|
KİTRE, GİYİM KÜLTÜRÜNÜ TANITIYOR
Tarih boyunca, insanlar oyuncaklar yaptı çeşitli amaçlarla. Bazı sebeplerle bazı kadınların çocukları olmadığında, gönüllerini almak için üstatlar tarafından oyuncak bebekler yapılıyordu çok eski dönemlerde. Bazı insanlar da oyuncakları, sihir objesi olarak kullanıyordu. Kitre bebek Anadolu’nun kültürel mirasının gücünü geçmişten geleceğe halka gösterir. Kitre bebek yalnızca bir oyuncak değildir, ancak etnografik değerdir de. Folklorik kitre bebek sanatı 19. yüzyılın sonunda gelişmeye başladı adım adım. Bilinen kaynaklardan öğrenildiği kadarıyla, ilk kitre bebeği, Ankaralı olan Zehra Müfit yaptı. Dünyanın ilk oyuncak bebek sergisi de 1936 yılında İstanbul’un Taksim bölgesindeki belediye bahçesinde açılmıştı. “Kızılay”, “Kızılhaç”, “Kızılaslan”, “Güneş” adlı uluslararası kuruluşlar da bu sergiye destek vermişti. Kızılay’ın rehabilitasyon çalışmalarıyla, sakat ve evlerinde çalışmaları gereken kimseler için oyuncak bebekçilik kursları da açılmıştı o dönemde. Kurslardan öğrenenler tarafından yapılan oyuncak bebeklerin satılmasına yardım edilmişti. İlk serginin gördüğü ilgi, diğer sergileri açmak için Kızılay’ı yüreklendirdi. Oyuncak bebekçilik sanatının gelişmesinde rolü çok büyük oldu bu sergilerin. Folklorik kitre bebek yapımı ders konusu oldu. Bazı kız okullarında, folklorik bebek yapımı öğretildi o yıllarda. Ne var ki, 1960-lı yıllarda bu dersi okutacak öğretmenin olmadığı söylenilerek ve bu sebep gösterilerek folklorik kitre bebek yapma dersleri okullardan kaldırıldı.
Folklorik kitre bebek uzun yıllar boyunca sahipsiz kaldı, ancak Lütfiye Batukan adlı cesur ve sanatçı bir hanım bu iş destek verdi. Kitre bebek yeniden sahibe kavuştu. Sanatı şenlendiren Lütfiye Batukan, kitre bebek yapımının önderi oldu. Bu sanatın anası sayılıyor günümüzde. Yıllardan beri yüzlerce öğrencisi oldu Lütfiye Batukan’ın. Onlardan bazıları şimdi adlarıyla usta sayılıyor bu alanda. Yaklaşık 50 yılını can ve başla kitre bebek sanatına veren Lütfiye Batukan, bu sanatın yaşayan üstadıdır. Şimdiye kadar elleriyle yaklaşık 2000 kitre bebek yaptı. Lutfiye Batukan’ın 1000 kişilik küçük ancak dev gibi kitre bebeklerden bir ordusu var. Doğal olarak da bu ordunun başkomutanı o. Ülkenin kültürel zenginliğini gösteriyor dünyaya. Ulusal motif giysili kitre bebeklerden oluşmuş koleksiyonunun içinde Atatürk, İkinci Mehmet, Hacı Bayram Veli, Yunus Emre, Karacaoğlan gibi tarihin bu veya şu alanında öyle veya böyle önemli kimseler de bulunuyor. Onlardan başka, Lütfiye Batukan’ın “Mehteran Bölüğü”, “Mevleviler”, “Semazenler”, “Kırk Haramiler” gibi grupsal çalışmaları da var. Yalnızca yurtiçi serilerde değil, uluslarararası sergilere de katıldı. Amerika Birleşik Devletlerinde kurulmuş olan tekstil katoloğu ve Viyana Bebek Müzesine de adıyla girmiş olan sanatçıya, Polonya’da yapılan ulusal giysili oyuncak yarışmasında ödül verildi. Lütfiye Batukan, Türkiye’de yapılan ulusal giysili oyuncak bebek yarışmasından da bir ödül var.
Folklorik kitre bebek yapımında gereken başlıca malzemeler şöyle: Tel, çok yumuşak kağıt, iplik, pamuk, kitre, boya, fırça, otantik giysi. Şimdi kitre bebeğin nasıl yapıldığını bakalım. Hepsinden önce hangi bölgenin motiflerine sahip kitre bebek yapılacağına karar verilecek. Bunun için de ansiklopediden araştırma yapma ve önceden yapılmış model kitre bebekleri de iyice görmek gerekir. Bu ciddi ve ince bir iştir. Emek, zaman ve paranı vereceğin işe iyice bakmak, dikkat etmek ister. En önce telle başın iskeleti ve boyun yapılır. Bunun üstü kâğıtla sarılmaya başlanır. Sonra da başın üstüne pamuk katları kitre ile yapıştırılır. Bu, sabrı ve sanatçının ince uzun çalışmasına ihtiyaç duyar. Başın işi bitince, bu bölüm kurusun diye beklenir. Kuruyunca yine itinalı olarak boyanır. Sonra el ve ayaklar ve onların parmakları yapmak için, ince tel ile iskeletleri hazırlanır. Onlar da pamuk ve kitre ile etlendirilir. Yapılan el, ayak ve parmaklar kurusun diye beklenir. Ayak ve bacak kalın, kol ve el için ince tel kullanılır. Ayaklar, bacaklar ve baş bitince, bütün bunlar birbirlerine bağlanır. İnsan vücudunun sahip olduğu ve doğuştan verilmiş olan 1/7 oranına bakılır. Vücut, kâğıt ile etlendirilir ve sağlamlaştırılır. O da boyanır. Son iş giysidir. İlk olarak kararı verildiği gibi, hangi bölgenin bebeği ise, otantik giysiyle giydirilmiş kitre bebek sergiye hazır olur. Arandığı gibi, kitre bir oyuncak bebek yapımı minimum olarak on gün içinde yapılır. Kitre oyuncak bebeği, normal ısıya sahip bir odadaki vitrinli bir dolapta korumak lâzımdır.
|
LAZURİ
