LAZİSTANİŞİ LİMANİ: XOPA Xopa geladgin armt’k’o zoğap’icis, so na germapek p’aralelot genç’uşun Uçazoğas. Yulva muşis Okortura, gulva muşis Arkabi, omjore muşis Borçxa do oçildre muşis Uçazoğa gudgin. Okorturaşa mek’iluşa gza na meçaps Sarpişi Sinoruli Nek’naşa mendranoba uğun 18 k’m. Xopa ren ok’ogza, namu na geladgin T’amt’ra-Rizini-Artvini-Art’aani-K’arsi-Erzurumi do Okortura artikartişa na nunç’işinaps kianuri dixagzaş jin. Xopaşi dixaşzoma ren 289 k’m². 2008 3’anas xveneri generaluri nak’onobaş 3xunaten, mtel nak’onoba uğun 31.728. Şkaguronuri nak’onoba uğun 17.024 do belde do oput’uri nak’onobati uğun 14.704. Nak’onobaşi p’ecoba ren 154 şuri. Şkaguroni do belde Noğedişi belediye k’ala 29 oput’e mek’ireli ren Xopaşa. Xopas uğun Uçazoğaş t’erit’oriaşi t’ip’iuri goşabğeri dobargoba. Xopa ik’atinu 1490- 1512 3’anapes Osmanuri dobadonaşa, Yavuz Sultan Selimi T’amt’raşi vali na rt’u oras. 1509-s, andğaneri dğas Turkiaşi sinorepeş gale doskidineri Gonioşi cixas xe geidvinuşi do sancaği ixvenuşi Xopa nik’irinu am sancağis. Lala Mustafa Paşaşk’elen 1578-s, xe gedvuten şkaguroni muşi Axisk’a na rt’u eyaleti Çildiri ik’idinuşi, Xopa nik’irinu am eyaletişa. 1829-s, Çarobaşi Rusia k’ala artot coxoşç’ara na geidvinu Edirneşi Akt’iten Axisk’a Çarobaşi Rusiaşa niçinuşi; Xopa nik’irinu Batumis, namu na rt’u eyaleti T’amt’raşi sancaği. 3 Mirk’ani 1878-s coxoşç’ara na geidvinu Ayast’efanosişi Akt’iten Artvini, Art’anuci, Borçxa, Şavşeti do Noğedi niçinu Çarobaşi Rusiaşa limaşi tazminati yado. Am xalik ofisialuri iqu 13 X3ala 1878 tariğoni Berlinişi Akt’iten 1879-s. Am sebebiten, Osmanuri oktalas na duskidu Xopa do gomorgva muşi nik’irinu Rizinişi sancağişa. 1883-s ilçe iqu. Kianuri maartani limaş vaxtis, 23 K’undura 1915-s, Çarobaş Rusiaşi Lixayofiş zoğaşi mencelepeşen ar divizia komoxtu Xopaşa. Jur 3’anaş morgvalis xe gedves am k’ortas. Bolşevik’uri gektalaten, Rusi malimepe kuk’uniktes. T’erit’oria Muslimani na rt’u şeni, am malimuri k’ank’alapeş oras, am k’ortapeşen do Xopa-Noğedi do muşi oput’epeşen dido adamepek yibargu do Akçakoca, Gemlik, Sapanca, Yalova, Alemdağişa kodibargu. Ank’araşi xe3ala k’ala Sovietepeşi Artobaş şkas na ixvenu 16 Mirk’ani 1921 tariğoni Mosk’ovaşi Akt’iten K’arsi, Art’aani, Artvini do Xopa niçinu Osmanuri dobadonas. Am akt’iten Limani do Azlağa k’ala Batumiş şkas na skidun xalk’is niçinu hak’i, artikartişa p’asavaniten oxtimu do moxtimu şeni. Mara 13 X3ala 1937 tariğişen geç’k’uten Sarpişi sinorişi nek’na geink’ilu mtelot. Xopa