|
DUDNAZİRİ ADNAN MENDERES
Adnan Menderes dibadu 1899-s. Muşi baba rt’u xampa ar maxaçkale. P’ap’uli muşi Xaci Ali Paşa rt’u K’irimişi Tatarepeşen. Eskişehirişen Tireşa moxtimeri do dobargeri. Adnan Menderes rt’u İbrahim Ethem Begi do Tevfika Xanumişi skiri. İzmiruli Yemişçibaşi Fatma Berini Xanumi k’ala içilu. İzmirişi İttihat do Terakkiş N3’opulas ik’itxu. Meqonerotti Kizilçuluşi Amerik’anuri K’oleji oçodinu. Kianuri maartani limas rezervuli ofi3erişi gamantana aqu emus. Zabunoba muşişi sebebiten var agzalu front’işa. Aydinişi raionis, namtini megabrepe muşi k’ala artot “Tutamuru3xi” coxoni ar manodgite p’art’izanuri çete k’ides. Ok’ule Sokes, k’uçxenuri p’olk’işi manuşvelot ak’atu nodgitas. Lima şk’ule niçinu emus timoşletinobaşi medali. P’olit’ik’as amaxtu 1930-s, “Serbest Cumhuriyet Firkasi”ten (“Resp’ublik’aşi Oxoşkveri P’art’ia”). Am p’art’iaşi Aydiniş raionuri oteşkilobas ixandu. Am p’art’ia geink’iluşi, 1931-s (CHP) Xalk’işi Resp’ublik’uri P’art’ias ak’atu. 1931 şi 3xunapes k’andidat’i i3’irinu do dep’ut’at’i o3xunuten ak’atu p’arlament’os. Am 3’anapeşi morgvalis, ar k’ele Ank’araşi Huk’uk’uri Fak’ult’et’is ik’itxu do majura k’eleti CHP do p’arlament’oşi doloxe sp’ort’işi dudari p’roblemape k’ala ibodu. 1935-s Ank’araşi Universit’et’işi Huk’uk’uri Fak’ult’et’i oçodinu.
1945-şakis Turkiaş Na3iaşi Didi Meclisiş k’omisiaşi rap’ort’oroba qu. Em 3’anas, Saracoğluşi xe3alak na ognapu dixaşi k’anonişp’roekt’is nodgitu mtel menceli muşiten, na ixandept’u k’omisiaşi mak’aturoba muşi met’k’oçu. P’art’ia mutepeşişa na o3’ires muxalifobaşi muşenobaten Refik Koraltan do Fuat Koprulu k’ala artot CHP-şi Disip’linuri K’omisiaşk’elen 12 Mbulora 1945-s p’art’iaşen geit’k’oçines. Celal Bayarikti hem p’art’ia hemiti dep’ut’at’oba naşkvu. Adnan Menderesik, Celal Bayarik ar muxalifuri p’art’ia ok’iduşi niyeti ognapu şk’ule, çinoberi otxoni takriris coxoşç’ara gedvu do CHP-şen ok’ui3’k’u do Demok’rat’iaş P’art’iaşi mak’idalepes ak’atu. Em ndğa şk’ule coxo muşi Celal Bayar, Refik Koraltan do Fuat Koprulu k’ala artot ignapinu. Am k’ank’alape diçodu Demok’rat’iaşi P’art’iaşi ok’idinuten 7 3’anağani 1946-s. Adnan Menderes, 1946 şi 3xunapes, (DP) Demok’rat’iaş P’art’iaşi Kutahyaşi dep’ut’at’i o3xunuten amaxtu meclisişa. İqu majurani k’oçi Celal Bayari şk’ule. 14 Pukrik’a 1950 şi 3xunapes, DP-k ezdu oşişen 53,5 xonari do xe3ala iqu. Am 3xunapes (DP) Demok’rat’iaşi P’art’ias 408, (CHP) Xalk’işi Resp’ublik’uri P’art’ias 76, Timoşletineris 2, (NP) Na3iaşi P’art’ias 1 dep’ut’at’i aqu. Vit 3’anaş morgvalis na naqonu DP-şi xe3alas Adnan Menderesikti qu Dudnaziroba. Am p’eriodişi morgvalis xut k’abinet’i gedgu.
