TXA DO MGERİ

Ar txa kort’u. Sum tik’ani uqonut’u do ar mcveşi mskibus skidut’es. (1) Nana txa iri ç’umanis nulut’u do tik’anepes oç’k’omale mumert’u. (2) Tik’anepek nek’nas kodolumert’es (3) do nana mutepeşi var moxtat’uşa (4) mitis nek’na var gun3’k’ipt’es. Nana mutepeşi na moxtat’u (5) ducoxupt’u:
Am nenape naşignat’es tik’anepek (6) but’k’amok’ideri nana mutepeşis gun3’k’ipt’es nek’na, 3’oxle buz’i 3’u3’onup’t’es do ek’ule but’k’a imxort’es. Aşote irdet’es txaş tik’anepe.
Ar mgerik kognu am ambari. Ar dğas, ç’umani k’ele, txa do tik’anepe cant’esşa, (7) mgerik mskibuş tude gextu (8) do dont’k’obu. Dotanu. Ç’umanis txa dixaziru oxtimu şeni do tik’anepes doçinadu:
- Ma var dogicoxatşa mitis nek’na var gun3’k’at ! (9)
Aşo doçinadu do igzalu. Tik’anepek nek’nas kodoluğes. M3ika ora namek’ilu (10) mgerik ğoberişen gamaxtu, nek’nas nodgitu do ducoxu:
Nek’na gomin3’k’it a3a3a ba3a3a, nana tkvani vore, buz’i yopşa miğun mjaten!
Tik’anepes gaak’vires: “Nana çkini aşo ordo var goyiktet’uya! “Ar tik’anik ğormaşen gamixosaru do nana mutepeşi na va rt’u (11) koxo3’onu.
- Nana çkinis p’ici do toma xçe uğun, sin var giğun, var gogin3’k’ipt! U3’u txaş tik’anik mgeris.
Mgerik uk’uniktu do igzalu. Ar ğalişi p’icis didi k’alati koz’iru. Mgerik k’alatis dolo3’k’eduşi, (12) markvalepe do t’k’ebişi guda koz’iru. (13) Guda gon3’k’u do ek mjaş mojonome kort’u. Aya na z’iru mgeris dido axelu (14) do tku:
- Am mjaş mojonome do markvalepe ma dido domaç’irenya.
Mgerik ezdu do ar k’iti k’onari mjaş mojonome p’ici do tomas disu. Markvaliş 3ilaten t’ani dixçanu, ek’ule k’ibirepe dilasiru do xolo mskibuşa komextu do ducoxu:
- Nek’na gomin3’k’it a3a3a ba3a3a, nana tkvani vore, buz’i yopşa miğun mjaten!
A3’i majura tik’anik gamixosaru.
- Nana çkinis buz’epeti xçe uğun, si var giğun, var gogin3’k’ipt, u3’u tik’anik.
Mgeri igzalu, mjaş mojonometen buz’epe dixçanu do xolo ducoxu:
- P’iciti xçe miğun, buz’iti xçe miğun, (15) nek’na gomin3’k’it a3a3a ba3a3a, nana tkvani vore, buz’i yopşa miğun mjaten!
Gamixosares tik’anepek, mgeri nana mutepeşis nangapines (16) do nek’na kogun3’k’es. Mgeri kamat’k’va3u mskibus, jur tik’ani muyik’idu do mağara muşi k’ele igzalu. Mgeris masuma tik’ani na rt’u, var uçkit’u; (17) hemti masuma tik’ani ar m3’k’upi ğocis kelant’k’oberet’u.
M3ika çkvaş k’ule (18) nana txa komoxtu. Mendraşen mskibuşi nek’na gon3’k’imeri na z’iru unk’ap’u, mara mskibus miti va rt’u.
- A3a3a ba3a3a, ucoxu, mara mitik nena var meçu. (19) Ek’ule menda3’k’eduşi, ar tik’ani kagamaxtu do nana muşis du3’u mteli ambari. (20)
Txa doxedu do imgaru. İri dğas imgart’u, dido isimadept’u. Çkva muqvat’u, ar tik’ani ordapt’u do kort’u.
Txas mgeriş oz’iramu dido unt’u. Mskibuşi xolos txak ar didi k’ui keşaxaçku, (21) jin qonas k’vateri ğerepe kogyobğu, emus jin qape, 3xik’epe do çalati komotu do let’ati komojobğu. Em dğaş k’ule txak, oç’k’omale momaluşa na idat’u, (22) tik’ani mskibus var naşkumert’u, muşi k’ala niqonupt’u.
Ar dğas mgeri xincis mik’it’uşi txak koz’iru do mendraşen ducoxu:
- Moxti mgeri, moxti, ç’umaneri gyari artot p’ç’k’omat. (23) Skani şeni xolo ar daduli do ar k’varuli miğun, moxti, bundğa kago3’k’i do ç’k’omi!
Mgeris m3ika gaak’viru, mara txa xeleberi z’iruşi nisimadu: “amus mutu var uçkin tik’anepe ma na viqoni, (24) mepta, kotumepe kovuç’k’oma do mukti op’ç’k’omaya.” Mgeri mskibuş k’ele nit’uşi (25) k’uis kodololu. Txak dok’orobu xomula dişka, dolobğu k’uis, noxap’uleten konun3’u do daçxiris kvak’limu. K’oma kododgitu, mgerik omğorus kogyoç’k’u. M3ika çkvaş k’ule ek noşkeri do mt’veriş met’a mutu var doskidu. (26)

