DUDBUT'K'A

DUDNAZİRİ HUSEYİN RAUF ORBAY

Huseyin Rauf Orbay dibadu 1881-s Mp’olis. Vi3admirali do senat’işi mak’ature Mehmet Muzaffer Begişi skiri rt’u. Mehmet Muzaffer Begi rt’u Abxazia cinconi Aşxaruvaluri ar k’eraşen. Muşi nana Ruveyde Xanumiti rt’u K’irit’i cinconi ar k’eraşen. Geç’k’apuroni n3’opulaş k’ule, oçodinu Trablusgarbişi Malimuri Ruşdiye. Heybeliadaşi zoğaluri n3’opulas ik’itxuş k’ule, oçodinu Zoğaluri Malimobaş İncinerobaşi Mağali N3’opula. İk’itxu zoğaluri gamantana, Amerik’aşi Ok’ont’aleri Oxen3ales. Zoğaluri ofi3eri oqopinot, ak’atu Osmanurişi zoğaluri mencelobas. Amerik’aşi Ok’ont’aleri Oxen3ale, İnglandia, Germania steri, em p’eriodişi beciti dobadonapes çkvadoçkva misiape aqu. 1908-s ak’atu Yemenişi op’era3ias. Sisamişi yedgitinuş gebaz’ginus misia niçinu. 1909 şi 3’anas ak’atu Tunaşi int’erna3ionaluri 3’k’arigzaşi k’omit’et’is, Osmanuri dobadonaşi coxoten. 1911- 1912 3’anapes, Osmanuri-İt’alianuri limaşi oras, ok’vak’idu Trablusgarbişi front’is. Balk’aniş limaşi orasti, k’ruvazori Hamidiyeten, Uçazoğa do Xçezoğas na qu “geçi-imt’i” p’art’izanuri nank’ap’apeten “Hamidiyeşi Gurami” coxoten içinu.

Maartani kianuri limaşi oras, Osmanuri muxbiroba şeni ixandu İrani do İrak’is. Maartani kianuri limas, Efganist’anik Osmanuri dobadonas mxuci meças yado K’abilişa mendiçkvinu 3’oxloxtimari oqopinot. İraniş front’işi Generaluri Sardali i3xunu. Mp’olişa goiktuşi, iqu p’odp’olk’ovnik’i. Zoğaluri Nazirobaşi Şt’at’uri Dudmaxvance i3xunu. Osmanuri do Rusi esirepe, mutepeşi dobadonapeşa meçamu şeni 1917-s Danmark’as na ixvenu k’omit’et’işa ak’atu p’olk’ovnik’işi rutbeten. Dudmaxvencoba qu Osmanuri k’omisiaşa. 1918-s Brest’-Lit’ovsk’işi k’onferan3iaşa ak’atu Osmanuri 3’oxloxtimari oqopinot. Osmanuri dobadonaşa zarari na meçu p’olit’ik’apeşi mimari na rt’u do Osmanuri dobadona, Germanuri imp’erialist’epeşa mxuci meçamu şeni, entepe k’ala limaşa na ok’atu avant’iurist’i Enver, Cemal do Talatişi sumoni çetek Osmanuri dobadonaşen imt’esşi, 14 Gimua 1918 şi tariğis na ik’idinu Ahmed İzzet Paşaşi k’abinet’is Zoğaluri Naziri oqopinot misia niçinu. 30 Gimua 1918 şi tariğis Mondrosişi mutarek’es xeşç’ara na gedvu Osmanuri k’omisiaşi dudmaxvence rt’u. 8 Pukrik’a 1919-s naşkvu malimoba. Anatoliaşa mek’axtu. Amasiaşi 3irk’ulari na xazirupeşen ar teri rt’u. Erzurumişi k’ongresis, i3xunu mak’ature 3’oxloxtimarobaşi k’omisiaşa. Sivasişi k’ongresis rt’u dudmaxvenceşi manuşvale.