Demok’rat’iaş P’art’iaşi xe3alaşi iptineri p’eriodis (1950- 1954) xark’epeşi dulyapes mxuci niçinu. Ezanişi Arabulot ok’itxinu do radios religiuri p’rogramape oxvenuşi uşinu mejilinu. N3’opulapes religiaşi dersepe meçamus geiç’k’inu. 1950-s K’oreaşa malime mendiçkvinu. 1954-s, laik’obaşen imendranuşi idiaten (NP) Na3iaşi P’art’ia geink’ilinu. Galeni p’olit’ik’as, CHP-k kianuri majurani lima şk’ule yulva k’ala na yoçkindu megabrobas manz’inu. 1952-s NATO-s ik’atinu. Turkiak 1953-s Balk’anişi Pakt’is, 1955-s Bağdatişi Pakt’is ak’atu. DP-s k’idoba do mordoba muşis demok’rat’işi k’elenaroba uğut’utina, xe3ala xes okaçuşi, oxoşkvobape uxun3’inu. Xe3ala na nuk’rit’iku magazetepes niçinu monk’a cezape. 3enzuri i3’opxinu. Majurani xe3alaşi p’eriodis (1954- 1957), Demok’rat’iaş P’art’ia k’ala muxalefet’işi şkas tok’i goink’idinu. Ek’onomiaşi speros negat’iuri xalepe gamaxtu. Demok’rat’iaş P’art’iaşi xe3alak na uğut’u mtel menceliten nank’ap’u muxalifobas mtel speropes. Demok’rat’iaş P’art’iaşi doloxeti muxalifoba yeçkindu. Edo p’art’iaşi ok’ortuşa gza meçu emuk. Demok’rat’iaşi P’art’ia na naşkvespek gedges (TP) Timoşletinobaşi P’art’ia, 20 Xrist’ana 1955 tariğis. Demok’rat’iaş P’art’iaşi masumani do çodinuri xe3alaş p’eriodis (1957- 1960), xe3ala k’ala muxalefet’iş şkas namtini kuçuri k’ap’et’i k’abğapeti iz’irinu. Demok’rat’iaş P’art’iaşi xe3alak şiddeti o3’iru. Ek’onomiaşi oxizanoba on3’uranu şeni, “4 Mariaşinaşi Gonk’vatape” coxoten na içkinen 3’oxledodginobape ixvenu. “Dobadonaşi Front’i” (Vatan Cephesi) ok’iduten, Demok’rat’iaş P’art’iaşi menceli o3’iru şeni gza igorinu. Muxalifobaşi xvenapa gok’itxuşi noğiraten ik’idinu ar Goşogorobaşi K’omisia, Turkiaş Na3iaşi Didi Meclisis. Am k’omisiak Xalk’işi Resp’ublik’uri P’art’iaşi go3’oncğonerepeşi oğarğalus gza var meçu Turkiaş Na3iaşi Didi Meclisiş doloxe. 28- 29 İgrik’a 1960-s, Ank’ara do Mp’olis Universit’et’uri mamgurepe p’rot’est’oşi demon3t’ra3ia qves. Malimuri N3’opulaşi mamgurepekti qves p’rot’est’oşi demon3t’ra3ia 21 Pukrik’as, nananoğas.
Demok’rat’iaşi P’art’ia geit’k’oçinu xe3alaşen malimuri darbeşk’elen 27 Pukrik’a 1960-s. DP-şi dep’ut’at’epe do p’art’iaşi magoktalepe iç’opinu do itevkifinu. “Mağali Adalet’işi Divani”şk’elen i3’ones. 15 şuris go3’ok’idinuşi, 31 şuris skidalaş morgvalis molaxunuşi, 418 şuristi çkvadoçkva molaxunuşi cezape niçinu. Celal Bayar do Refik Koraltan k’ala majurapeşi go3’ok’idinuş ceza iktirinu skidalaş morgvalis molaxunuşa. Demok’rat’iaşi P’art’ia geink’ilinu 29 St’aroşina 1960-s. Fatin Ruştu Zorlu do Hasan Polatkan go3’oik’idines 16 St’aroşina 1961 tariğis, Adnan Menderesiti go3’oik’idinu 17 St’aroşina 1961 tariğis İmralişi k’un3’ulas Adnan Menderes, Fatin Ruştu Zorlu do Hasan Polatkanişi genomskidepe İmralişen otirinuten 17 St’aroşina 1990 tariğis, let’as niçinu Topkapişi monument’uri oğurunales. İnglisuri na uçkit’u Adnan Menderesi rt’u sum bereşi baba.
|
TÜRKÇE