NENAPUNA / SÖZLÜK / DICTIONARY

Lazuri / Turkuli / İnglisuri

A a
axelu / sevindi / it, s/ he was pleased
ambari / haber / news
ar/ti / bir / one
artot / beraber / together
a3a3a ba3a3a / hu! / hey!
ak / burada / here
a(m) / bu / this
amus / bunda / in this
aya / bunu / this one. ..
aşo / böyle / like this. ..
aşote / böylece/ so. ..
a3’i / şimdi / now
ek / orada / there
e(m) / şu; (o) / that; it
emus / onda / in it

B b
bundğa / tüy / feather
but’k’a / yaprak / leaf
buz’epe / memeler / breats
buz’epe ti / memeler de / breats too
buz’i / meme / breast

C c
cant’es / yatıyorlardı / they were sleeping
cant’esşa / yatıyorlarken / while they were sleeping

Ç ç
çala / saman / cut straw
çalati / saman da / cut straw too
çinadu / tembih etti / s/he warned
çkini / bizim/ki / our/s
çkinis / bizimkinde / in ours
çkva / başka / other

Ç’ ç’
ç’k’omi / ye! / eat!
ç’umaneri / sabahki / morning’s. ..
ç’umani / sabah / morning
ç’umani k’ele / sabaha karşı / toward morning
ç’umanis / sabah(leyin) / in morning

D d daçxiri / ateş / fire
daduli / tavuk / hen
dğa / gün / day
dğas / gün(de) / (on) day
dğaş k’ule / gün sonra / after. .. day. ..
didi / büyük / big; great
dido / çok / much; many
dixaziru / hazırlandı / s/he got ready
dixçanu / beyazlattı / s/he whitened
dilasiru / bileyledi / s/he sharpened
disu / sürdü / s/he smeared
dişka / odun / firewood
do / ve / and
doçinadu / tembih etti / s/he warned
doxedu / oturdu / s/he sat down
dogicoxatşa / çağırıncaya kadar / till I call. ..
dok’orobu / topladı / s/he collected
dolobğu / içine döktü / s/he poured. ..
dolo3’k’edu / içine baktı / s/he looked inside. ..
dolo3’k’eduşi / içine bakınca / when s/he looked inside
domaç’iren / işime yarar / it serves me
domaç’irenya / işime yarar diye / saying it serves me
doskidu / kaldı / it remained
dotanu / gün ışıdı / it dawned
dont’k’obu / saklandı / s/he hid. .. self
ducoxu / çağırdı / s/he called
ducoxupt’u / çağırıyordu / s/he was calling
du3’u / söyledi / s/he said

E e
ek’ule / sonra / after; then
ezdu / aldı / s/he took
-eri /. .. ki (nin). .. /. .. al. ..

F f
fara / defa /. ... time. ..

G g
gaak’viru / tuhafına gitti / s/he was confused
gaak’vires / tuhaflarına gitti / they were confused
gamaxtu / çıktı / s/he went out
gamixosaru / dışarıyı süzdü / s/he examined outside
gamixosares / dışarıyı süzdüler / they examined outside
gextu / indi / s/he went down
giğun / sende (cansız). .. var / I have. ..
gogin3’k’ipt / sana açıyoruz / we are opening. ..
gomin3’k’it / bana açın ! / open. ..!
gon3’k’imeri /açık / open
gon3’k’u / açtı / s/he opened
goyiktet’u / dönüyordu / s/he was turning
goyiktet’uya / dönüyordu diye / saying s/he was turning
guda / tulum / bagpipe
gun3’k’it / açın ! / open !
gun3’k’ipt’es / açıyorlardı / they were opening
gyari / yiyecek / food

