|
İRAK'İŞİ FEDERALURİ RESP'UBLİK'A
İrak’işi Federaluri Resp’ublik’a ren, kianaşi irişen mcveşi noğarobapeşa oxormancoba na qu 3’aleni Mezop’ot’amias gedgimeri oxen3ale. Korfezişi dobadonapeşi şkas Suudi Arabistani do İraniş k’ule masumani didi dobadona ren. Olandek’ele Turkia, gulvak’ele Suria do Urduni, yulvak’ele İrani, omjorek’ele Suudi Arabistani do K’uveyti k’ala godgineri ren. Olandek’ele, Kurdistanişi Avt’onomiuri Resp’ublik’a na uğun dobadonaşi dixaşzoma ren 438.317 km2, maxoroba ren 31.234.000, nananoğa ren Bağdadi, majura beciti noğape ren Musul, Kerkuk, Erbil, Suleymaniye, Basra, Kerbela, Kufe do Necef.
İrak’i ren, Oşkandeyulvas na uğun st’rat’egiuri mevk’ite, p’et’rolişi rezervepete do xaçkaşa moxva let’apete Korfezişi beciti dobadonapeşen art-arti. İrişen mcveşi yulvaluri noğarobape na geidginu Mezop’ot’amia, 633- 642 3’anapeşi şkas Muslimanepeşi dixa iqu. Emevepe do Abbasepeşi p’eriodis irişen xampa ora aqu. Em orapes Bağdadi rt’u kianaşi irişen beciti k’ult’uruli do ticareturi şkaguri. Dobadona 1055 3’anas Selçuk’epeşi xe3alaşa amaxtu, 1258 3’anas Moğolepeşi xeşgedva z’iru do juroşi 3’ana Moğolepeşi xe3alas doskidu. Emuşk’ule Akk’oyunepeşi xe3alaşa (1444- 1467) amaxtu, 1499- 1508 3’anapeşi şkas Safevepeşi xeşgedva z’iru. İrak’i, Osmanuri Oxen3ale do İranişi xanedanobapeşi şkas xe3alaşi k’abğas oxoskidu. Am k’abğa 1534 3’anas Osmanurepeşi gecginate içodu do dobadonas 1917 3’anaşakis Osmanuri oktala uğut’u.
Kianuri maartani limaşi p’eriodis Osmanurepeş Oşkandeyulvaşen gamaxtimuşa na nusebebu namtini sotinuri tiezdobape iqu. Am tiezdobapes İnglisepeşi noğinz’ibute Mekkeşi Emiri Şerif Xuseyini ixmarinu. Şerif Xuseyini do skiri mutepeşis Osmanuri Oxen3ale dilixvaşi na geidginasunt’u Araburi Didi Oxen3aleşi mapanoba ikadinu. 1916 3’anas em p’eriodişi şart’epes kianaşi jur didi imp’erialist’i na rt’u İnglisia do Frangiak k’ortaşi etnik’uri do religiuri xaliş çkar uz’iramu kok’onagnes. Xarit’aş jin ağani dobadonape do3’opxes do namtini etnik’uri grup’epeti kogoşobğes. Am akt’iş çodinas na geigdinu oxen3alepeşen İrak’i, Urduni do Filistini İnglisiaşi; Suria do Lubnani Frangiaşi manda iqu.
T’ip’iuri dixaluri oxen3ale na ren İrak’i, olandek’eleni germaluri let’apeş gale k’arta k’eleşen umedgineri sinorepete godgineri ren do zoğaluri nunç’işobati udobağine uğun. İrak’is qinoraşi dro qini do xomula, mapxaşi dro t’u3a do ump’uloni golulun. Didote çoli na ren şeni aşo t’aroni yeçkindun. İrani do Turkiaşi sinoriş morgvalis olandek’eleni germapuna k’ortas dido mtviri mtups. Oşkande do Omjore İrak’is bazi oras ğvari iqven. Tozi do xişirişi borapeti majure afet’epe ren. Didote mçire zenepeşen na 3’opxun dixa uğun. İranişi hududis didi ç’anç’axepunape uğun.
Maxoroba muşi %70 Arabepek, %25 Kurdepek do %5 İrak’uri Turkmenepek, Suryanepek do majura etnik’uri grup’epek 3’opxups. %97 Muslimani na ren xalk’i muşi %60 Şia do %37 Sunni Muslimanepeşen 3’opxun. Şiape do Arabepe İrak’işi omjorek’ele oxoranan edo Bağdadişi gomorgvas Sunni do Şia Arabepe, İrak'işi olandek’ele Sunni, Yezidi Kurdepe do İrak’işi Turkmenepe oxoranan. Dido ağanmordaluri maxoroba na uğun İrak’is oşkaşe skidala 66,5 3’ana do ok’itxu-oç’aruşi nispet’i %58 ren.
|
TÜRKÇE
