|
TEMELURİ SP'ORT'İŞİ BRANŞİ: JİMNASTİK'A
Jimnastik’a, nuxondinoba, menceli, elast’ik’oba, zirmiç’oba, k’oordina3ia do xuraşi k’ont’roli omordinuşi noğiraten tude varna alet’epeşi jin na ixvenen fizik’uri ak’t’ivit’epe ren. Jimnastik’a, mteli sp’ort’epeşi doloxe at’let’izmi do onçviru k’ala sum temeluri branşişen ar teri ren. Jimnastik’a, Ant’ik’uri Grek’ia, Egvipt’i do İndusişi 3iviliza3iapes na rt’u cinconi ar ist’oria na uğun sp’ort’iş branşi ren. Ok’au do oguruşi noğirape na uğun medi3ialuri jimnastik’a do gamantanuri jimnastik’ati ilmi yado işinen. Adamişi fizik’uri do moraluri xemaxvencobape omordinu, fizik’uri do şurişi p’roduk’t’ivit’e omonz’inu şeni xuraluri oxandupeten na ixvenen “fizik’uri gamantanu” jimnastik’aşen çkvaneri ar branşi ren. Xuras na ren mteli adalepe artneri monk’anobas oxmarinu do mordineri surat’oni do sist’emat’ik’uri na isimadeps ar kuni dvaç’iru jimnastik’aş temeluri sp’ort’uli branşi oqopinuşi sebebepeşen ar teri ren. Muşenido ar majimnastik’ek ar sanieşen umosi mk’ule ar oras xura muşi emi emtilurot do emiti p’aralelurot nak’otxani fara atken. Aya oxvenu şeni k’ai mordineri ar kuni do emuş emirepeşa manişa coğabi na naçen elast’ik’uri do menceloni adalepe dvaç’irs. Jimnastik’ak, am adaleşi st’ruk’t’ura mteli xuras balan3ialurot 3’ipxups.
Jimnastik’aşi ar fizik’uri egzersizi oqopinot oxvenu Ant’ik’ur Grek’iaşi 3iviliza3ias iz’iru. Mara am ç’eşidi fizik’uri gamantanu arxvala, burjuvazişi berepes axvenet’es. Aşoten burjuvazişi berepes şursağobaloni xuraluri omordinu aqvet’es. Aşo p’rak’t’ik’a emuşk’uleti Romeşi 3iviliza3ias k’abuli ixvenu, jimnastik’aşa maktaluri burjuvaş berepe na gamantaninen doguronepes didi becitoba niçinu. Mcveşi 3iviliza3iapeşen doni fizik’uri egzersizepeşi ar ç’eşidi oqopinot na ixvenu jimnastik’a, modernulot 19. oş3’anuraşi oşkendas p’op’ulari iqu. Germanialuri ar p’ap’azişi skiri na ren Friedrich Ludvig Jahn coxoni (1778-1852) ar ağanmordalek andğaneri modernuli jimnastik’a gyoç’k’apu. P’araleli, barfiksi, beygiri, xalk’a Jahn şk’elen alet’urot jimnastik’aşa amiğinu. Edo xolo omxu3’u, ok’an3’uru, o3’in3’u, nocinu, e3’azdu, o3xont’u steri p’rak’t’ik’apeşa, Jahnişi jimnastik’as dido muixvadinu
19. oş3’anuraşi gyoç’k’as Germaniaşa p’aralelurot, ar jilentunaş tere na ren Svidenis Pehr Henrik Ling (1776-1839) ik, xuraşi gamantanus ilmiuri do fiziolojik’uri normepeşen na gamulut’u do mk’ule oras dido terepes na ixvenet’u ağani ar sist’ema z’iru. Lingik jimnastik’aşa k’ap’et’i ilmiuri normepe mogapuşi noğiraten muşebura anat’omialuri do fiziologialuri goşogorapeşa gyoç’k’u do emuşk’ule sist’ema muşi k’idu. Am sist’emas, k’oçiş xuraşa ok’auşi tesiri na var meçaps çkar ak’sioni var uğut’u. Muşenido Lingik, sist’ema muşis 3’oxlenurot oşveluşi fonk’sionepeşa becitoba meçeret’u. Germanialuri Friederich Ludvig Jahn, andğaneri ndğas na ixmarinen art’ist’ik’uri jimnastik’as şekli na meçu k’oçi oqopinot am sp’ort’iş branşişi baba işinu. Svidenuri Henrik Lingisti jimnastik’aşi speros na qu xandape do na omordinu sist’emape k’ala modernuli jimnastik’aşi o3’opxinus didi amagi aqu. İnt’erna3ionaluri p’rest’iji na aqu jimnastik’as, gecginapape o3’opxinuşi noğiraten 1881 3’anas Svitzerlandis na ren İnt’erna3ionaluri Jimnastik’aşi Federa3ia (FİG) ik’idu.
1896 3’anas modernuli olimp’iat’epe giç’k’et’uşi na i3xunu şkvit sp’ort’uli branşişen ar teriti jimnastik’a rt’u. Mara gecginapapeşa arxvala biç’epek ak’atu. K’ulani majimnastik’epek iptilurot 1924 Olimp’iat’işi Sterapapes icgines. FİG şk’elen maartani kianuri jimnastik’aşi şamp’iona 1950 3’anas i3’opxinu. Şamp’iona 1978 3’anaşakis otxo 3’anas ar, 1979 3’anaşen doniti jur 3’anas ar organize ixvenu. K’arta 3’anas na i3’opxinen kianuri k’upapeti maartani fara 1975 3’anas ixvenu. 1960 3’anaşk’ule t’elevizionişi oç’andinu, iri kianas jimnastik’a p’op’ulari ar sp’ort’i noktu. Avrop’as jimnastik’a manişa na içinu şeni nak’otxani na3ionaluri organiza3ia yeçkindu. Mara FİG, int’erna3ionaluri gecginapapeşi organizat’ori do art avt’orit’e ren. FİG şk’elen na i3’opxinen int’erna3ionaluri jimnastik’aşi gecginapape; k’arta jur 3’anas ar (artoni 3’anapes) grup’epek na ak’atenan do artsp’ort’menuri k’at’egoriapes na ixvenen kianuri şamp’ionape k’ala otxo 3’anas ar na i3’opxinen olimp’iat’işi sterapape ren. K’ulanepeş oşkendas gecginapape 1936 3’anaşk’ule k’ombinuri ak’sionepes, 1952 3’anaşk’uleti iri branşepes o3’opxinuşa geiç’k’u. 1983 3’anasti rit’mik’uri jimnastik’a olimp’iat’epeşa k’abuli ixvenu. Art’ist’ik’uri jimnastik’a, alet’oni varna ualet’uri jimnastik’a, modernul rit’mik’uri jimnastik’a, at’let’izmiş 3’oxleni jimnastik’a, odaşi jimnastik’a, cambazobaş jimnastik’a, on3’uranuşi jimnastik’a, gamantanuşi jimnastik’a, medi3ialuri jimnastik’a, jimnastik’aş sp’ort’işi nak’otxani branşepe ren.
|
TÜRKÇE
