|
TİTXU BOBONÇ'VA
Bobonç’va itkven bombulaşi sort’epes, namupek 3’opxupan blattodeaş (blattaria) t’akimi. Am coxo ren monoxtime Berz’enuri tkvala “blatta”şen. Tkvalaşi gagnapa ren “obonaleşi bombula”. Anşi çkva familias, nanç’inerot 3.500 sort’i uğun. Bobonç’vapek skidunan 2.000 met’reşen umosi mağali sotxanepes do p’olusi t’erit’oriapeşi gale, eşo-aşo kianaşi mtel k’eles. Turkias iz’iren sumi sort’i muşi: blatella germanica, blatella orientalis, periplanata america.
Xura mutepeşi dorso-vent’raluri titxu ren. K’uçxe do alet’epe muşi ren ginz’e. Blatella germanicas uğun 1,5 sm k’onari ginz’enoba. K’axveşperoni ren. Kimoli do 3’unapeşi msvape renan ginz’e xura mutepeşişen. Blatella orientalisis uğun 2,5 sm k’onari ginz’enoba. Uça peroni ren. 3’unapeşi msvape renan rudiment’eri. Kimolepeşi ginz’enoba ren xuraşi 2/3 k’onari. Periplanata americanaşi ginz’enoba ren 3 sm k’onari. Kimoli do 3’unapeşi msvape renan ginz’e xuraşen. 6 k’uçxe uğunan. Didopes 18 mem3xala uğun. 40 deik’eş morgvalis şuri akaçenan. Nanç’inerot 320 milioni 3’anaş 3’oxle k’arboniferişi oras yeçkinderenan do andğaşakis z’irapa m3ika aktirerenan. Uoç’k’omale ar tuta mara u3’k’are ar doloni k’onari askedinenan. Guri muşi valfoni ar t’ubişen yeçkindineri ren. T’ubik di3xiri mendi do uk’unişk’ele nancğonen. Guris, bobonç’vaşa çkar zarari umeçameri dvadginen. Motali bobonç’vapes milimet’reş gverdi k’onari xut’ulas ant’rinenan. Mordineri kimolepe 1,5 mm, mçinoceri 3’unapeti 4,5 mm k’onari xut’ulapes int’renan.
Mo3’ondun t’u3a do ladre sotxanepe. M3’k’upis gulunan. Dido mo3’ondunan nişast’oni do şekeroni oç’k’omalepe. 3’unapek na gulunan sotxanepes naşkumernan 18- 30 k’onari ok’ok’ateri markvalişi pak’etepe. Entepeşen gamulun nimfepe moxva t’u3anoba do ladres. Markvalişen nimfişi gamaxtimu, odaşi t’u3anobas, blatella germanicas nanç’inerot 28 ndğas; blatta orientalisis 42- 81 ndğas, periplanata americanasti nanç’inerot 59 ndğas iqven. Nimfepek dido faraten porça oktiruten ağanmordale iqvenan. Ağanmordale oqopinu, blatella germanicas nanç’inerot jur tuta, blatta orientalisisti nanç’inerot ar 3’ana, perilpanata americanas 285- 642 ndğaşi morgvalis noqonen.
Bobonç’vas mengaperi irişen ordo fosilepe renan nanç’inerot 154- 295 milioni 3’anaş 3’oxleni p’eriodişen. Amuk’ala xolo am fosilepes uğunan ginz’e ovip’ozit’orepe, andğaneri bobonç’vapeşen çkvaneri. Galendoşk’elen bobonç’vape k’ala artot xçedimç’ku do mantidepeşiti 3’oxlenuri renan. P’icdop’icişen, bekimda bobonç’vapek evlolu3iurot yeçkindes. Namtini ent’omologapek ok’oixandepan mantodea do blattodea, dictyoptera coxoten ar t’akimot. Antepe var renan p’araziti. Murenki mek’anik’uri matiraloba varna mk’ule oraten mancenoba ikipan çkvadoçkva zabunobaşi fakt’orepeşa. Bobonç’vape renan mek’anik’uri matiralepe; k’olera, tifo, tuberk’ulozi, basilinini, entamoeba coli, e. histolyrica, balantridium coli, giardia intestinalisişi k’istepeşi dologzinus.
|
TÜRKÇE
