DUDBUT'K'A

UTOLEPEŞİ TEŞODUDE: BREİLİŞİ ALBONİ

Utole mitxanepek na ixmars do Breilişi alboni na itkven alboni, irixolos uçkin. Mara utoleşi albonişen muşeni Breilişi alboni yado molişinen do Breili mi na rt’u mitis var uçkin. Baba muşi ç’it’a esnafi na rt’u Luiz Breili, 4 3’anağani 1809 tariğis P’arisişi xolosoni ç’it’a ar noğa na ren K’opvrais dibadu. Edo xolo ekonaşis moirdu. Baba muşik ç’it’a dukyani muşis t’k’ebişi tucaroba ikipt’u. Ç’it’a Luizisti dido xavesoba uğut’u, muşi babas na uğut’u dulyas. Namtini orasti muşi babak na u3’umert’u ç’it’a dulyape, xavesoba do menceli muşiten ikipt’u. Muşi babak emus na u3’umert’u, “aferumi”ten ixelert’u do işenapt’u. Namtini orapes, muşi babak arm3ika ar-jur k’ap’ik’iti meçapt’u, em oraşi Fransuli geç’areliten. Aşopeten ç’it’a Luizi irdet’u. Ar k’ele doguroni muşişa ulurt’u do majura k’eleti doguroni diçodaşi, astaxolo baba muşişi dukyanişa unk’ap’ut’u. Luizi dulyamxvenu mamgure rt’u doguronis do k’ai çiraği rt’u baba muşişi dukyanisti. Muşi mamgurapalekti, ocaxuri xalk’ikti k’ai toliten o3’k’ert’u Luizis, mu ç’k’ualoni bere rt’u yado. Ç’it’a noğas na skidut’es şeniti, Luizişi ambari, xvala na skidut’u noğas var, xolosoni noğapesti ignapet’u. K’arta nana-babak Luizi steri bere aqvan yado Ğormotis axvamupt’es.

Ar ndğas Luizi xolo rt’u muşi babaşi dukyanis do istert’u do ar k’eleti moxtasneri ndğaşi tema ixandept’u doguroni şeni. İst’ert’uşi, st’olişi jin k’un3’uli muşi m3’k’ili do lasireli ar alet’i z’iru. Edo int’eresi aqu emuşa. Ezdu eya do emutenti osterus kogyoç’k’u ç’it’a Luizik. Em alet’iten eşo istert’u, aşo istert’u, Luizik melu (Ğormoti çkinik memişvelan) do k’un3’uli muşi m3’k’ili do lasireli alet’ik toli muşişa amaxtu do zavali berek astaxolo utole iqu do jur tolişi te konuskiru. Ovro 3’aneri rt’u Luizi em oras do var z’irasunt’u ndğaşi te, mara mtel utoli mitxanepeşi teşodude iqvasunt’u mtel kianas. Luizi utole rt’u mara, çkin na miçkinan majura utole mitxanepe steri oxori muşis var doxedut’u. Ok’itxu unt’u, oguru unt’u. Emuşeniti muşi ocaxik mendoçku ç’it’a Luizi P’arisişa, utole mamgurepe şeni k’ideri na rt’u sp’e3ialuri ar doguronişa.

Na idu doguronis, ok’itxuti, oç’aruti k’aixeşa kodiguru. Eçidoanşi bonca na uğun alboni igureet’u. Edo am alboniten ok’itxu do oç’aruşi narği var uğut’u emus. Toli var uğut’u mara, muşi k’itepeşi k’un3’uliten oxo3’onapt’u arm3ika k’art’onişi jin ç’areli boncape do eşopeten ik’itxupt’u. Mara inarğept’u. K’art’onişi jin ç’areli boncapes namtini sant’imetro k’onari mağaloba do namtini sant’imetro k’onariti mçireloba uğut’es. Aya rt’u ok’itxuşi p’rimit’iuli sist’ema. Dido mk’ule ar st’at’iak yopşapt’u dido svarape. Edo eşopetenti k’arta svarasti xuti k’ilo k’onari monk’anoba aqvet’u. Luizi am alboniten derdoni rt’u do utolepe şeni ağani ar albonişi jin ixandept’u. Doguroni diçodu. Guri muşis, muşi steri utole mitxanepe şeni mutxanepe oxvenuşi ç’vini na uğut’u Luiziti, na ik’itxu doguronis mamgurapale iqu.

