DUDBUT'K'A

XOCA AHMET YESEVİ

Ahmet Yesevi dibadu, omjore K’azakistanis, noğa Çimkentişa 7 k’m mendralas geladgin andğaneri Turkistani coxote noğa Yesişa 157 k’m. mendralas ç’it’anoğa Sayramis. İptineri murşidi muşi ren Arslan Baba. Uk’açxe Yusufi Hemadanişi gzate ideren. Ahmet Yesevis uçkit’u Arabuli do Farsuli nenape. Ahmet Yesevik İslamobaş 3’oxleni Şamanizmişi genomskide pelaperi mutxanepe İslamoba k’ala ok’omxvacuşi gzalepe goru. Aşopete İslamoba, dudişen nok’abulasen k’oçepeşa mexolu aya ağani religia mutepeşi aya nunk’ute. Didi mutasavifi Ahmet Yesevi, tasavufobaşi t’radi3iaşi mak’idale do u’kaçxeni didi mutasavifepesti unç’eren. Turkepeşi İslamoba oxo3’onobas Ahmet Yesevi ren ek’oli. Amuteti, Ahmet Yesevis uğun beciti sva Turkepeşi kianas. K’oçişi ti muşi oçinuşi p’rensibi; k’oçişi ti muşişi k’ult’ura, nena, ist’oria vo religia oçinu ren guri Ahmet Yesevişi filosofiaşi.

K’araxanonepeşi hukumdari Saltuk Buğra K’ara Xanik 950-s İslamoba oxen3aluri religia yado ok’abulu ren dido beciti ç’k’oni Turkuli kianas. Turkepek am p’eriodişen geç’k’ute, İslamoba onebus kogeoç’k’es, İslamite sent’ezi xveneri ağani k’ult’uraş omancelusti kogeoç’k’es. Yesevişi dobadaş 3’ana var içkinen. Mara 73 3’aneri rt’uşi 1166-s ğuru yado icerinen şeni, ik’abulinen mçire simadate, dobadaş 3’ana itaxminen 1093 oqopinot. Na dibadu soti Yesi yado itkvas nati, nana do baba muşişi turbepek Sayramis na geladgin mo3’irapan emukti na dibadu Sayramis. Muşi baba ren Şeyx İbrahimi namuk na ren Xazreti Alişi cincişen. Nana muşiti ren Ayşe Xatuni, namuk na ren Şeyh İbrahimi xalife Musa Şeyxişi k’ulani. Rivayetepete, 3’oxle muşi nana, uk’açxeti muşi baba doğuru. Aya rt’u 7 3’aneri em vaxtis. Eya ordu da muşik. Yesişa na idu Arslan Baba coxoni murşidik gamontanu Ahmet Yesevi. Arm3ikaşk’ule Arslan Baba doğuruşi, Ahmet Yesevik idu Buxaraşa, namuk na rt’u eya vaxtişi beciti k’ult’uruli do ilmuri şkagurepeş art-arti. Buxaras, amaxtu Xace Yusufi Xemedanişi gaza. Muşi irşadite gamintanu.

Ahmet Yesevik, murşidi muşi Xemedanişi ğuraşk’ule, doxedu irşadişi p’ostis, Buxaras arm3ika oras. Arorapes şeyxi muşik u3’vu steri, goiktu Yesişa. Ğuraşakisti ekonaşis naqonu otanus. Sult’ani Timurik oxvenaperet’u Ahmet Yesevişi turbe. Rivayetite; Timurik z’irops Ahmet Yesevi muşi izmoces. Numçinu emus gecginobaşi ambari. Timurikti idu Yesişa Turkistanişi gecginobaşk’ule. Muşi turbe oxvenapu. Orate goragaderi turbe itamirinu Şibani Xanişk’elen. Turbek z’iru uk’ore3xu tamiri. Sovyetari oktalaşi p’eriodis, turbe oçumaluşi tude rt’u. 1978-sti guin3’k’u mok’itxuşa. 1989-s, turbe na geladgin k’orta ignapinu “İst’oriuli K’ult‘ura Oçumaluşi K’orta“.

Sovyetepe dilixvuşk’ule, noğa Turkistanis am turbeşi rest’avra3iaşi dulyape geiç’k‘inu Turkiaşk‘elen 1992-s. Oağaneri turbe guin3’k’u Guma 2000-s, noğa Turkistanişi 1500. 3‘anobas. Ahmet Yesevik Anatoliaşa çkar var idunati, ekonaşisti diçinu do diqoropinu. Bektaşoba, Mevlevoba, Yunus Emre dç. ek‘olepekti Ahmet Yesevişen onç’oba z’ires yado itkven.

Selçukonepeşi hududepek dolok’atupt’u oşka Asia do Anatoliaşi didi k’orta dixa muşişa. Am oxen3ales coxo muşi na meçu Selçuk Begi do muşi k’ala na dgirt’espes Turkuli coxope uğut’estina, çodina hukumdarepeşi coxope rt’es Farsuli. İrişen becititi rt’u oxen3alaşi nena var t’u Turkuli, mara Farsuli. Selçukepeşi beciti mitxani Alpaslanişi veziri Nizamul Mulkiti rt’u Farsi. Am sebebepete Selçukonis Turkuli rt’u xalk‘işi, Farsuliti gamantanerepeşi do çkinerk’oçepeşi nena. Ç’aralobas do oç’arus Turkuli var Farsuli ixmarinu.

Ahmet Yesevik k’idu medrese, namuk na rt’u İslamuri tasavufişi temeloni; ilmi, ç’araloba do xeşnoxvenobaş onç’eloni. Am medreses, Turkuli rt’u oğarğaluşi nena, ok’oç’aruşi nena, leksi do ç’arolaba k’ala gamantana do dogurobaşi nena. Am medreseşen icazetineri k’oçepek ides çkvadoçkva sotepeşa. Am k’oçepek na ides sotepes ognapes Ahmet Yesevik na ç’aru Turkuli leksepe, aşo gi3’vat muşi xikmetepe. Aşopete, yeçkindu ağani Turkuli ç’araloba.

Ahmet Yesevişi p’rensip’epe eşo isvaren: Allahişi renoba do artobas oceru; K’uranişa noqonu; İslamuri gzate oxtimu; k’oçişi muşeburot odisip’linu; namtini orapes manobaşi muxasebe oxvenu. Yesevilobas na amaxtu k’oçişen eya muşiurobape na oçinu igoren: Hakk’i oçkinu; guris Allahi do k’oçişi qoropate oxtimu; xegon3’k’imeri oqopinu; m3xadepe ok‘abulu; oranuri do 3‘ori çkinaponi oqopinu; toluz’gu var oqopinu; nefsi muşişi maktale oqopinu; ti muşi oçkinu; guriş tolite oz’iramu; filosofiaşi çkineri oqopinu.