Brinciş Oxaçku Brincis dido k’ai soti unon, mjoroni, mgvaneri soti unon. 3’k’arişi brinci çkva ren, xomula brinci çkva ren. Xomula brinci aşo iqven: İrişen 3’oxle Mariaşinas nap’iri dop’3’ardupt. O3’ardu aya tkvala ren, tipepe na moxtu, mutxani ocu moxtu, aya ocuşi ç’k’emepe va doskidas, ç’k’emi mumert’aşa aya kagamavimert gale, dop’3’ardupt. Xete dop’3’k’ipt, lazut’i xaçkeri t’ui, mutxani xaçkeri t’ui, emuş doloxe dop’3’k’ipt do kodovobğapt gale, 3’anaşe brinci na pxaçkaminonan şeni. Mevulut do İgrik’as brinci oxaçkus kogevoç’k’apt. Brincisti oçkinu, maçkinale unon, brinci mebğu k’arta k’oçis va nabğen. Mteli ar k’arali nobğasunon, ena istolas. Ok’ule dopxaçkupt aya soti, k’ai gamixaçken torxi, bergiten. Bu3xite dopatxupt, dobu3xupt do k’ai dopağupt aya brinciş nap’iri. Eya soti, nak na pxaçkupt soti, emus nap’iri u3’umernan. Ok’ule mevulut do ar k’ati dik’inen aya brinci. Ar k’atişk’ule govaktet do jur k’atiti dop’k’inupt. P’at’i tipepe p’3’k’ipt do mepxupt gale, brincis bela var aqvas yado. Jur k’ati na dop’k’inatşk’ule çkva mevaşkumert. Mariaşina na mek’ilasşk’ule ordoxolo ti dikips brincik, kamuinç’en. Xangamite dop’ç’k’irupt do xeşi dovikipt. Aya xeşepe movimert do oxoris makudules kogevobğapt ç’eris, daçxiri na migzunan sotis xomasunon. K’ai na doxomaşk’ule gevimert oxorşkagurişa do gale ğocişa, xocis mevuk’irupt tok’i do ar k’oçik xoci oktaps edo aya brinci ikirçolen. K’ai dopkirçolatşk’ule çertiği dopşatxupt do xaros kodovobğapt (çertiği, brincişi uxone dane, pxa muşite arto m3’u muşite). Muk’o na minonan, yebzdipt, mendavimert onçamureşa, onçamures dolovobğapt do domçxvarupt, dovikipt brinci. Onçamure, didi kva xoneri ren, kva eşat’oxneri ren, k’ai didi kva do ek dilibğen. Onçamures ondi uğun, mangana, xe gek’limuşiti uğun. Manganas rk’inaşi nali muiç’k’aden. Mangana gez’in çat’alepes do mangana ikten. Mangana oktu şeni k’ai gureli t’aginon, akolendo k’uçxe gedgaginon ar semtişen do mangana e3’izdasunon; ok’ule k’uçxe niğaginon, geut’alaginon majura k’uçxe do manganak zori geças. Tudenti çkva eluxen k’oçi, namutxanik na nubğasunon brinci, uktasunon do k’artayis geçasunon, k’artak’ele giçasunon. K’ai yulun-geulun do dinçxvaren. Ok’ule doşatxi do brinci diqven. 3’k’arişi brinciti aşo iqven: 3’oxle nak’adi dikipan, nak’adi eya tkvala ren, e3’azdimeri soti mağala dikipan ar semtis, 3’k’ari xazi kogeudumernan do nak’adi u3’umernan emus. Xolo arçkva nak’adi ikipan, jur-sum nak’aditi, dido nak’adepe ikipan, mundes na aya dixas 3’k’ari geoxunan, ek dolodgitasunon do ntalasunonan. Amulunan do aya nak’adiş doloxe dontalupan k’aixeşa, xetenti k’uçxetenti. Ok’ule 3’k’ari kageun3’irupan, çertiği konobğapan. Ek obu3xu do çkva mutu oxvenu var unon, xvala ontalute brinci yulun. Egere mjoroni t’aroni diqu, k’uraği diqu na, em vaxtis nulunan do 3’k’ari kogeuxunapan muşi xargite. K’arta nak’adis xargi uğun çkva. Aya 3’k’ari hepei vaxtis gexuneri iqven, ok’inuş vaxtişakis. Ok’inus nulunan do 3’k’ariş doloxe dok’inupan bataği (brinciş 3’k’ariş qona). Ok’ule tekrar dok’inanşk’ule hepei vaxtis na 3’k’ari gexet’as, brinci na artuk nit’aşk’ule, 3’k’ari kageun3’k’ipan. Ar kinarişen kanaşkumernan 3’k’ari do 3’k’ari kageskirun, kageoskirinapan. 3’k’ari na kagen3’iranşk’ule brinci diqven edo amus u3’umernan 3’k’ariş brinci. Ayati diç’k’iren xangamite, xeşi diqven, zvini dikipan. Brinci na doxomaşk’ule 3xenite amuluxtepan do doktapan. Çertiği doşatxupan, kezdipan, mendimernan xaroşa. Eya sotepes, naya sotis na dido brinci iqven sotis, xvala onçamurete var iqven, ak dingi uğunan. 3’k’ari moqoneri ren. Eşote xveneri ren dingi, 3’k’ari na geabas, mangana yisels do geçaps. 