|
YULVA TURKİSTANİŞİ MESELE
Yulva Turkistani (Uyguruli nenate: Şerqiy Turkistan; Uyguriye), oşke Asiaşi oşke filas goşadgineri didi Turkistanişi yulva mintik’a ren. Turkistani, geulva k’ele zuğa Hazarişen, yulva k’ele germape Altayi do Altinişakis, omjore k’ele Xorasani, germa K’arak’urumişen olande k’ele germa Uralişa do Sibirişakis nunç’uşun. Omjore k’ele Pakistani, Hindistani, Keşmiri do Tibeti, omjoregeulva do geulva k’ele Afganistani do geulva Turkistani, olande k’ele Sibiria, yulva do olandeyulva k’ele Çini do Moğolistani k’ala onz’ğoni uğun. Dobadonas amdğanerdğas 1,65 milyoni k’m2 dixa uğun do tak’ribi 25 milyoni Muslimani skidun. Dobargalepe muşi ğalepeşi morgvalis golaz’inan do am noğape renan; Kaşgar, Yarkent, Hotan, Aksu, Uçturfan, Kumul, Altay, Gulca do Turfan.
12 3’ilva 1933-s gamognaperi Yulva Turkistanişi İslamuri Cumxuriet’i, 6 K’undura 1934-s Ma Chnagyingişi armiaş k’elen goşibğinu. Yulva Turkistanişi Cumxuriet’i 12 3’ilva 1944-s xolo geidginu mara xut 3’anaş k’ule 20 Gimua 1949-s xolo guşibğinu. Edo Xrist’ana 1949-s Çinişi Xalk’uri Oxoşkvaşi Armiak mintik’aşa amaxtu do dibarguş k’ule Yulva Turkistani, Çinişi Xalk’uri Cumxuriet’işa nik’irinu. Yulva Turkistanis, 1949 3’anaşen doni Çinişi Xalk’uri Cumxuriet’işi işgali uğun. Yulva Turkistanişi xalk’ikti em oraşen doni Çinişi işgalişa nodgitun.
1949 3’anaşen doni mintik’as, p’at’işi k’oçinobaş hak’epeşi ihlalepe ixvenen. Rejimişi muxalifi vitoşepete k’oçinobaş hak’epeşi mamxvacepek, dinuri k’oçepek arxvala mutepeşi simadape tkves şeni molaxunalepes, askeruli oxanduşi k’ampepes p’at’işi şart’epeş doloxe molixunenan. Yulva Turkistanişi celadi yadoti na işinen Vngzhenik 1952 3’anas “Gektalaşi muxalifepeş mek’arbinuşi” sloganite 250.000-şen dido Yulva Turkistanuri Muslimani oğurinu do didi genosidi qu. İşgaliş k’ule Çinişi xe3alaş k’elen Yulva Turkistanişi dixapeşa Çinişi dobadonarepeş dobarginus geiç’k’u. Aşote Yulva Turkistanis Muslimanepeşi maxorobaşa musavi Çinuri maxoraba o3’opxinuşi siaseti inoğirinen. Dorinuşi k’ont’roliş omecburu do kurtajişi gont’alute Muslimanepeş, noğas artişen do oput’es jurişen dido bere oqopinu k’atiuro imemninu. Çinişi xe3alak Muslimanepeşi dinuri faalietepe oxoşkveri oxvenus nodgitun. Yulva Turkistanişi xalk’işa Çinurepe k’ala artneri imkanepe var niçinen. Yulva Turkistanis, dixaştudeni k’arta madenepe do bereketoni let’ape uğun tina amdğas Çinişi irişen fuk’ara mintik’apeşen ren. Yulva Turkistanis uraniumi, gazi, p’et’roli, orko steri madenepe Çinişa iğinen do am tabiuri madenepeşi oxmarinus k’arta k’ele şkaguri oktalaşi k’ont’roli uğun.
|
TÜRKÇE
