|
XAMPA NENA ADİGURİ
Adiguri (Adigebze), Olandegulva K’avk’asiuri nenapeşi Abxazi-Adige grup’iş doloxe ren. Adiguri nenas, Gulvaluri Ç’erk’ezepek (Abzeh, Şapsiğ, Çemguy, Bjeduğ, Hatukay dç.) na ğarğalapan “Gulvaluri Adige” (Ç’ahe); Yulvaluri Ç’erk’ezepek (K’abardey do Besleney) na ğarğalapan “Yulvaluri Adige” (Şhağ) yado jur dialekt’i uğun. Am jur dialekt’i Sovieturi do Rusiaşi filologias mzaxali mara çkvaneri jur nena yado ik’abulinen do Gulvaluri dialekt’i “Adiguri nena”, Yulvaluri dialekt’iti “K’abardey-Ç’erk’ezuri nena” yado molişinen. Gulvaluri dialekt’i Adigeyaşi Resp’ublik’as, Yulvaluri dialekt’iti K’abardey-Balk’aria do K’araçay-Ç’erk’eziaşi Resp’ublik’apes ofisialuri nena ren. Ç’aralobaşi nena yado ge3’opxeri ren, Gulvaluri Adigeşi dialekt’is Çemguyişi, Yulvaluri Adigeşi dialekt’is Didi K’abardeyaşi şive. Emuşeni Adiguri nenas m3ika çkvaneroba na uğun jur alboni ixmarinen. Gulvaluri Adigeşi albonis sumi işmaroni 64 bonca, Yulvaluri Adigeşi albonis sumi işmaroni 59 bonca uğun. Gulvaluri Adigeşi alboni 1938-şen doni, Yulvaluri Adigeşi alboni 1936-şen doni ixmarinen do K’iriluri boncapete ixazirineren.
K’avk’asias Adiguri şeni 1800-oni 3’anapeşi geç’k’aşen doni na ixazirinu albonepe var dibağu. 1918- 1927 3’anapeşi şkas Arabuli bonconi alboni, 1927- 1937 3’anapeşi şkas Latinuri bonconi alboni ixmarinu. 1937 3’anaşen doniti K’iriluri alboni ixmarinen. Osmanuri p’eriodis Adigepe şeni maartani alboni, Mp’olis 1897 3’anas Ahmet Cavit Paşaşk’elen Arabuli boncapete ixazirinu. Am albonite “Ğuaze” coxoni ar gazeta gamiçkvinu, lit’erat’uruli do religiuri svarape iç’arinu. Adiguri nena, 1864 3’anas Turkiaşa içvinuşakis jur milyoni k’onari adamiş k’elen iğarğalet’u. Adiguri, 3’oxle Turkia do diasp’oraş Adigepeşi didopeşk’elen andğanerdğas iğarğalen.
Adiguri nenas masdarepe otxo çkvaneri k’ademeşen 3’opxun do tkvalape ont’ologiurot fonet’iuri temelepeşen yeçkindun. Adiguri nenaş otxo ont’ologiuri k’ademe aşo ren: çkaroba, yeçkindu, adamuri do ğormoturi. Adiguri nenaşi k’arta xonaris ar maana uğun. Kianas aşo majura ar nena çkva va ren. Tkvalapeşi cincepe na ren xonarepes çkvaneri maanape uğun. Tkvalapeti xonarepeş at’omepeşi p’ermut’asioni do k’ombinasionepete eyiçkinden. Resp’ublik’apes Adiguri dersepe, sinifi muşiş tolite iktiren do 1- 10. sinifepes 2- 4 saat’i k’onari, K’rasnodar K’rayis 1- 10. sinifepes 1- 2 saat’i k’onari edo Turkiaşi dugorenepes muç’o İnglisuri nena, Turkuliş meşvelute igurinen na ekonaşisti Rusuliş meşvelute igurinen mara K’abardey-Balk’ariaşi Resp’ublik’as nananenaşa goktinuşi p’rogrami kogeiç’k’inu.
|
TÜRKÇE
