ANASAYFA

BAŞBAKAN ADNAN MENDERES

Adnan Menderes, 1899’da doğdu. Babası zengin bir çiftçi idi. Dedesi Hacı Ali Paşa, Kırım Tatarlarındandır. Eskişehir’den Tire’ye göç etmiştir. İbrahim Ethem Bey ile Tevfika Hanım’ın oğludur. İzmirli Yemişçibaşı Fatma Berin Hanım ile evlenmiştir. İzmir İttihat ve Terakki Mektebinde okudu. Ardından da Kızılçulu Amerikan Kolejini bitirdi. Birinci Dünya Savaşında yedek subay eğitimi gördü. Hastalığı sebebi ile cepheye gidemedi. Aydın yöresinde bazı arkadaşlarıyla birlikte “Ay yıldız” adlı bir direnişçi gerilla çetesi kurdular. Daha sonra Söke’de, piyade alay yaveri olarak direnişe katıldı. Savaştan sonra, kendisine İstiklal Madalyası verildi. Politikaya 1930’da “Serbest Cumhuriyet Fırkası” ile girdi. Bu partinin Aydın teşkilâtında çalıştı. Bu parti kapatılınca, 1931’de (CHP) Cumhuriyet Halk Partisine girdi. 1931 seçimlerinde aday gösterildi ve milletvekili seçilerek parlamentoya katıldı. Bu yıllarda bir yandan Ankara Hukuk Fakültesinde okudu diğer yandan da CHP ve parlamento içinde sporun başlıca sorunlarıyla uğraştı. 1935’de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi.

1945’e kadar TBMM’de komisyon raportörlüğü yaptı. O yıl Saracoğlu Hükümetinin getirdiği Toprak Kanunu tasarısına şiddetle karşı çıktı, görev yaptığı komisyondan istifa etti. Partilerine gösterdikleri muhalefet sebebi ile Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte CHP Disiplin Kurulu tarafından 12 Haziran 1945’te ihraç edildi. Celal Bayar da hem partiden hem de milletvekilliğinden istifa etti. Adnan Menderes, Celal Bayar'ın bir muhalefet partisi kurma niyetini açıklamasından sonra, meşhur dörtlü takrire imzasını koydu ve CHP'den ayrıldı ve Demokrat Partinin kurucuları arasına katıldı. O günden sonra adı Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte duyuldu. Bu hareketler Demokrat Partinin 7 Ocak 1946’da kurulması ile sonuçlandı. Adnan Menderes, 1946 seçimlerinde Demokrat Partiden Kütahya milletvekili olarak Meclise girdi. Celal Bayar’dan sonra partinin ikinci adamı oldu. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde, DP oyların 53,5’ini aldı ve iktidar oldu. Bu seçimlerde DP:408, CHP:76, Bağımsız:2, MP:1 milletvekili çıkardı. On yıl süren DP iktidarı boyunca Adnan Menderes de Başbakanlık yaptı. Bu süre içinde beş hükümet kurdu.

Demokrat Parti, ilk iktidar döneminde (1950- 54) yabancı yatırımları destekledi. Ezanın Arapça okunması ve radyoda dini program yapılması yasağı kaldırıldı. Okullara din dersi kondu. 1950’de Kore'ye asker gönderildi. 1954'te laiklikten uzaklaştığı gerekçesiyle MP kapatıldı. Dış politikada, CHP’nin İkinci Dünya Savaşı sonrasında Batı'ya kurduğu yakınlık arttı. 1952'de NATO'ya girildi. Türkiye 1953'te Balkan Paktına, 1955'te Bağdat Paktına katıldı. DP, kuruluş ve gelişiminde demokrasi taraftarlığına rağmen, iktidara geldikten sonra özgürlükleri kısıtladı. Hükümeti eleştiren gazetelere ağır cezalar verildi. Sansür uygulandı. İkinci iktidar döneminde (1954- 57), DP ile muhalefet arası ilişkiler gerginleşti. Ekonomide olumsuz gelişmeler ortaya çıktı. İktidar baskılarını daha da arttırdı. Parti içindeki muhalefet partinin bölünmesine yol açtı. DP’den istifa edenler, 20 Aralık 1955 tarihinde Hürriyet Partisini kurdu. DP'nin üçüncü ve son iktidar döneminde (1957- 60), iktidar ile muhalefetin yer yer sokağa taşan sert çatışmaları görüldü. DP iktidarı, baskı uyguladı. Ekonomideki kötüleşmeyi gidermek için “4 Ağustos Kararları” olarak bilinen tedbirler alındı. Vatan cephesi kurularak DP’nin gücü gösterilmeye çalışıldı. Muhalefetin faaliyetlerinin soruşturulması için TBMM içinde Tahkikat Komisyonu kuruldu. Bu komisyon, CHP önderlerinin TBMM'deki konuşmasını yasakladı. 28- 29 Nisan 1960'ta Ankara ve İstanbul'da üniversite öğrencileri protesto gösterisi yaptı. Harp Okulu öğrencileri, 21 Mayıs’ta başkentte gösteri yürüyüşü yaptı.

DP, 27 Mayıs 1960'ta askeri bir darbe ile iktidardan uzaklaştırıldı. DP milletvekilleri ve parti yöneticileri tutuklandılar. Yüksek Adalet Divanında yargılandılar. 15 kişiye idam, 31 kişiye ömür boyu hapis, 418 kişiye de değişik hapis cezaları verildi. Celal Bayar ve Refik Koraltan ile diğerlerinin idam cezası ömür boyu hapse çevrildi. Demokrat Parti, 29 Eylül 1960'da kapatıldı. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961 tarihinde, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961 tarihinde İmralı adasında idam edildi. Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın naaşları İmralı'dan taşınarak 17 Eylül 1990 tarihinde Topkapı’daki anıt mezarda toprağa verildi. İngilizce bilen Adnan Menderes, üç çocuk babası idi.