12 3’anağani 1920-s na ok’oibğu çodinur Osmanuri dep’ut’at’epeşi meclisişa ak’atu Sivasişi dep’ut’at’i oqopinot. K’idu, Dobadonaşi Oxoşkvobaş K’erk’eli, Anatolia do Rumeliş Huk’uk’işi Dudoçvaluş K’erk’elişi coxoten meclisis. Sivasiş k’ongresişi gonk’vatape na iç’arinu na3ionaluri sinorepeşi ok’abulus muşi menceli iz’irinu. 16 Mirk’ani 1920 şi tariğis Mp’olişa xe geidvinu do Meclisi maişgalepeşk’elen guik’irinuş k’ule, Maltaşi k’un3’ulaşa mendiçkvinu İnglisurepeşk’elen. Sakariaşi gecginaş k’ule oxoişkvinu. 1921-s oçvinaşen goiktu do Na3ionaluri Ok’vak’idinus mxuci meçamu şeni Anatoliaşa mek’axtu. İ3xunu Abatobaşi Naziri 1921 3’anas. Ok’ule i3xunu Meclisiş Manuşvaluri Dudmaxvance. 12 X3ala 1922 do 4 Mariaşina 1923 şi tariğepeş şkas qu Dudnaziroba maotxani k’abinet’işa. Lozaniş mo3’qvinobaşi k’onferansiş 3’oxleneri xazirobape qu. Mustafa Kemalişa muxalifi na rt’u k’erk’eliş doloxe rt’u. Lozanişi k’onferansiş dud3’oxloxtimari do galeni dulyapeşi naziri İsmet İnonu k’ala ixtilafi aqves. 4 Mariaşina 1923-s naşkvu Dudnaziroba. Mp’olis na rt’u çodina xelife Abdulmecid Efendi k’ala na ğarğalu şeni, noğira iqu.

Xalk’işi P’art’ia na naşkveret’es dep’ut’at’epe k’ala artot, Kazim Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele do Adnan Adivarişi go3’oncğonerobaten ik’idinu 3’oxloxtimomaqorope Resp’ublik’aşi P’art’ia 17 3’ilva 1924-s. 3’oxloxtimomaqorope Resp’ublik’aşi P’art’ia rt’u Turkiaşi iptineri muxalifuri p’art’ia. 3’oxloxtimomaqorope Resp’ublik’aşi P’art’ia rt’u mtini muxalifuri k’ank’ala, 1930-s k’idineri Oxoşkveri P’art’ia steri var. Resp’ublik’aşi regimişa var, mara Mustafa Kemalis ti-muşis na z’iru resp’ublik’a ar k’oçiş oxvenuşi t’enden3iapeşa nodgitu. Amasiaşi 3irk’ulariten oxoşvoba na geç’k’apu k’adroşen Mustafa Kemal vardo, eşo-aşo mtel mak’aturepe rt’es 3’oxloxtimomaqorope Resp’ublik’aş P’art’iaşi mak’idale do go3’oncğonerepeşi doloxe. Kazim Karabekirik dudmaxvencoba do Ali Fuad Cebesoyik generaluri mdivanoba na ikipt’es 3’oxloxtimomaqorope Resp’ublik’aşi P’art’iaş dudmaxvenceşi manuşvaloba na ikipt’u Rauf Orbayik yoçkindinu k’ap’et’i muxalifuri k’erk’eli meclisis. Aşopeten Dudnaziri İsmet İnonuşa gza var meçu do post’i muşi naşkvas yado meç’irdinu eya.

Muxalifobas k’ap’et’i ar roli na isteru şeni, Şeyx Saidiş yedgitinuşi p’rovok’at’orepeşen ar teri yado hukumetişk’elen coxo muşi na ignapinu 3’oxloxtimomaqorope Resp’ublik’aşi P’art’ia geink’ilu 3 Mbulora 1925-s. 3’oxloxtimomaqorope Resp’ublik’aşi P’art’iaş maktaluri k’adro imaxkeminu, 17 Mbuloba 1926 tariğoni İzmirişi oqviluş3adas xe na uğut’esşi idiaten. Şvela şeni Avust’urias na rt’u Huseyin Rauf Orbayis niçinu vit 3’anaşi maxkumoba. Mavitani 3’anaşi oxarsuvobaş k’ule goiktu Turkiaşa. 1939-s i3xunu K’astamonişi dep’ut’at’i. Majurani kianuri limaşi oras, 1942 do 1944 3’anapeşi şkas iqu Turkiaşi didelçi Londonişa. Muşi guriten naşkvu am misia. 1945 şi 3’anas na ixvenu şka3xunapeşa amaxtu Mp’olişi timoşletineri dep’ut’at’iş k’andidat’i oqopinot. Mara dep’ut’at’oba var maginu. Emuşk’uleni skidala muşis p’olit’ik’aşen medra doskidu. 16 X3ala 1964-s Cihangiris doğuru. Sahrayicedidişi oğurunales let’as niçinu. P’olit’ik’uri goşinepe muşi gamoçkvu “Cexennemişi Mskibu - P’olit’ik’uri Goşinepe Çkimi” coxoni jur t’omoni xvena muşis.