ANASAYFA

CİRİT OYUNU ÖLÜYOR MU?

Arapça bir kelime olan cirit, at koşturup değnek atarak takım halinde oynanan geleneksel bir oyundur. Bu oyunda atılan değneğe de cirit denir. Cirit oyunu, kırk-elli yıl öncesine kadar Anadolu'nun yaygın oyunlarından biriydi. Ne var ki günümüzde yalnızca Balıkesir, Bayburt, Erzurum, Kars, Konya, Söğüt gibi bölgelerde oynanıyor. Beş kişiden oluşan takıma “bölük”, yedi kişiden oluşan takıma “alay” adı verilir. Her takımın bir “kolbaşı”sı vardır. “Kolbaşı” takıma önderlik eder. “Kolbaşı”, zamanından önce veya sonra çıkan oyunculara engel olur. Takımdaki oyuncuların ileri ve geri beş metrelik derinlikteki alay durağında durmasını da yönetir. Beş kişilik takımın iki, yedi kişilik takımın üç yedek oyuncusu vardır. Yedek oyuncular, saha hakeminin arkasında ve kendi tarafında beklerler. Oyuncu değişikliği, duraklama sırasında, saha hakemi tarafından başhakeme bilgi verilerek gerçekleştirilir. En fazla üç değişiklik yapılabilir. Oyuncuların arkasında ve atlarının iki yanında numara vardır. Oyuncu ile atının numaraları aynıdır. Eğer takımların formaları aynı renkte ise, “a” takımının numaraları birden ona, “b” takımının numaraları da on birden yirmiye kadar olur. İlk çıkışı hangi takımın yapacağı kura ile belirlenir. “Alay” çıkışları, “alay” durağında yapılır. Erken çıkış ihlali yasak saha, çift çıkış ihlali atış sahasının çizgisidir. İki durumda da hatalı oyuncular alay durağına gelince, başka bir oyuncu hamle yapabilir.

Ciritçi oyun sahasından alaydan birini yarım veya çark yaparak cirit atar. Ancak, tam çark iki defadan fazla olmaz. Alay ortalarından atış sahası dışından veya yasak içerisinden ciridini atan biniciye bir fena puan verilir. Bir ciritçi, atış bölgesi içerisinde ciridi atarak rakip takım oyuncusuna isabet ettirirse, üç puan kazanır. Ata vuruş isabet sayılmaz. Ata kasti vuruşlar 1 kötü puan ile cezalandırılır. Aynı oyuncu, hatasını tekrarlarsa beş dakika dinlendirilir. Aynı hatayı üçüncü defa yaparsa oyundan çıkarılır. Rakip oyuncunun attığı ciridi, alay durağında havada tutan ciritçi, birinci oyunda takımına üç puan kazandırır. Kesme anında rakibini yakalayan ciritçi ciridini atmayıp da bağışlarsa üç olumlu puan kazanır. Mesafeyi üç metreden fazla açmadan, ciridini atarsa üç kötü puan ile cezalandırılır. Aynı ciritçinin hatayı ikinci yapışında oyundan çıkartılır. Yerine de oyuncu alınmaz. Kesme yapan ciritçi, rakibini bağışladıktan sonra alaya gelerek ciridini fırlatır. Fırlatmazsa, bir fena puan alır. Hakem kararını dinlemeyen ve yanlış yapan oyuncu yarışmadan atılır. Yedek oyuncu da oyuna alınmaz. Eğer oyuncu attan düşürse, üç fena puan verilir. İkinci düşmesinde altı ve üçüncü düşmesinde ise oyundan atılır. Ciritçi, yarışma alanı içinde asla attan inemez. Eğer inerse, bir kötü puan alır. Atın yaralanması dışında. Cirit, gösteri için oynanır. Daha fazla puan alan takım diğerini yenmiş olur. Her iki takımın tanıdığı kişiler hakemlik yapar. Ciridi iyi bilen bu kişilerin hakemliği ile cirit oynanır. Bu hakemlerin kararlarına ve puanlarına hiç kimse itiraz etmez.

Cirit oyununda ölümler olmasın diye; önceleri, hurma ve meşe ağacından 70-100 santim uzunluğunda, 2- 3 santim kuturunda yapılan ciritler; sonraları kavak ağacından yapıldı. Sopaların uçları silindir şeklinde kesilerek yuvarlatılır. İsabet halinde yaralama olmaması ve ölüm tehlikesini bir tedbirdir bunlar. Başına, gözüne, kulağına cirit isabet eden bazı oyuncular yaralanır. Bazen bazı ciritçiler ölebilir. Oyunda ölen, er meydanında ölmüş sayılır. Yakınları şikâyetçi ve davacı olmaz. Babaları ve çocukları ölenlerle öğünür. Seyirciler, ciritçileri ve atları desteklemek için slogan atarlar. Böylece onları heyecanlandırırlar. Ciritçiler arasında birbirine hasım olanlar varsa, bunların karşı takımda oynamaması için düzenleme yapılır. Gençler büyüklerinin her görüşüne boyun eğer. Eski ciritçilerden oluşan bir kurul ise, oyunun sonucunu duyurur. Oyun sonunda, başarılı olanlara ödül ve ziyafet verilir.

Puan kazanma: Vuruş isabeti üç puan; ciridi havada yakalamak üç; rakibi yakalayıp bağışlama üç; tehlikeli durumda puandan vazgeçme üç puan. Puan kaybetme: Rakibi yakalayıp bağışlamama üç puan; atını rakibe kasten çarptırılması üç puan; ata ciridi kasten vurma üç puan; at ile karşı alaya girme bir puan; yan çizgiyi geçme bir puan; rakip takıma atış sahasından cirit atmama bir puan; alay atışında ciridi atamama bir puan; erken ve çift çıkış bir puan; attan düşme üç puan; attan inme bir puan.

Terimler:

Acemi: Attığı ciridi ata değdiren oyuncu.
Adeta: Atın düz yürümesi.
Aheste: Atın ağır, arka kalçalara yüklenerek yürümesi.
Alan: Cirit oynanan yer.
At başı: İki atın bir hizada duruşu.
At cambazı: At üzerinde maharet gösteren binici.
At oynatma havası: Tunceli ve Muş bölgelerinde ciritten önce at oynatma için özel ritimlerde çalınan ezgi ve ritimlere verilen ad.
At oynatmak: Hüner göstermek.
At oyunu: Ciritin Tunceli ve Muş bölgesindeki adı.
Cirit havası: Cirit oynanırken davul, zurna ve özel ritimlerde çalınan ezgilerin tümü veya bir tanesi.
Değnek: Çeşitli bölgelerde cirit oyununa verilen ad.
Dörtnal: Atın en hızlı koşması.
Hücum dörtnal: Atın hızlı koşmasından daha da ileri bir süratle hedefe at sürülmesi.
Menzil: At üzerinde sıralı olarak duranlar.
Osmanlı: Atlı.
Rahvan: Atın iki ayakla koşar gibi aynı yanda bulunan ayaklarını aynı anda atarak yaptığı, biniciyi sarsmayan bir yürüyüş şeklidir.
Rahvan at: Biniciyi sarsmadan yürüyen at.
Seğmen olmak: Yöreye ait kostümlerin düğün, bayram sebebiyle giyilmesi.
Sipahi: İyi ata binen kişilere de at oyunlarında maharetli olan.
Şehit: Ciritte ölen.
Tırısa kalkmak: Atın çaprazlama ayak atarak hızlı ve sarsıntılı yürüyüşü.