ANASAYFA

YALTA KONFERANSI

Yalta konferansı, Sovyetler Birliği’nin tatil yeri Yalta'nın üç kilometre güneyinde bulunan Livadia sarayında düzenlenen ve Britanya Başbakanı Churchill, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Roosevelt ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri ve Sovyetler Birliği Halk Komiserleri Kurulu Başkanı Stalin’in katıldığı konferanstır. Bu konferans, bazen Kırım konferansı ve bazen de kod adı olan Argonaut konferansı olarak da anılır.

Birleşmiş Milletler’in kurulması ve San Francisco’da bir konferansın toplanması kararlaştırıldı. Churchil, Almanya’nın işgaline Fransa’nın da katılmasını kabul ettirmekte zorlandı. Almanya’nın bölünmesi ve tazminat konusunda anlaşamayan taraflar, bunları çözmeyi daha sonraki bir tarihe bıraktı. Stalin ile Roosevelt Almanya aleyhinde taviz verdiler ancak Doğu Polonya’nın bölünmesini kabul ettirdiler. Fakat Churchill, Polonya hükümetinin Londra’daki göçmenleri kabul etmesini sağladı. Bir bildiri ile Avrupa’da demokratik hükümetlerin kurulması istenmiştir. Sovyetler Birliği, Çarlık Rusya’sı döneminde 1905’te kaybettiği topraklarla beraber Kuril adalarının kendisine geri verilmesini sağladı. Bunun için de Almanya’nın teslim olmasından üç ay sonra Japonya’ya müdahale etmeye söz verdi.

4 Şubat’tan 11 Şubat 1945’e kadar devam eden Yalta konferansında konuşulan konular ve sonuçları kısaca şöyledir:

Uzakdoğu: Rusya, Almanya'nın teslim olmasından kısa bir süre sonra Japonya'ya savaş açacak. Uzak Doğu savaşına katılacak. Moskova, bununla sayısız tavizler elde etti. Güney Sahalin ile civarındaki adaları, Port Arthur deniz üssü ve Kuril adaları Rusya'ya verildi. Mançurya, Çin'in egemenliği altında kaldı. Ancak Doğu Çin demiryolları ve Güney Mançurya demiryollarının Moskova ile Çin ile ortak işletilecekti. 1924'de Dış Moğolistan'da kurulan fakat Çin tarafından reddedilen Halk Cumhuriyeti statükosu kabul edildi. Uzak Doğu’ya ilişkin bu antlaşma çok gizli tutuldu.

Almanya: Almanya üç işgal bölgesine ayrıldı. Ancak İngiltere ve Amerika kendi bölgelerinde Fransa'ya da bir bölüm bıraktı. Berlin ortak işgal edilecekti.

Tamirat borçları: Moskova, Almanya'nın 20 milyar dolar tamirat borcu ödemesini istedi. Bunun yarısı Moskova’ya verilmeyecekti. Bu borcun yarısı iki yıl içinde makina, sınai teçhizat şeklinde menkul sermaye olarak; diğer kısım da 10 yıl içinde Almanya'nın çeşitli ürünleriyle ödenecekti. Almanya’nın ağır sanayinin %80'nin yok edilmesini teklif ettiler. Moskova’nın bu teklifi Amerika ve Britanya tarafından çok ağır bulundu. 20 milyarın ödeme şekli müzakerelere bırakıldı.

Birleşmiş Milletler: Veto ve üyelik konusu tartışıldı. Güvenlik Konseyinin daimi üyeleri için veto ilkesi kabul edildi. Moskova, Türkiye başta olmak üzere Moskova ile diplomatik münasebet kurmamış olan Güney Amerika devletlerinin Birleşmiş Milletler Teşkilatı'na alınmamalarını istedi. Ancak; 1 Mart 1945'e kadar ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların üyeliğine karar verildi. Bununla, Türkiye 23 Şubat 1945'de Almanya ve Japonya'ya savaş ilan etti.

Polonya sorunu: Varşova'nın geçici Polonya hükümetinin en kısa zamanda gizli oya dayanan serbest ve demokratik seçimler yapmasına karar verildi. Polonya'nın doğu sınırları için, 1919 Paris barış konferansında tespit edilen "Curzon çizgisi" kabul edildi. Batı sınırları için Moskova, Oder-Neisse nehirleri çizgisini teklif etti. Britanya, Polonya'nın Almanya'dan toprak ilhakına karşı olduğundan sınırların durumu sonraya bırakıldı. Polonya için Britanya ve Moskova’nın görüşleri farklı idi.

Kurtarılan Avrupa hakkında demeç: Bu demeçle, eski Nazi Almanya’sı peyki olan ülkelerde demokratik rejimlerin kurulacağı duyuruldu.

İran'ın durumu: Bu sırada Kuzey İran Moskova’nın işgalindeydi. Bundan faydalanmak isteyen Moskova, petrol sebebiyle bölgeyi İran'dan ayırmaya çalıştı. Britanya hoşnutsuzluğunu duyurdu. Konunun görüşülmesi ertelendi.

Türkiye boğazları: Boğazların statüsü Moskova’nın lehine değişti. Konu dışişleri bakanları tarafından ele alınacaktı. Türkiye'ye de haber verilecekti.