Ar ndğas, utole na va rt’u ar megabre muşi k’ala idu ar k’axvaxanaşa. Ar st’olis doxedes. Ar k’ele ğarğalept’es, ar k’ele çai, k’ave şupt’es, majura k’eleti megabre muşik uk’itxupt’u gazetape. Megabre muşik mağali xonariten ar k’ap’it’anişi ambari uk’itxupt’u. Gazetak ç’arupt’u ar k’ap’it’anişk’elen na ixmarinet’u alboni şeni. K’ap’it’anik ixmart’u em oç’aruşi sist’ema m3’k’upis. Aya na ognu Luizik xelaten do mağali xonariten oğarğalus kogyoç’k’u. “Aya ren oç’aruşi sist’ema na bgorupt’i do utolepe na moşletinasunon” yado. K’axvaxanas na rt’u irik guişaşu. Moxtasneri ndğas, Luizi do megabre muşik am k’ap’it’anişi oxorişa ides do ambari na ognes dulya, arti k’ap’it’anişi p’icişen igures. K’ap’it’anik m3’k’upis na ixmart’u sist’emaşen informa3ia meçu entepes. K’ap’it’anik m3’k’ili ar alet’i ixmart’u k’art’oni gamaxu şeni. K’art’onişi jin gamaxveri şifroni tkvalape k’itepeşi k’un3’ulepeten ik’itxinet’u m3’k’upisti melimepeşk’elen armiaşi dulyas meç’ireli p’eriodepes. Edo am sist’emas “serişi ok’itxuşi sist’ema” itkvet’u.

Luizik k’apit’anik na ixmart’u am melimeluri sist’emaşi jin ixandu. Edo doguronis na iguru oç’aru do ok’itxuşi sist’emaşi meşveluten k’ap’it’anişi sist’ema omordinu. Edo kianas mtel utolepeşk’elen a3’i na ixmarinen oç’aruşi sist’ema ognapu do gamoçkvu. Andğaneri ndğas Breilişi alboniten ok’itxu do oç’aru dido perpu iqven. Am alboniten ç’areli svarapeti, mcveşi orapes na rt’u steri monk’a var iqven. Anşi xut’ula na uğun ç’it’a svas k’un3’uli muşi m3’k’ili na ren alet’iten boncape iç’aren, marz’gvanişk’elen k’vazali keleşa. Na iç’aren st’at’iapeti k’vazalişk’elen marz’gvani k’eleşa ik’itxen. Anşi xut’ulas uğun sumeneçdosum k’ombina3ia. K’arta k’ombina3iak ikips ar boncaşi dulya. Breilişi alboni na uçkin mitxanepes oç’aru şeni ar şabloni dvaç’irnan. Am şablonis ç’it’a burmepe uğun. K’arta ç’it’a burmesti sum k’vazalişk’ele do sumti marz’gvanişk’ele na ren anşi xut’ula uğun. Jileşen tudeşa k’vazalişk’ele na ren xut’ulapes 1, 2, 3 yado k’oro3xalepe uğun. Marz’gvanişk’eleni xut’ulapesti 4, 5, 6 yado k’oro3xalepe uğun. Mesela “toli” oç’aru şeni, şablonis otxo ç’it’a burme domaç’irenan. Bonca “t” oç’aru şeni, maartani burmeşi 2, 3, 4, 5 k’oro3xaloni xut’ulape; bonca “o” oç’aru şeni majurani burmeşi 1, 3, 5 k’oro3xaloni xut’ulape; bonca “l” oç’aru şeni masumani burmeşi 1, 2, 3 k’oro3xaloni xut’ulape do bonca “i” oç’aru şeni maotxani burmeşi 2, 4 k’oro3xaloni xut’ulape m3’k’ili alet’iten şablonişi tude na ren kart’ali gamixven. Aşoten kart’alişi jin boncape do tkvalape p’up’uzoni iç’aren. Luizi Breilik k’un3’uli muşi m3’k’ili na rt’u alet’iten utole iqveet’u mara, Ğormotişi menceliten, k’un3’uli muşi xolo m3’k’ili na rt’u ar alet’itenti kianaşi mtel utolepeşi teşodude iqu. Luiz Breili, 6 3’anağani 1852 tariğis P’arisis doğuru. Breilişi coxoten na içkinen utolepeşi alboni Turkiasti utolepeşk’elen ixmarinen.