3’k’ariş gebuş soti uğun do ena omonk’anas, e3’izden, tekrar geli3’inen, geçaps. Edo goğu-moğu var unon emus, muşebura dingik normaşa koniqonops, donçxvarups. Pirinç Tarımı Pirinç için çok iyi yer gerekir, güneşli, verimli yere ihtiyaç vardır. Sulak pirinç ve kuru pirinç birbirinden farklıdır. Kuru pirinç şöyle olur: İlk önce Ağustos ayında taraçayı otlardan temizleriz. “Otzardu” işlemi, biten otların, yetişen yabani otların tohumlarını dökmeden tarladan dışarı çıkarılmasıdır yani yolunmasıdır. Seneye pirinç ekileceği için otları elle sökeriz, mısır ekili ise veya başka bir şey ekili ise onların içinden otları ayıklarız ve dışarı atarız. Nisan ayında gideriz ve pirinç ekimine başlarız. Pirinç ekimi için de bilmek gerekir, ehil olmak gerekir, herkes serpme yapamaz. Savrulduğunda hep aynı kararda serpilmelidir. Sonra tarlayı kazarız, çapa ve kazma ile iyi kazılır. Pirinç tarlasını tırmıkla kazırız, tırmıklarız ve iyice temizleriz. Tarım yapılan yere “napiri” denir. Sonra gideriz ve tarlayı otlardan bir kat ayıklarız. Bir kattan sonra döneriz ve ikinci kat ayıklama işlemi yaparız. Yabani otları sökeriz ve dşarı atarız, pirince zarar vermesinler diye. İki sefer temizlemeden sonra artık bırakırız. Ağustos ayı geçtikten sonra pirinç hemencecik baş verir, olgunlaşır. Orakla biçeriz ve bağ yaparız. Bu bağları getiririz ve tavan arasında bacanın yanına sereriz, ateş yakılan yerde kurusunlar diye. İyice kuruduktan sonra evin orta avlusuna indiririz, öküze ip bağlarız ve bir adam tarafından öküzü döndürerek pirinç tanelerini dökeriz. Tanelerini iyice döktükten sonra çeltiği silkeleriz ve kilere doldururuz (çeltik, kabuğuyla sapıyla birlikte pirincin ayrılmamış tanesidir). Ne kadar istiyorsak dibeğe alır götürürüz, dibeğe doldururuz ve pirinci döverek tanelerine ayırırız. Dibek, işlenmiş büyük taştır, oyulmuş büyükçe bir taştır ve çeltik içine doldurulur. Dibeğin ahşap dingisi, tutamağı vardır. Dingiye demirden nal çakılıdır. Dingi çatallarda durur ve döner. Dingiyi çevirmek için ehil olmak gerekir, bir taraftan ayak basacaksın ki dingi yukarı kalksın, sonra diğer ayağınla dingiye basacaksın ki dibeğin içine kuvvetlice vursun. Biri de aşağıda dibeğin yanında oturur, dibeğe çeltik döker, dingi her tarafa ve tamamına vursun diye karıştırır. Dingi iyice iner-çıkar ve dibekte dövme işlemi yapılır. Sonra sert bir zemin üzerinde tanelenir ve pirinç elde edilir. Sulak pirinç de şöyle olur: Önce suyolu yaparlar, suyolunu yüksek bir semte yaparlar, suyu kanala verirler ve bu arka “nakadi” derler. Suyolunu farklı güzergâhlarda iki-üç tane ya da çokça yaparlar, tarlaya su verirler, suyu tarlada bırakırlar ve arkı yumuşatırlar. Tarlaya girirler ve arkın içini el ve ayakla iyice hallaçlarlar. Sonra suyu kısarlar ve çeltik ekerler. Tarlayı tırmıklamaya veya başka bir işleme gerek yoktur, sadece hallaçlama ile pirinç çıkar. Eğer güneşli hava olursa, kuraklık yaparsa, o zaman gidip kanala su verirler. Tabii ki her suyolunun kanalı vardır. Yabani otları ayıklama vaktine kadar su kanalda kalır. Ayıklamaya giderler ve suyun içinde batağı (pirinç tarlası) otlardan temizlerler. Tekrar ayıklama işleminden sonra bayağı bir zaman su durur, pirinç olgunlaşınca artık suyu kısarlar. Bir kenardan suyu bırakırlar ve suyu kuruturlar. Su kurutulduktan sonra pirinç oluşur ve buna sulak pirinci denir. Orakla biçilir ve bağ yapılır. Pirinç kuruduktan sonra atla girerler ve tarlada atı çevirirler. Çeltiği harmanlarlar ve ambara götürürler. Pirincin çok ürün verdiği yerlerde sadece dibekle yetinilmez, orada dingi de bulunur. Dingi düzeneği kurulmuştur, su getirilmiştir, su döküldüğünde dibek yukarı kalkar ve aşağı vurur. Su verilecek yeri vardır, suyla ağırlaşınca yukarı kalkar, tekrar sarkar ve aşağı vurur. Çeltiği taşımaya gerek kalmaz, dingi çeltiği döverek tanelerine ayırır. Hak'k'i K'axiz'e, Sarpi, 1984