ak’ateren Osmanuri dobadonas 14 Mirk’ani 1918-s. 1 Mbulora 1933 tariği do 2197 nomeroni k’anoniten Xopa; Artvini, Borçxa do Şavşeti steri Rizini şkaguroni vilayeti Ç’oroxis; 4 3’anağani 1936 tariği do 2885 nomeroni k’anoniten şkaguroni muşi Artvini na rt’u ağani vilayeti Ç’oroxis nik’irinu. Am tariğis Xopaşi ilçe 3’opxupt’u, şkaguroni bucağişi 13 oput’e, Arkabişi bucağiş 30 oput’e, Noğedişi bucağiş 10 oput’e do Vi3’eşi bucağiş 18 oput’ek. Am bucağepeşen Vi3’e iqu ilçe, 5071 nomeroni k’anoniten 1 3’anağani 1948 tariğis do Arkabi iqu ilçe 1 Mbulora 1954 tariğoni do 6324 nomeroni k’anoniten. Ç’oroxişi coxo guiktirinu Artvinişa 15 K’undura 1956 tariği do 6668 nomeroni k’anoniten. Xopaşi şkaguriş zoğaşen mağaloba uğun nanç’inerot 10 met’re. Zoğaşen 600- 900 met’re mağalobas na geladgin oput’epeti uğun. Edo xolo, 1.600 met’re mağalobas germa do rak’anapeti uğun. 3’k’arişti coxoni rak’anis mağaloba uğun 1.010 met’re, Sultan Selim coxoni rak’anis mağalona uğun 1.513 met’re, Cefuk’a coxoni rak’anis mağaloba uğun 1.640 met’re. Gonios xe gedvuşi p’eriodis Yavuz Sultan Selimik, rak’ani Sultan Selimis dibargeren ya itkven. Rak’ani Cixati, Cinevizurepeşi oskedinale rt’u yado idia ixvenen. Xopa ren mç’imoni k’arta dros. Qinoraşi tutape iqven t’ibu do monç’inoraşi tutapeti iqven grili. Sunduraşi ğaliş mecras na bars ixişi tesiri iz’iren. “K’alaşi” itkven am ixis. 3’anaşi irişen qini tutas t’u3anoba ren nanç’inerot, +2 k’ala +6-şi şkas. T’enişi nispet’i mağali uğun. Emuşeniti dido mç’ima mç’ips. Aşopeten mzgudaşi motvala iç’eşidinen. Jvarişi mteli perepe iz’iren. Mpunela do lemşi but’k’aloni ncalepek 3’opxupan ncalepunape. 3’ipuri, 3xemuri, txomu, ç’uburi do mula iz’iren irişen dido. Ncalepuna yopşa ren limxana, msici do çkvadoçkva pukirepeten. Tabiet’uri 3’k’arepeşi odudepeti xampa uğun. İrişen didi ğali ren Sundura. Zoğap’icişen 400- 600 met’re mağalobaşakis na ren sotepe ge3’opxeri ren xaçka şeni. Xopaşi xalk’iş oşişen 80-k iboden çaişi xaçka k’ala. Mara çodina 3’anapes, çais kogundunu mcveşi pasi. Çaişen çkva, m3ika imralen narenciye do txiri. Çodina 3’anapes kivişi omralu kogeç’k’u 3’oxlextimus. Çai do txirişa alt’ernat’ivi iqvasen yado idia ixvenen. Mandarina, uşkiri, m3xuli, qomuri k’ala lazut’işi omraluti ren beciti. İlçes maskindinoba va ren 3’oxlextimeri. Didi do ç’it’adudoni maskindinoba, okotumaleş maskindinoba, mabut’k’ucoba ixvenen ocağuri dvaç’iroba şeni generalurot. Mağali rak’anepes na ixvenen mabut’k’ucoba ren beciti mogapa. Mençxomoba ren beciti Xopaşi ek’onomias. Xopas koren 119 sert’ifik’oni mençxomuri çamli. 