DUDBUT'K'A

KİMİALURİ Ç'AMEPEK FAUNA DOĞURİNU

Uçazuğaşa zuğap’ici na uğun Bulgaria, Romania, Uk’raina, Rusia, Okortura do Turkiaşk’elen 3'opxineri aşi dobadonaşi ok’oxtaluten imza na gidvinu, " Zuğauçaşi St'rat'egiuri Dulyaşi P'lani" coxoni k’ont’rat’i k’ala na ixazirinu am xandaşi rap’ort’is, xolo tude gedvaleri na ren oxo3’onapape iç’arinu:

- "1960-oni 3’anapeşi çodinaşen doni mogapaşi didonoba şeni dido azot’işi mgvana do agronomiaşi ç’ami kaixmarinu. Ğirsi muşi ç’it’a xor3iş yeç’opinu şeni 3xovarişi ok’obğalbak’epe kogeidginu gvalo oqopinot. (Romaniaşi ar ok’obğalbak’is 1 milyonişen umosi dido ğeçi kort’u). Zuğauçaşi rubaş doloxe ar k’un3’uli muşişen majurani k’un3’uli muşişakis aşo agronomiaşi xandapeşen, oxorepeşi do indust’rialuri fabrik’apeşen na komeit’k’oçinu pintigenomskidepek ipti ç’it’a ğali do ğaleğes, uk’açxeti Zuğauçaş koxuiktes. Zuğauçaşi jilentuna-gyulva raionişi tipi do yosunepe muşik, asteri dido pintigenomskidepe va açodines do va andğulines. Edo emuşeniti fitoplankntonepek (ç’iç’it’a mzgudape) kodirdes gvalo oqopinot. Tude na ren umosi didi mzgudapeşa na mulun mjora muç’o eşo xamişi ok’vatu steri dok’vates. Umjorot na doskidu tudeloni ğalepekti kogyoç’k’es oğurus. Dido oqopinot ok’om3xuşi mat’erialepe do oşkendas na gamaxtu bak’t’erepek Zuğauçaşi tude eşo k’ap’et’işi dox3es. Asteri bak’t’erepek zuğaştudeni ok’sijeni doçodines, doğurines. Emuşeniti aşopete zuğaştude, mtelixolo faunak uok’sijenot na skidun ar ğureli raioni kogamaxtu oşkendaşa."

- "Zuğauçaşi meçxomeloba, çodinaşi eçidovit 3’anaş p’eriodişi doloxe dido k’ap’et’işi kogoiragadu. Gamaçamu şeni na iç’open çxomepeşi rak’amik am p’eriodişi doloxe eçidoanşişen anşişakis kamelu. Am anşi k’at’egoriaşi çxomepekti 1990 3’anapes ğurasunt’es mara muepete kamuişletines edo xoloti, çxomepek umosi gvalo kaiç’opinu zuğaşen am p’eriodişi doloxe. Amuş sebebiti Turkiaşi doloxe kapçiaşi gvalo oç’opinu ren. Mtini tkvalate doptkvat na zuğauçaş ç’k’omalaşi rant’abilit’a dido k’ap’et’işi kogoiragadu. 1980 3’anaşi geç’k’alas; Romaniaşi mendrane zuğauçaş 3’k’aris, zuğaş tude na skidun skindinapeş ar met’ro p’at’rat’işi arit’met’ik’uri monk’anoba mutepeşi, 1977 3’anas na kaiziminu monk’onoba mutepeşişi navitosumorişa kamaleret’u. Edo xolo a3’iti, çxomepeşi k’at’egoriapek gvalo seriuli oqopinot ğurunan zuğaşuçaş doloxe."

- "Mcveşi orapeşi uok’oxve zuğaşp’icepeş didopek; an3'ineri orapes p’at’işi beti ap’art’iment’işi noxvenepe, k’aot’ik’uri indust’riaşi fabrik’ape, doragaderi-goncaxeri-doloxveri ç’it’ak’aravepeşi sk’elepe do talğamaot’axapeş k’ala monotoburi oqopinot mtelixolo muşi artikartis elan3axeri mapxaşi oxorepe steri betz’irapapeşa kaiktiru. 1950 peşi do 1960 peşi manişaburot ek’onomiuri odidanuş p’lanepeşi genomskidepek ox3us kogyoç’k’erenan do maşant’ierepekti oxori uxvene let’apaşi jin umosi moderniuri binapeş oxvenus naqonupan. Zuğauçaşi z’irapak, mzguda do skindinape şeni dido beciti na ren habit’atepe k’ala eşo mç’ipaşaşi mç’ipaşaşi kaguindinen. Z’irapa do biologiaş çkvanerobak, mskvanoba do ek’ologiak artikarti k’ala gvalo xolosoburot ok’om3veri renan artikarti mutepeşis gvalo dvaç’irenan."

- "Zuğauçaşi mtelixolo dobadonapeşi zuğaşp’icepe şeni arti becituri seriozuli oqopinot p’roblemati erozioni do let’aş ok’oxu ren. Zuğauçaşi zuğaşp’icepeş p’lajepeşi k’umi, t’axerk’vanç’alapek nat’uraluri oqopinot ğalepeşk’elen mulun mara ğalepeşi didopeş jin na kogeidginu barajepek, k’umi do t’axerk’vanç’alepe zuğauçaşa eşo mcveşi orape steri va nunç’işinaps. Muşeni do, an3’ineri orapes aşo barajepes ok’oibğenan k’umi do t’axerk’vanç’alapek. Zuğauçaş germape mek’arbupan eşo mç’ipaşaşi am p’at’işi dulyaşi sebebite let’aş erozionepe iqven do xolo namtini svalepes let’ak eşo direk’t’i 3’k’ariş doloxe mendulun. Edo aşopete let’aş k’ap’et’işi gondinoba iqven gvalo oqopinot. Zuğaşp’icişi raionik, arxvala ar dobadonaşi va ren varna ar dobadonaşi sinori va 3’opxups edo emuşeni zuğauçaş moşletinuşi organiza3iapes sinorepeş meleni do mtelixolo zuğauçaş dobadonapeş zuğaşp’icepeş artneri oqopinot osimadu dvaç’irs do xolo oxandupepeti."

- "Gomorgvapeş uoçvale oqopinot, zuğauçaşa pintigenomskidepeşi met’k’oçumu mtinişi metkvalete arxvala ‘bediavanoba’ ren. Mtinişi p’roblema aşo ren: Gomorgvaşen feide na uğun k’oçepeşi didopek, 3’oxleni orapes bediava na ixmart’u ar mutxani şeni geç’areli meçamuşi na ren osimada şeni dido p’at’işi kogoinç’imoşenan do kogoişaşenan. Martali metkvalete doptkvat na, gomorgvak martali oqopinot çkar oras ugeç’areli do bediava va rt’u. Muşeni do, gomorgvaşi ok’oxuşen na moinz’inu ek’onomiuri gondinapek, 3’oxleni do an3’ineri p’at’işi p’lanepe k’ala oğodobapeşi çodinape ren."