ANASAYFA

ZENGİN DİL ADİGECE

Adigece (Adigebze), Kuzeybatı Kafkas dillerinin Abhaz-Adige grubuna dâhildir. Adige dili, Batı Çerkeslerinin (Abzeh, Şapsığ, Çemguy, Bjeduğ, Hatukay vd.) konuştuğu “Batı Adige” (Ç’ahe); Doğu Çerkeslerinin (Kabardey ve Besleney) konuştuğu “Doğu Adige” (Şhağ) lehçesi olmak üzere iki lehçeden oluşur. Bu iki lehçe Sovyet ve Rusya dilbiliminde akraba fakat ayrı iki dil kabul edilir ve Batı lehçesi “Adigey dili”, Doğu lehçesi de “Kabardey-Çerkes dili” olarak adlandırılır. Batı lehçesi Adigey Cumhuriyeti'nde, Doğu (Kabardey) lehçesi de Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyetlerinde resmi dildir. Yazı ve edebiyat dili Batı Adige lehçesinde Çemguy ağzı, Doğu Adige lehçesinde ise Büyük Kabardey ağzı üzerine kurulmuştur. Bu ayrımdan dolayı küçük farklılıkları olan iki ayrı alfabe vardır. Batı Adige alfabesinde üçü işaret olmak üzere 64 harf, Doğu Adige alfabesinde de üçü işaret olmak üzere 59 harf vardır. Batı Adige alfabesi 1938'den beri, Doğu Adige alfabesi de 1936'dan beri kullanılmaktadır ve Kiril harfleri esas alınarak hazırlanmıştır.

Adigece için Kafkasya’da 1800’lerin başından itibaren yapılan alfabeler sınırlı bir çevrede kaldı. 1918- 1927 arasında Arap harflerine dayalı alfabe, 1927- 1937 arasında da Latin harflerine dayalı alfabe kullanıldı. 1937 yılından beri de Kiril alfabesi kullanılmaktadır. Osmanlı döneminde Adigeler için ilk alfabe İstanbul’da 1897 yılında Ahmet Cavit Paşa tarafından Arap harfleriyle hazırlandı. Bu alfabeyle “Ğuaze” adında bir gazete çıkarıldı, edebi ve dini kitaplar yayımlandı. Adigece 1864'te Türkiye'ye yapılan göçten önce 2 milyon dolayında bir nüfus tarafından konuşuluyordu. Adigece, diyasporadaki Adigelerin büyük bir çoğunluğu tarafından, başta Türkiye olmak üzere halen konuşulmaktadır.

Adigecede filler dört ayrı kademeden oluşur ve kelimeler ontolojik olarak da ses anlamsal temellerden beslenirler. Adigecedeki ontolojik tabakalar "hiçlik" tabakası, "oluş" tabakası, "insansı" tabaka ve "tanrısal" tabaka olmak üzere dörde ayrılır. Adigecede her sesin bir anlamı vardır. Dünyada böylesi ikinci bir dil daha yoktur. Kelimelerin temel yapı taşları olan her bir ses bir anlam verir. Sözcükler ise bu ses atomlarının permutasyon ve kombinasyonlarıyla oluşturulur. Adigece dersler cumhuriyetlerde, sınıfına göre değişmek üzere 1-10. sınıflarda 2 ilâ 4 ders saati tutarında, Krasnodar Kray'da ise 1-10. sınıflarda 1 ilâ 2 ders saati tutarında ve Türkiye okullarında İngilizce derslerinin Türkçe yardımıyla işlenmesi gibi, oralarda da Rusça yardımıyla okutulmaktadır, ancak Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde anadiline dönüş programı başlatılmıştır.