ANASAYFA

HİCAZ DEMİRYOLU İLE "KUTSAL YOLCULUK"

Osmanlı ülkesinin bir parçası olan Hicaz Bölgesine bir demiryolu yapılması düşüncesi ilk olarak Amerikalı mühendis Dr. Zimpel tarafından 1864’te ortaya atılır. 1891’de de Hicaz Komutanı Osman Nuri Paşa, dönemin padişahına bir mektup yazar ve Cidde’den Mekke’ye yapılacak bir şimendifer hattının bölgeye faydalı olduğunu anlatır. Ancak bu alanda en önemli çalışma, Cidde Evkaf Müdürü Ahmet İzzet Efendi’ye aittir. İzzet Efendi 1891’de sunduğu layihasında, Şam’dan Medine’ye kadar yapılacak bir demiryolunun Hicaz’a yönelik dış saldırılar ile bölgede çıkabilecek iç isyanlara karşı önemli bir savunma vasıtası olacağını açıklar. Bu demiryolunun hac ibadetini de kolaylaştıracağını yazar. Hicaz hattı, yabancı şirketlere ihale edilmeyecek ve tamamıyla iç kaynaklarla finanse edilecekti. Bağdat hattıyla birleştirilmesi de düşünülen bu yeni demiryolu, Şam’dan başlayarak önce Medine ve ardından da Mekke ve Cidde’ye uzayacaktı. Bu hat, ondan sonra da Yemen ve Orta Arabistan üzerinden Bağdat ve Basra’ya doğru gidecekti.

Hicaz Demiryolunun tahmini maliyeti 4 milyon lira olarak hesaplanmıştı. Bu para, 1901 yılı devlet bütçesindeki harcamaların % 18’iydi. Hazineden ek ödenek ayırmak mümkün değildi. Ziraat Bankasından kredi alınması kararlaştırıldı. Padişah, 50.000 lira bağışla kampanyayı başlattı. Onu asker, sivil bürokratlar izledi. Çoğu memur, kendi istekleriyle birer maaşlarını Hicaz hattına bağışladı. Resmî yardımları, bağışlar takip etti. Çocuktan büyüğe, kadından erkeğe binlerce Osmanlı vatandaşı yardım etti. Dünyanın dört köşesinden bağışlar yağdı. Gerekli sermayenin önemli bir bölümünü böylece bulundu. Sadece Hindistan’dan gelen bağış 40.000 lira kadardı. Hindistan ve Mısırlılar, bu yardımlarla Aesop dilini kullanıyor ve Emperyalist İngiliz yönetiminden memnun olmadıklarını belirtiyorlardı. Fas, Tunus, Cezayir, Rusya, Çin, Singapur, Hollanda, Güney Afrika, Ümit Burnu, Cava, Sudan, Pretorya, Bosna-Hersek, Üsküp, Filibe, Köstence, Kıbrıs, Viyana, İngiltere, Almanya, Amerika, Sohum ve Batum müslümanları bağış ve yardımlarda bulundu. Bunun dışında Almanlar, Yahudiler ve birçok Hıristiyan da bağış yaptı. Fas Emiri, İran Şahı ve Buhara Emirinden de yardımlar geldi. 1908’e kadar toplanan bağış 1.127.893 lira oldu. Bu para, ihtiyaç duyulan paranın % 29’u idi.

”İnanç yolu”, “Kutsal yolculuk” da denilen Hicaz Demiryolu, bugünümüzün Şam’ından başlayarak Medine kentine kadar uzanacaktı. Hayfa limanına bağlı yan yolu ile birlikte uzunluğu 1.766 km. olacaktı. Hicaz Demiryolu inşaatı, 1 Eylül 1900 tarihinde yapılan resmi bir törenle başladı. Teknik işlerin yönetimi Alman Mühendis Meissner’e verildi. Meissner ile birlikte on sekiz Osmanlı, on iki Alman, beş İtalyan, beş Fransız, iki Avusturlyalı, bir Belçikalı mühendis çalışıyordu. Demiryolu yapımına önce Şam-Der’a arasında başlandı. 1903’te Amman’a, 1904’te Maan’a varıldı. Maan’dan Akabe körfezine bir şube hattı yapmak ve Kızıldeniz’e de gidilmek istendi. Ancak İngilizlerin karşı durmaları sebebiyle bu gerçekleşmedi. Hayfa Demiryolu, 1905’te tamamlandı ve Der’a, Yermuk vadisinden Hayfa’ya bağlandı. 1 Eylül 1905 tarihinde ilk yolcu ve eşya taşınmaya başlandı. Aynı yıl Mudevvera’ya ve 1 Eylül 1906’te de Medâyin-i Sâlih’e varıldı. El-Ûlâ’ya 1907 yılında Medine’ye de 31 Ağustos 1908’de varıldı. 1.464 km’yi bulan Hicaz Demiryolu, Sultan II. Abdülhamit yönetiminin 33. yıldönümünde, yani 1 Eylül 1908 tarihinde yapılan resmî bir törenle tamamıyla açıldı. Hicaz Demiryolu, I. Dünya Savaşına kadar kullanıldı. Şam’dan Amman’a her gün, Medine’ye ise haftada üç gün seferler vardı. Trenler, Pazartesi, Çarşamba ve Cumartesi günleri sabah 7:30’da Şam’dan hareket ediyor ve 4. gün öğleden sonra saat 3’te de Medine’ye varıyordu. Medine’den dönüş günleri de Salı, Perşembe ve Pazar idi. Bunun dışında haftada bir Şam’dan ve Hayfa’dan yemek-yataklı ekspres seferi vardı. Bu özel tren, Medine’ye 48 saatte varıyordu. Bunun dışında, Medine’ye yük ve su taşıyan programlı-programsız seferler de vardı. Hayfa’dan, Şam’a her gün sefer da vardı. Yolculuk yaklaşık 12 saatti.

Şam’da 1 Eylül 1900 tarihinde başlayan ve Medine’de 1 Eylül 1908 tarihinde biten Hicaz Demiryolunun maliyeti 3.357.819 lira idi. Ek hatlar ve yan bağlantılarla 1916’da 1.766 km uzunluğa sahip olan demiryolunun toplam maliyeti 4.558.000 lira oldu. Bu 86.602.000 Alman markı idi. Bu hat, 1918 yılında 1.900 km’yi aştı. Medine-Mekke ve Mekke-Cidde hatları gerçekleşmedi. Medine Komutanı Fahrettin Paşa’nın, 7 Ocak 1919’da imzaladığı şartnameyle Medine’yi teslim ve tahliye edildi. Böylece de Hicaz Demiryolu üzerindeki Osmanlı yönetimi sona erdi.