|
GÜLLÜ AGOP: AGOP VARTOVYAN
Osmanlı döneminin tiyatrocusu olan ve Güllü Agop adı ile de tanınan Agop Vartovyan, 1840’da İstanbul’da doğdu. Türk tiyatrosunun kurucularındandır. Oyunculuğundan çok kurduğu ve yönettiği tiyatro toplulukları ile adını duyurdu. Başarılı bir sanatçı idi. Güllü Agop balıkhanede çalıştığı 1861- 1862 yılları arasında, Naum Efendi’nin yönettiği “Şark Tiyatrosu”nda sahneye çıktı. Bir dönem, İzmir’de genç Ermenilerin Asya Kumpanyasında ve Gedikpaşa ve Üsküdar’da Ermenice oyunlar sergiledi. 1869’da “Gedikpaşa Tiyatrosu”nda “Osmanlı Topluluğu”nu kurdu. Bu ad, daha önce tiyatroyu kiralamış olan İtalyan Razi tarafından da kullanılıyordu. Güllü Agop, Türkçe oyunlar oynamaya önem veriyordu. 1870’da Sadrazam Ali Paşa'nın desteği ile on yıllık bir imtiyaz aldı. Bu imtiyaz ona on yıl boyunca İstanbul’da Türkçe oynama hakkını veriyordu. Siranuş, Teresa Çuhacıyan, Annik Çuhacıyan, Mari Nıvart, Tomas Fasulyacıyan, Mardiros Mınakyan ve Bedros Magakyan adlı oyuncular ile hem Türkçe hem de Ermenice oyunlar oynayan bu tiyatroyu yönetti.
Elde ettiği imtiyaz şartı; 6 ay içinde İstanbul ve Üsküdar'da, 3 yıl içinde de Galata, Tophane ve Beyoğlu'nda birer tiyatro binası kurmak ve gelir-giderine bakılmaksızın her yıl Üsküdar’da en az 30, Galata ve İstanbul'da 50 oyun oynamaktı. Fakirlere yardım etmek için yapılması mecburi olan gösteriler, tiyatro sevgisini halka yayıyordu. Müslüman kadınlar da tiyatroya gelsin diye özel bölümler yapıldı. “Osmanlı Tiyatrosu”, Darülbedayi ve İstanbul Şehir Tiyatrolarının öncüsüdür. Gedikpaşa Tiyatrosundan ayrılan Güllü Agop, bir süre Mınakyan ile birlikte Şehzadebaşı’ndaki başka bir tiyatroda çalışmaya başladı. 1882’de 2. Abdülhamid'in emriyle Mızıkayı Hümayun'a dahil edildi. Tiyatrosunda yalnızca tercüme oyunlar değil, Ebüzziya Tevfik, Direktör Ali Bey, Recaizade Ekrem, Namık Kemal, Ahmed Mithat Efendi, Şinasi gibi Osmanlı yazarlarının eserlerinden de oynadı. Böylece Türkçe tiyatro dilinin gelişmesine katkıda bulundu. Teodor Kasap ve Ahmed Vefik Paşa’nın “Moliere” uyarlamalarını da halka tanıttı. Müslüman oyuncuların da topluluğuna katılması diye çabaladı. Dönemin ünlü oyunculardan Ahmed Fehim, Ahmed Necip, Muhterem Efendi, Mehmed Vamık gibi ilk Osmanlı tiyatro sanatçıları onun yanında eğitim gördü. Kel Hamit, Kavuklu Hamdi, İsmail Hakkı, Küçük İsmail gibi ünlü tuluatçılar da Gedikpaşa Tiyatrosunda yetişti. Onun yaptığı işler, Müslüman halkın hoşuna gidiyordu. Siyasî irade, ona şüphe ile bakıyordu. Ermeni intelicensiası ise onu düşman sayıyordu.
“Vatan yahut Silistre” adlı oyunun oynanması ile birlikte “Osmanlı Tiyatrosu” ile bağlantısı olan yazarlar sürgüne gönderildi. Güllü Agop, kısa bir süre tutuklandı. Bunlara rağmen faaliyetler devam etti. “Vatan yahut Silistre” olayından sonra Kıbrıs’a sürülen Namık Kemal'in sürgünde yazdığı oyunlar, Güllü Agop tarafından yazar adı kullanılmadan birçok defa oynatıldı. Daha sonra Müslüman olan (Güllü Agop) Agop Vartovyan, Mehmet Yakup adını aldı. 1902’de vefat eden Mehmet Yakup Efendi, Beşiktaş Yahya Efendi Mezarlığında toprağa verildi. Güllü Agop, sahneye birçok oyun taşıdı. Bunlardan bazıları şöyledir: “Leyla ile Mecnun” (1869), “Zor Nikah” (1869), “Tosun Ağa” (1870), “Ayyar Hamza” (1871), “Vatan yahut Silistre” (1873), “Pinti Hamid” (1873), “Baba Himmet” (1874), “Direktörün Hali” (1875).
|
LAZURİ
