ANASAYFA

PİR SEYYİD RIZA

Seyyid Rıza, 1862 yılında Dersim'in Lirtik köyünde doğdu. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk dönemlerinde Dersim direnişinin önderlerinden olduğu ileri sürülerek idam edilen Alevi-Zaza aşiret lideridir. Dersimlilerin piri olarak bilinir. 1863'te Şeyh Hesenan (Şixhesenu) aşiretinin Yukarı Abbasan kolundan Seyyid İbrahim'in çocuğu olarak doğmuştur. Seyyid Rıza ailenin dördüncü ve en küçük oğluydu. Mehmet Ali Efendi adlı bir ulemadan dersler alarak büyüdü. Babasının ölümünden sonra Seyyid Rıza, babasının vasiyetine uygun olarak şeyhliği devraldı ve Tujik tepesi eteklerindeki Agdad kasabasına yerleşti.

Seyyid Rıza, 1921'den sonra bütün Dersim aşiretlerini birleştirme çabalarını destekledi. 1925'deki Şeyh Sait isyanından sonra da binlerce mültecinin yardımına koşmuştu. 1926’da Koçan aşiretine karşı girişilen operasyon sırasında Seyyid Rıza, diğer Dersim aşiretlerinin hükümet kuvvetlerinin safında yer almasını önlemeye çalıştı. Operasyondan sonra Baytar Nuri ile birlikte Diyarbekir'e giden Seyyid Rıza'ya hükümetin Dersimlilerin silahlarını teslim etmeleri, karakol ve kışla yapımına karşı çıkmamaları ve Koçgiri ayaklanması sırasında onlara sığınan asileri geri vermeleri talepleri iletildi. Seyyid Rıza, Ferhadan aşireti reisi Cemşit ağanın evinde bütün reisler arasında bir değerlendirme toplantısı düzenledi. Çok geçmeden, daha önce de devletle işbirliği yapmış, Birinci Meclis'e Dersim mebusu olarak gitmiş Meço Ağa, Seyyid Rıza'nın damadı, Aşağı Abasan aşiret reislerinden İbrahim Ağa’yı öldürttü. Aşiretler arası bu çatışmalar yüzünden Ağrı isyanı sırasında Dersim'in ayaklanmaya katkısı çok cılız oldu. 1936'da Türkiye ordusunun Dersim yakınlarına yeni garnizonlar kurma kararı, aşiretlerin günlerce süren yoğun toplantılarına neden oldu. Seyyid Rıza bu kez, yörede askerî garnizon istemeyen Zaza aşiretlerinin temsilcisi olarak görüşmeye katıldı. İlk görüşmede anlaşamayan Seyyid Rıza, geri dönüp bunları tüm aşiret liderlerine anlattı. Ancak buna rağmen Türkiye ordusunca bir genelge yayınlanarak bütün aşiretlerden 200 bin silah toplamalarını istenmişti.

Seyyid Rıza, genelgenin iptal edilmesini istedi. Hükümetin bu talebe cevabı, bölgeye hemen çok sayıda askeri birlik göndermek oldu. Keşif uçuşu yapan uçakların eşliğinde başlatılan askeri operasyonlar kış bastırdığından kesildiyse de Dersim kuşatma altında tutulmaya devam etti. 1937 baharında karların erimesiyle yeniden başlayan askeri operasyonlar sırasında Seyyid Rıza'nın oğullarından Bra İbrahim arabuluculuk için gittiği Elaziz dönüşünde, istihbarat şefinin adamları tarafından öldürüldü. Seyyid Rıza, Dersim 1937 olaylarındaki kanlı çatışmalardan sonra barış görüşmeleri yapmak üzere Erzincan'a çağrılmıştır ancak bu görüşmeye giderken yolda 5 Eylül 1937'de (72 isyancı ile birlikte) tutuklandı. Seyyid Rıza, Elaziz’e götürülüp askeri mahkemede yargılandı. 18 Kasım 1937 tarihinde bir şafak vakti aralarında oğlunun ve kardeşinin de bulunduğu toplam 11 kişi Elaziz’in Buğday meydanında idam edildi. "Ben yalan ve hilelerinizle baş edemedim. Bu bana dert oldu. Ben de karşınızda diz çökmedim. Bu da size dert olsun." sözünün sahibidir.