Ğ ğ
ğali / dere / river
ğalişi / derenin / river’s
ğerepe / mısır sapları / corn’s stalks
ğeri / mısır sapı / corn’s stalk
ğoci / köşe / corner
ğocis / köşede / at corner
ğoberi / çit / fence
ğoberişen / çitten / from fence
ğorma / in / hole; cave
ğormaşen / inden / from cave

H h
hemti / o da / it too

X x
xeleberi / sevinerek / joyfuly
xinci / köprü / bridge
xincis / köprüde(n) / in/(from) bridge
xolo / yine; yakın / again; near
xolos / yakın(ın)da / near
xomula / kuru / dried

İ i
imgaru / ağladı / s/he cried
imgart’u / ağlıyordu / s/he was crying
idat’u / gidecekti / s/he’d go
igzalu /gitti / s/he went
imxort’es / yiyorlardı / they were eating
irdet’es / büyüyorlardı / they were growing
iri / her, hep, herkes / all; everybody
isimadept’u / düşünüyordu / s/he was thinking

J j
jur/i / iki / two
jin / üst(ün)e / on; over

K k
-k / ergatif ek / ergative particle
kagamaxtu / ortaya çıktı / s/he appeared
kago3’k’i / yol! /strip!
kamat’k’va3u /... daldı / s/he entered
xçe / beyaz / white
kelant’k’obu / saklandı / s/he hid... self
kelant’k’beret’u / saklanmıştı / s/he had hid. .. self
kexaçku / kazdı; açtı / s/he dug
kovuç’k’oma / yiyeyim ! / let me eat !
kododgitu / yayıldı / it spread
kodololu / düştü / s/he fell down
kodolumert’es / sürgülüyorlardı / they were bolting
kognu / duydu / s/he heard
kogun3’k’es / açtılar / they opened
kogyobğu / döktü / s/he poured. ..
kogyoç’k’u / başladı / s/he began. ..
koxo3’onu / anladı / s/he understood
komextu / geldi / s/he came
komoxtu / geldi / s/he came
komojobğu / döktü / s/he poured. ..
komotu / örttü / s/he covered
konun3’u / yaktı / s/he burned
kotume / tavuk / chicken
kotumepe / tavuklar / chickens
kort’u /. .. vardı / there was. ..
koz’iru / gördü / s/he saw
kvak’limu / alevlendi / it caught fire

K’ k’
-k’ala /. .. ile beraber;yanında / together with. ..; near
k’alati / sepet / basket
k’alatis / sepette / in basket
-k’ele /. .. ya doğru; taraf(ına) / towards. .. side
k’ibiri / diş / tooth
k’ibirepe / dişler / teeth
k’iti / parmak / finger
k’iti k’onari / parmak kadar / not much
-k’onari /. .. kadar / as much/many as
k’ui / kuyu / well; pit
k’uis / kuyuya(da) / in/to well
-k’ule /. .. sonra / after. ..
k’oma / duman / smoke
k’vateri / kesilmiş / cut one. ..
k’varuli / kısır horoz / barren cock

Q q
qona / tarla / field
qonas / tarlada / in field
qa / dal / branch
qape / dallar / branches

L l
let’a / toprak / soil; earth
let’a ti / toprak da / soil too

M m
ma / ben / I
mağara / mağara / cave
mara / ama / but
mja / süt / milk
mjaten / sütle / with milk
mjaş mojonome / kaymak / cream
mjaş mojonometen / kaymakla / with cream
majura / diğer(i) / other
majurani / ikinci(si) / second one
masuma / öbürü / third
masumani / üçüncü(sü) / third one
markvali / yumurta / egg
markvalepe / yumurtalar / eggs
mcveşi / eski / old
meçu / verdi / s/he gave
mendra / uzak / far away
mendraşen / uzaktan / from far away
mek’ilu / geçti / it passed
menda3’k’edu /. .. baktı / s/he looked. ..
menda3’k’eduşi /. .. bakınca / when she looked. ..
mepta / gideyim! / let me go!
met’a /. .. dan başka /. .. except. ..
mgeri / kurt / wolf
mgerik / kurt (+ ergatif ek) / wolf (+ ergative particle)
mgeris / kurt(t/a) / in/to wolf
mgerişi / kurtun / wolf’s
miğun / bende. ..var / I have. ..
mik’it’u / geçiyordu / it was passing. ..
mik’it’uşi / geçiyorduyken / while it was passing
miti / kimse / anyone
mitik / kimse (+ ergatif ek) / anyone (+ ergative p.)
mitis / kimsede(ye) / in/to anyone
moxti / gel ! / come !
mok’ideri / yüklü / loaded one
momalu / getirme / (to) bring
momaluşa / getirmeye / to bring. ..
mskibu / değirmen / mill
mskibu k’ele / değirmene doğru / towards mill
mskibus / değirmende / in mill
mskibuşa / değirmene / to mill
mskibuş(i) / değirmenin / mill’s
mteli / büs/bütün; herşey / all
mt’veri / toz / dust
mu / ne / what
muk / kendisi / s/he
mukti / kendisi de / s/he too
mumet’u / getiriyordu / s/he was bringing. ..
muşi / kendisinin; onun / its; his; her
muşi k’ala / kendisi ile; yanında / near / with it. .. / him/herself
muşi k’ele / onun tarafı(na) / towards. .. side
muşis / on(d)a / in/to it/her/him. ..
mutepeşi / onların / their
mutepeşis / onlar(d)a / in/to them
mutu / bir şey / anything
muyik’idu / sırtladı / s/he shouldered
m3ika / biraz; az / a little/few
m3’k’upi / karanlık / dark

