DUDBUT'K'A

MOLDOVAŞİ XOLOSONİ İST'ORİAŞ P'ERSP'EKTİVA

Moldovas oxoşkvoba şeni iptinerot oxandupepek, Sabçoetiş Artonobaş çodinaşi orapes, Gorbaçovişi “p’erest’royk’a” p’olit’ik’aş p’aralelurot gyoç’k’eren do am oras na3iaş do k’ult’uraş oxoşkvoba şeni na ibodet’u oxoşkveri dido p’olit’ik’uri grup’ak oşkendas gamaxtereren. K’undura 1990-s Moldovas, Mağali Sabçoetişi 3xunapek ixveneren, uk’açxeti dobadonaşi doloxe oxoşkvoba do reformepe şeni oxandupepe komoinz’ineren edo eşopete oxoşkveri p’iasas golvaqonuşi şaras oxandupepe, şeni kogeiç’k’ineren. Em 3’anaş pukrinoraşi tutapes na ixvenu 3xunapes, Moldovaş Xalk’uri Ok’obğales p’arlament’oşi doloxe didongecginapa aqveren do dudk’anonisti gvalo oktirobape doqveren. Gimua 1990-s mcveşi ar k’omunist’i dudmaxvenci na rt’u Mircea Snegurik Resp’ublik’a Moldovaş Diddudmaxvenciş oqopinu şk’ule am dobadonak, 27 Mariaşina 1991-s mtelot, umek’irot oxoşkvoba muşi oşkendas onagnapu. Am oraşi doloxe Romania k’ala artonobaşi sakvari koguizmonu nati Diddudmaxvenci Snegurik na va unt’u şeni am ok’oxtinuk va iqopinu do 1993-ş geç’k’ala şk’uleti Moldova do Romaniak ok’oxtinuşi ozmonuşen omendranuşi şaras golvaqones.

Moldovaş demok’rat’obaş oqopinuşi p’eriodis, p’arlament’oşi udobağinoba do an3’ineri orapesti stena muşi k’ap’et’işi na noqups T’ransdinyest’eriş p’roblemaşi oğodobate na dvaç’irs manişoba va dvaqveren. Moldovak, oxoşkveri ar dobadona iqvas nati Rusiş pist’oluri carepek, Dinyest’eriş ğaliş yulva k’elendo na ren let’apes oqopinoba mutepeşis naqones do ekonaşis oxoşkveri “T’ransdinyest’eriş Resp’ublik’a” na 3’opxes Slavişi ç’it’anak’otxanuri xalk’is şur do gurite mxuci meçes do xoloti meçapan eşo. 1996 3’anas na ixvenu Diddudmaxvencobaşi 3xunales gecginoba na aqu P’arlament’oşi Mazop’one Petru Lucinschik, mç’ipaşaşi gedgamurot ek’onomiaşi speros dido ğirsoni reformepe gyoç’k’ineret’u nati am Diddudmaxencobaş na qu oraşi doloxe p’arlament’o k’ala dido seriozuli osimaduşi mendranobapeşi doloxe kae3’aleren. 2000 3’anas p’arlament’os na gamiğinu ar k’anonite Diddudmaxvencik xalk’işi reyite var do p’arlament’oşk’elen o3xunuşi k’abuli ixveneren. K’undura 2001-s na ixvenu 3xunapes Moldovaşi K’omunist’uri P’art’ias gecginoba aqveren do p’arlament’oşi doloxe didnak’otxonoba na aqveren am p’art’iak Vlademir Voronini Diddudmaxvenci do3’opxeren. Voroninik, namtini oras p’art’ia muşi k’ala inversurot oqopinuşi xaliti ç’k’ua do toli muşis gedvalurot Lusinschiş oraşi genomskide namtini p’olit’ik’apes naqoneren do eşoki hukumet’işi fabrik’ape xususi k’ap’it’alişi speros oktiramuşi sakvaris mç’ipaşaşi golvaqoneren. Voroninişi majurani ora muşis Moldovak, Romaniaşen dido kameindraneren do “Moldovanuri” dudkart’alişi oqopinoba irişen 3’oxle mtelixolo speropes kogamaiğineren. Dobadonaşi doloxe na skidun Romeniş 3’k’ortoloni didnak’otxanuri xalk’is “Moldovanuri” ya izop’ineren do ar k’elenti doguronepes xolo ağaneburot Rusulite gamantanus kogoiç’k’ineren.

2005 3’anas na ixveneren 3xunalepes K’omunist’uri P’art’ias, p’arlament’oşi doloxe na uğut’u didnak’otxona muşi xoloti aqveren do Vlademir Voroninik Diddudmaxvenciş oqopinot majurani faraşi Diddudmaxvencoba muşis gyoç’k’eren. Mara, am ora muşişi doloxe Moldovas, Rusia k’ala na uğut’u oğodoba mutepeşis qinişi ar xali aqveren do am dobadonak k’artan dğas arm3ika Gyulvaşi gurmoxtimoni p’olit’ik’apeşi doloxe amaxteren do mtiniti k’arta speropes mç’ipaşi kaiz’iren.

Moldovas, Dinyest’eriş ğali do Uk’rainaşi sinorişi doloxe na ren dixas T’ransdinyest’eri ya izop’inen. Maxaroba muşişi % 43 Moldovanuri/Romeni, % 28 Uk’rainuri do % 25 Rusi 3’k’ortolonepek na 3’opxups am t’erit’oriak, 2 St’aroşina 1990 ist’orias Moldovaşen kak’ui3’k’u, oxoşkvoba, dudmoşletinoba muşi konognapu mtelixolo kianas edo xolo aşopeten Rusişi carepe k’ala Uk’rainuri do Rusişk’azak’işi gurmoxtimoni milisepek koguibarginu. Am t’erit’orias na kogoit’k’va3u limak, 1992 3’anas ulimabunurot koguiçodinus nati am p’roblema şeni çodinurot meç’k’viduşi dodgimoba a3’işakis va iz’iru.

İnt’erna3ionaluri k’anonik zop’onski, T’ransdinyest’erik xoloti Resp’ublik’a Moldovaşi ar t’erit’oria ren ya. Mara am gagna ofi3ialurot ren, mtinişi ar mutxani ren ki eti T’ransdinyest’erişi doloxe Mosk’ovaşi p’olit’ik’uri do careburi mxuci meçamute mç’ipaşaşi 3’opxineri ar dobadonak eladgin. Ofi3ialuri coxo muşi “Pridnest’rovsk’aia Moldovsk’aiaş Resp’ublik’a” na uğun am dobadonaşi dudnoğa T’irasp’oli ren. 1999 3’anas na ixvenu Avrop’aş Oçvaluşi Artonobaş Ok’obğalaşi, Mp’olis na kogui3’opxu duddoxunadeşi çodinas na kogamaiğinu ç’arelgamaçkvalas, am p’roblemaşi oçodinuşi sakvaris Moldovaş dixaburi artonoba do oxoşkvoba garant’işi oqopinobaşi dodgimurotişi mç’ipaşaşi gagnak ofi3ialurot kart’alepes kaiç’arinu. Am t’erit’orias xoloti 1992 3’anas na koguibargineret’u do “Artonoburot K’ont’rolişi K’omisia” coxo na uğun careburi ok’obğalek mutepeşi gagnapete sakvari muşis noqups. Rusiaş Federa3ia, Moldova do T’ransdinyest’eriş pist’oluri carok’obğalepek na 3’opxups am mencelok’obğales 10 Uk’rainuri mamenda3’k’omilekti koren xolo.