860 şurikti iboden mençxomoba k’ala. Xopas uğun jur baxana. Laxo, p’alamuti, zargana, p’lat’ozi, kapçia, stavrit’i, siyak’i, cilari, barbunia, k’armaxa Xopuri mençxomepeş k’elen na iç’open çxomepe ren. Xopas uğun xampa flora do fauna. K’vinçepeşi uçvaşgzaş jin ren. Namtini p’lak’epes skidunan xçembabape cogepeten. Brest’i mtuti, mt’k’uri txa, mt’k’uri ğeci, mgeri, mk’apu, meli, munçkvi, k’venuri, 3’inari, m3xvit’ura, kekliği, mt’k’uri mamuli, 3’k’akotume, mt’k’uri bibi, malağure, t’oroci steri skindinape do entepeşi sort’epe iz’iren. Xopaşi şkaguronişa 10 k’m mendranobas na golaz’in p’laji K’opmişi dido moxva ren k’amp’işi do k’aravanişi t’urizmişa, paği zoğa do jur k’m-oni zoğap’ici muşiten. Masifteroba ren Xopaşi irişen mcveşi adetepeşen, mtel Yulva Uçazoğas na iqoropen steri. Tabiet’uri do mt’k’uri skidala oçvalu şeni, çodina 3’anapes masifteroba ixvenen namtini k’aidepeten. Magolobati Xopaşi mcveşi adetepeşen ren. Skindinape oskedinu şeni ixvenen. İrişen dido na içkinen golape aşo ren: Kutuli, Bilbolani, Buyukoba, Sariçayir, Zenginyurt, Fatmaçayir do Tavgeti. Xopaşi K’omersia do İndust’riaşi Odas uqonun mtelot 470 mak’ature. Xopas koren 8 bank’aşi filiali do anşi k’op’erat’ivi. Xopas gedgin sum çaişi fabrik’a, ar mkirişi fabrik’a, TEİAŞ-işi t’ermik’uri sant’rali, KBİAŞ-işi linciş tesisi do POAŞ-işi dep’oşi k’idala. Xopaşi limani ren beciti ilçeşi ek’onomias do emus uğun limanişi odulyobaşi mtel tudenk’idalape. Xopaşi limani ren 15 k’ilomet’re mendranobas Sarpişi Sinorişi Nek’naşa do nanç’inerot 100.000 m²-oni dixaş jin k’ideri ren. Sarpiş Sinorişi Nek’na guin3’k’u 31 Mariaşina 1988 tariğis, Turkia k’ala Sovieturi Artobaşi şkas coxoşç’ara na geidvinu “Oirkianuri Dixaşgzaş Matirobaşi Akt’i” k’ala. Sarpiş Sinorişi Nek’naşi gon3’k’imuk, xampoba meçu Xopaşi ek’onomia do t’urizmişa. Matiroba do ot’elişi sekt’oris aqu mogapuri 3’oxlextimoba. Sinorişi k’omersia, galeeç’opu do galegamaçamu kogeç’k’u 3’oxlextimus. Xopas, 1 mağalidoguroni, 5 lise, 17 geç’k’apuroni n3’opula, ar oncironi geç’k’apuroni n3’opula gedgin. Xalk’iş Gamantanu do Limcinuri Ot’exnalobaşi N3’opulak 3’opxups k’ursi 30 çkvaneri branşis. Xopas koren 2 şoferobaşi k’ursi do 2 muşiuri dersxana. 50 oncire k’ap’asit’oni ar oxen3aluri oxzabune, 4 sağobaşi ocaği do 15 sağobaşi oxoris niçinen cansağobaşi xizmet’i. Am cansağobaşi k’idalapes ixandeps 6 eksp’ert’i, 15 p’rat’isyeni mtelot 21 hekimi, 66 manuşvaluri sağobaşi p’ersoneli.