ANASAYFA

İRANÎ DİL OSETÇE

Osetçe (İron evzag), Kafkasya’da yaşayan Osetlerin konuştuğu dildir. Hint-Avrupa dilleri ailesinden İran dilleri öbeğine giren dillerden biridir. Osetya (Alania) Cumhuriyeti’nin eğitim dili ve aynı zamanda Rusça ile birlikte resmi dilidir. Osetçe konuşan nüfus yaklaşık 700.000 kişi kadardır. Osetçenin iki ana lehçesi vardır. Bu lehçelerden biri Kuzey Osetya ve Güney Osetya'da konuşulan İron lehçesi, diğeri Kuzey Osetya'nın kuzeyinde ve batısında konuşulan Digoron lehçesidir. Osetçenin bir üçüncü lehçesi de, Ortaçağdaki göçler sonucu, 17. yüzyıla kadar Macaristan'da konuşulan Yas lehçesidir. İron lehçesinin alt şiveleri Tuallag ve Kudayrag, Digoron lehçesinin alt şivesi Tagaur'dur. Alanlara ait köy ve kent merkezlerinde yapılan kazılarda Grek harfleri kullanılarak yazılmış Alan dili ile ilgili eserler bulunmuştur. Digoron lehçesine çok yakın olan Alan dili, bugün önemli ölçüde çözülmüştür. Tacikistan'da konuşulan Yagnob dili, Osetçe ile beraber Kuzeydoğu İran dillerinin yaşamını sürdüren son dilidir. Doğu İran dillerinden olan Peştuca kalıtsal bakımdan Osetçeye benzemektedir. Osetçe eski İran dillerinden biri olan Palowice ile de yakın benzerlikler göstermektedir.

Osetler zaman zaman bazı alfabeleri kendilerine uyarlamışlarsa da ilk Oset alfabesi 1798 yılında Gürcü harfleri kullanılarak oluşturulmuştur. Osetçenin gelişimi 20. yüzyılın başlarında, Demokratik Burjuva Devriminden sonra hız kazanmaya başlamıştır. Oset dilinde yazı teşebbüsleri 18. ve 19. yüzyılda Rus ve Gürcü misyonerleri tarafından yapılmıştır. 19. yüzyılın ortalarında A. Şegren, Kiril alfabesinden Osetçe için bir alfabe uyarlamış ve Rus dilbilimci V. F. Miller'in yaptığı bazı değişikliklerle bu alfabe Rus ihtilaline kadar kullanılmıştır. Oset dili üzerine yazılan ilk eser 1844'te St. Petersburg'da A. Şegren tarafından yayınlanan “Ossetian Grammar” dır. Sovyet döneminde de Oset dili araştırma konusu oldu. Bunların en önemlisi V. I. Abaev tarafından yürütülen çalışmalardır. Osetçenin yazımı için 19. yüzyıl ortaları- 1923 arasında Kiril harfleri, 1923- 1938 arasında Latin harfleri, 1938 yılından itibaren Kiril harfleri (Kuzey Osetya için) 1938- 1954 arasında Gürcü harfleri (Güney Osetya için) 1954 yılından itibaren Kiril harfleri (Bütün Osetler için) kullanılmıştır.

1920 ve 1930’larda her iki lehçe de edebi dil olarak kullanılmış fakat daha sonra Digoron lehçesi terk edilmiştir. Edebiyat dili en yaygın lehçe olan İron lehçesine dayanılarak ortaya çıkarılmıştır. Bir halk şairi olan Kosta Hetagurov, Oset edebiyatının kurucularındandır. Edebi Oset dilinde 35 adet fonem bulunmaktadır. Bunların 7’si sesli, 2’si yarı sesli ve 26’sı sessizdir. Sesliler, dil pozisyonuna göre (ön, arka ve orta), dil yüksekliğine göre (alçak, orta ve yüksek), dil ilişkisine göre (dişin dudağa değmesiyle ve değmemesiyle çıkan sesler), ağız genişliğine ve dil açılımına göre (açık ve kapalı) ve süreklilik ve niceliğine göre de (kısa ve uzun) olarak ayırt edilir.