|
HİCAZİŞİ RK'İNAŞGZA K'ALA "XVAMERİ MAGZALOBA"
Osmanuri tereşi ar k’orta na rt’u Hicaziş t’erit’orişa ar rk’inaşgza oxvenuşi fikri iptinerot Amerik’anuri incineri Dr. Zimpelişk’elen gamitkvinen 1864-s. 1891-sti, Hicazişi sardali na rt’u Osman Nuri Paşak ç’arups ar kart’ali em oraşi padişahişa do Ciddeşen Mekkeşa na ixvenasunon ar rk’inaşgzaşi ğara feidoni na rt’u oxo3’onapaps. Murenki am speroşi irişen beciti dulya, Ciddeş Pondepeşi Direkt’ori Ahmet İzzet Efendişi ren. Ahmet İzzet Efendik 1891-s na meçu ç’arelis, Şamişen Medineşakis na ixvenasunon ar rk’inaşgza, hem Hicazişa galeni agresia hemti t’erit’orias na az’irasunon ti-ezdobapeşa nodgitinu şeni, beciti dudoçvaloba na iqvasunon, oxo3’onapaps. Am rk’inaşgzak xacuri ibadet’iti operpasunon yadoti ç’arups. Hicazişi ğara var niçinasunt’u xark’uri k’omp’aniapeşa, mara mtelot doloxeni mencelepeten ifinansinasunt’u. Bağdatişi ğaraten ok’ont’aluti na izmonet’u am ağani rk’inaşgzak Şamişen gyoç’k’uten 3’oxle Medine do meqonerotti Mekke do Ciddeşa iginz’anasunt’u. Ok’uleti am ğarak idasunt’u Yemeni do Oşkenda Arabist’anişi jilendo Bağdati do Basraşi morgvalis.
Hicaziş Rk’inaşgzaşi pasi ixesap’inu nanç’inerot 4 milioni lira (em oraşi geç’areliten). Aya rt’u 1901 3’anaşi oxen3aluri biucet’iş xarcepeşi oşişen 18. Xazinaşen medgaluri me3xalaten mxuci meçamuşi çareti va rt’u. Ziraat’işi Bank’aşen k’redi ezdimuşa ik’ararinu. Padişahik geç’k’apu k’amp’ania 50.000 lira hibeten. Malimuri do 3iviluri biurok’rat’epek ides emuşi gzaşen do hibe meçes. Dido memurik meçu ar tutaşi xeşpasepe Hicazişi ğaraşa guri mutepeşiten. Hibepek naqonu ofi3ialuri şvelapes. Bereşen xçini, badişa, oxorcaşen k’oçişa şilyapeten Osmanuri dobadonamşinek xe meçu dulyaşa. Kianaşi otxo ğocişen şvelape niçinu. Na dvaç’irt’u k’ap’it’alişi beciti k’orta aşopeten iz’irinu. Xvalot Hindist’anişen moxtimeri hibe rt’u 40.000 lira k’onari. Hindist’ani do Egvist’urepek ixmartes Ezop’işi nena am şvelapeten do imp’erialist’uri İnglizuri oktalaten xeleberi na var t’es o3’irapt’es. Fasi, Tunusi, Cezayiri, Rusia, Çini, Singapuri, Holandia, Omjore Afrik’a, İmendişi Çxvindi, Cava, Sudani, P’retoria, Bosna-Hersek’i, Uskup’i, Filibe, Kostence, Kip’risi, Viana, Englandi, Germania, Amerik’a, Suxumi do Batumişi muslimanepekti meçes hibe do şvela. Amuş gale, Germanepe, Yahudepe do dido Krist’iantik meçu hibe. Fasişi Emiri, İranişi Şahi do Buharaşi Emirişenti şvelape moxtu. 1908-şakis na ik’orobinu hibe rt’u 1.127.893 lira. Aya rt’u, na dvaç’irt’u geç’arelişi oşişen 29.
