuleşi sinorişa. Borçxaşi yulvas geladgin K’arçali coxoni germape, nanç’inerot 3.400 met’re mağalobate. Xampa ren qineroba, qinerobaşi t’ibape, abjape, mok’irk’e xincepe do golapete. Am sebebite emus uğun t’urizmaşi p’ot’ensialoba. Oput’e Aralikis na z’in “Karagol” (“Uçat’iba”) ren beciti k’amp’i oxvenuşa. Borçxas uğun dido beciti p’ot’ensialoba k’armaxa oskedinu şeniti. Germa K’arçalişi tudeni k’un3’ulepes na geladgin “T’iba Yildizi” (“T’iba Muru3xi”) ren majura beciti t’iba ekonaşis. Germa K’arçalişi tudeni k’un3’ulepes na geladgin K’arçalişi golape ren çinoberi “Kuçuk Yayla” (“Ç’it’a Gola”), “Vergetil Sirti” (“Vergetilişi K’ap’ula”), “Soğuk Su” (“Qini 3’k’ari”), “Beyaz Su” (“Xçe 3’k’arti”)-te. Borçxas iz’iren Uçazoğaşi t’aroni didote. Opşa mç’ima do t’u3anoba iskedinen monç’inora do qinoras. Flora muşi 3’opxups ncapek do oncvalepek. Oncvalepe renan vadepeşi tudenk’ele. Germapeşi oktepes, na no3’k’en vadis, iz’iren nuzu, koknari, çamiş ncape. Mağali sotepesti am ncapeşen met’a iz’iren ç’k’oni, ç’uburi, txomu steri p’avronepeti. Mşkerepe, mt’k’alepunaş tudeni mzgudape do limxonapeti iz’iren mt’k’alepuna speropes. Borçxaşi şkaguris iz’iren artot dobargaloba. Murenki oput’epeşi dixape germaloni na ren şeni iz’iren goşabğeri doborgaloba. Xaçkas na ixandeps xalk’ik iboden çai, txiri, tutumi do mtk’aşi çanerepe k’ala didote. Borçxas k’ideri ren ar oxen3aluri artiti muşiuri sekt’orişi çaiş fabrik’a. İlçes, Muratlişi xurgi (2005) do Borçxaşi xurgik (2006) elekt’rik’aşi energia omralaps. Çai do txiri ren beciti mogapaşi odude. Maskindinoba ren arm3ika ek’onomiaşi skidalas. 2002-şi k’ore3xalete 10.760 puci-xoci ve 3.453 mçxuri-txa iz’iren. Maskindinoba ren doloxeni oxmaru şeni. Mabut’k’ucoba ren beciti mt’k’aluri oput’epes. 10.711 fenuri do 2.080-ti bogina koren. Topurişi 3’analuri omraloba ren nanç’inerot 255 t’oni. Juriti k’armaxaşi k’idala iz’iren. Mcveşi orapes, Borçxa rt’u çinoberi makatanoba muşite. Andğas ç’it’a fabrik’ape koren çai do txirişi. Uk’ore3xu marangozişi otexnalepeti koren. Borçxaşi otxo oput’es (Çxalazeni, Xanduzi, Jurxinci, Saxandro) Lazuri nena iğarğalen.