N n
nana / anne /mother
nangapines / benzettiler / they thought as if. ..
naşkumert’u / bırakıyordu / s/he was leaving
nek’na / kapı / door
nek’nas / kapıda / at door
nena / dil; lisan; söz / language; tongue; word
nisimadu / düşündü / s/he thought
nit’u / gitti / s/he went
niqonupt’u / götürüyordu / s/he was taking away
nodgitu /dayandı / s/he forced
noxap’ule / yanan odun (, odun kırıntısı) / torch
noxap’uleten / yanan odunla (, odun kırıntısıylan) / with torch
noşkeri / kömür / coal
nulut’u / gidiyordu / s/he was going

O o
op’ç’k’oma / yiyeyim! / let me eat!
op’ç’k’omaya / yiyeyim diye / saying let me eat
oç’k’omale / yiyecek / food
oxtimu / gitmek / (to) go
oxtimu şeni / gitmek için / to go. ..
omğoru / böğürmek / (to)bellow
omğorus / böğürmeye / to bellow. ..
ora / zaman / time
ordapt’u / büyütüyordu / s/he was bringing up
ordo / erken / early
oz’iramu / görmek; bulmak / to see; find

P p
pa3xi / tırmık / rake

P’ p’
p’ç’k’omat / yiyelim ! / let’s eat !
p’ici / ağız / mouth
p’icis / ağız(d)a / in/to mouth
p’ici ti / ağızı da / mouth too

R r
re / sen. .. sın / you are. .. (sg.)

S s
-s /. .. da; . .. ya /. .. in; at; to
skani / senin /your/s
skani şeni / senin için / for you
si / sen / you
skidut’es / yaşıyorlardı / they were living
sum/i / üç / three

Ş ş
-şa /. .. ya; . .. ya kadar / to. ..; till. ..
-ş(i) /... nın; . .. nca; . .. ken; . .. dan /...’s...; when; while
-şen /... dan / from. ..
-şeni / için; hakkında / for. ..; about. ..

T t
-ten /. .. ile; . .. la / with. ..; . ..of. ..
-ti / de; da; dahi / too; also
txa / keçi / goat
txaş / keçinin / goat’s
tik’anepe / kuzular / kids
tik’anepek / kuzular (+ ergatif ek) / kids ( + e. particle)
tik’anepes / kuzular(d)a / in/to kids
tik’anepeş / kuzuların / kids’
tik’ani / kuzu / kid
tik’anik / kuzu ( + ergatif ek) / kid ( + e.particle)
tkvan / siz / you (pl.)
tkvani / sizin / your
tku / dedi / s/he said
toma / saç / hair
tomas / saç(t)a / in/to hair
tude / alt/ın(d)a / under; below. ..

T’ t’
t’ani / gövde / body
t’k’ebi / deri / skin
t’k’ebişi / deriden / of skin
t’u /. .. dı; . .. vardı /. .. was; there was. ..

U u
uk’uniktu / döndü / s/he turned
ucoxu / çağırdı / s/he called
uçkin / bili(yo)r / s/he knows
uçkit’u / biliyordu / s/he knew. ..
uğun / onda. .. var / s/he has. ..
unk’ap’u / koştu / s/he ran
unt’u / istiyordu / s/he wanted
uqonut’u / onda (canlı). .. vardı / s/he had (animate). ..

V v
var / olumsuzluk eki / no/t
viqoni / götürdüm / I took away
vore / ben. .. yım / I am. ..