”Ocerobaşi Gza”, “Xvameri Magzaloba”ti na itkveret’u Hicaziş Rk’inaşgzak iginz’anasunt’u andğaneri Şamişen gyoç’k’uten Medineşi noğaşakis. Haifaşi limanişa mek’ireli gzaten artot muşi ginz’enoba iqvasunt’u 1.766 km. Hicaziş Rk’inaşgzaşi k’idoba gyoç’k’u ma-1-ani St’aroşina 1900 tariğis na ixvenu ofi3ialuri ar 3eremoniaten. T’eknik’uri dulyapeşi oktalu niçinu Germanuri incineri Meissneris. Meissneri k’ala artot Muslimani do Krist’ani vitoovro Osmanuri dobadonamşine, vitojur Germanuri, xuti İt’alianuri, xuti Fransuli, jur Avust’urialuri, ar Belçik’uri incineri ixandept’u. Rk’inaşgzaşi oxvenuşa geiç’k’inu 3’oxle Şami do Deraşiş şkas. 1903-s Ammanişa, 1904-s Maanişa ninç’işinu. Maanaşen Akabeşi korfezişa filialuri ar ğara oxvenu do Redzoğaşa oxtimuşi çarepe igorinu. Murenki imp’erialist’i İnglizurepek na nodgitesşi sebebiten, aya var ixor3elinu. Haifaşi Rk’inaşgza içodinu 1905-s do Dera, Yermukiş vadişi gzaten Haifaşa nik’irinu. Ma-1-ani St’aroşina 1905 tariğis, iptinerot magzale do oğmala otiruşa geiç’k’inu. Artneri 3’anaşi doloxeti Mudevveraşa do ma-1-ani St’aroşina 1906-sti Medayini Salihişa ninç’işinu. El-Ulaşa 1907 3’anas, Medineşati ma-31-ani Mariaşina 1908-s ninç’işinu. 1.464 km na iqu Hicazişi Rk’inaşgza, Sult’an Majurani Abdulhamidiş xe3alaşi ma-33-ani 3’anaşdudis, mtini tkvalaten ma-1-ani St’aroşina 1908 tariğis na ixvenu ofi3ialuri 3eremoniaten guin3’k’u. Şamişen Ammanişa k’arta ndğa, Medineşenti ar dolonis sum ndğas seferepe kort’u. T’renepek gzas gedgiturt’u Tutaçxa, Cumaçxa do Sabat’onis, ç’umanis 7:30-s Şamişen do nunç’işut’u Medineşa maotxani ndğas, ondğeş k’ule saat’i sumis. Medineşen goktimalaşi ndğalepe rt’es İk’inaçxa, Çaçxa do Mjaçxa. Amuş gale, dolonis ar fara Şamişen do Haifaşen oç’k’omaloni-oncironi eksp’resişi seferiti kort’u. Am ti-muşuri t’renik nunç’işut’u Medineşa 48 saat’işi doloxe. Xolo amuş gale, Medineşa oğmalu do 3’k’ari na tirupt’u p’rogramoni- up’rogramoni seferepeti rt’u. Haifaşen Şamişa k’arta ndğas seferepe kort’u. Magzaloba rt’u nanç’inerot 12 saat’i.
Şamis ma-1-ani St’aroşina 1900 tariğis na gyoç’k’u do Medines ma-1-ani St’aroşina 1908 tariğis na içodu Hicaziş Rk’inaşgzaşi pasi rt’u 3.357.819 lira. Majura ğara do k’ele mek’irelobapeten 1916-s 1.766 km ginz’enoba na uğut’u rk’inaşgzaşi totaluri pasi rt’u 4.558.000 lira. Aya rt’u 86.602.000 Germanuri mark’i. 1918 3’anas, am ğarak mek’ilu 1.900 km. Medine-Mekke do Mekke-Ciddeşi ğarape var ixor3elinu. Medineşi sardali Fahrettin Paşak xeşç’ara na gedu ma-7-ani 3’anağani 1919 tariğoni akt’iten, Medine niçinu do gamiçodinu. Aşopetenti Osmanuri oktala diçodu Hicaziş Rk’inaşgzaşi jin.
|
TÜRKÇE