Y y
-ya /. .. diye; . .. dığı. .. / saying. ..; . .. that. ..
yopşa / dolu / full

Z z
zuğa / deniz / sea

Z’ z’
z’iru / gördü; buldu / s/he saw / found

3 3
3xik’i / çalı - çırpı / brushwood
3xik’epe / çalı - çırpılar / brushwoods
3ila / yumurta akı / white of egg
3ilaten / yumurta akıyla / with white of egg

3’ 3’
3’oxle / ön/ce / before
3’u3’onuptes / emiyorlardı / they were sucking

NENAÇKİNA / GRAMER / GRAMMAR

Lazuri / Turkuli / İnglisuri

1. .. ar mcveşi mskibus skidut’es.
. .. eski bir değirmende yaşıyorlardı.
. .. they were living in an old mill.

2. .. tik’anepes oç’k’omale mumet’u.
. .. kuzulara yiyecek getiriyordu.
. .. it was bringing food to the kids.

3. Tik’anepek nek’nas kodolumert’es. ..
Kuzular kapıyı sürgülüyorlardı. ..
The kids were bolting the door. ..

4. .. nana mutepeşi var moxtat’uşa. ..
. .. anneleri gelmeden. ..
. .. unless their mother came. ..

5. Nana mutepeşi na moxtat’u. ..
Anneleri geldiğinde. ..
When their mother came. ..

6. Am nenape na şignat’es tik’anepek. ..
Bu sözleri duyan kuzular. ..
The kids that heard these words. ..

7. .. txa do tik’anepe cant’esşa. ..
. .. keçi ve kuzular yatarken. ..
. .. while the goat and the kids were sleeping. ..

8. .. mskibuş tude gextu. ..
. .. değirmenin altına indi. ..
. .. it went down the mill. ..

9. Ma var dogicoxatşa mitis nek’na var gun3’k’at!
Ben, sizi çağırmadan kimseye kapıyı açmayın!
Don’t open the door to anybody before I call you !

10. M3ika ora na mek’ilu. ..
Biraz zaman geçince. ..
When a little time passed. ..

11. .. nana mutepeşi na va rt’u. ..
. .. anneleri olmadığını. ..
. .. that their mother wasn’t. ..

12. Mgerik k’alatis dolo3’k’eduşi. ..
Kurt, sepete bakınca. ..
When the wolf looked into the basket. ..

13. ..t’k’ebişi guda koz’iru. ..
. .. deriden (bir) tulum buldu. ..
. .. it found the bagpipe. ..

14. Aya na z’iru mgeris dido axelu. ..
Bunu bulan kurt çok sevindi. ..
The wolf that found this was pleased. ..

15. P’iciti xçe miğun, buz’iti xçe miğun. ..
Yüzüm de beyazdır, memem de beyazdır. ..
I have white face too, I have white breast too. ..

16. .. mgeri nana mutepeşis nangapines. ..
. .. kurdu, annelerine benzettiler. ..
. .. they thought that the was their mother. ..

17. Mgeris masuma tik’ani na rt’u var uçkit’u. ..
Kurt, diğer kuzunun var olduğunu bilmiyordu. ..
The wolf didn’t know that there was another kid. ..

18. M3ika çkvaş k’ule. ..
Biraz sonra. ..
A little time later. ..

19. .. mara mskibus miti va rt’u.
. .. ama değirmende kimse yoktu.
. .. but there was noone in the mill.

20. .. nana muşis du3’u mteli ambari.
. .. annesine bütün olup biteni söyledi.
. .. it told all the news to its mother.

21. Mskibuşi xolos txak ar didi k’ui kexaçku. ..
Değirmenin yakınına, keçi büyük bir kuyu açtı. ..
The goat dug a big well near the mill. ..

22. .. oç’k’omale momaluşa na idat’u. ..
. .. (ne zaman) yiyecek gidecek olsa. ..
. .. Whenever it went to bring food. ..

23. .. ç’umaneri gyari artot p’ç’k’omat!
. .. yarınki yemeği beraber yiyelim !
. .. let’s eat tomorrow’s food together !

24. .. tik’anepe ma na viqoni. ..
. .. kuzuları benim götürdüğümü. ..
. .. that I took away the kids. ..

25. Mgeri mskibu k’ele nit’uşi. ..
Kurt, değirmene doğru giderken. ..
While it was going towards the mill. ..

26. .. mt’veriş met’a mutu var doskidu.
. .. külden başka bir şey kalmadı.
. .. nothing remained except the ash.

(Lazuri P'aramitepe - 1982 Tbilisi)

 
© 2006 kolkhoba.org