|
OĞUZ DİLİ AZERİCE
Azerice (Azerbaycan Türkçesi), Ural-Altay dil ailesine bağlı, Türkî diller bünyesindeki Oğuz öbeğinde bulunan ve Türkiye Türkçesine çok yakın olan bir dildir. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Türkiye'de Iğdır ve Ağrı illerinde konuşulur. Irak Türkmenlerinin ağzı da Azericeye benzer. Azerbaycan dışında İran (Doğu Azerbaycan ve Batı Azerbaycan eyaletleri), Gürcistan, Rusya, Türkiye, Ukrayna, Irak, Özbekistan ve Ermenistan’da konuşulur. Doğu diyalekti (Kuba, Şamahı, Bakü, Muğan ve Lenkeran), batı diyalekti (Kazah, Karabağ, Gence), kuzey diyalekti (Şeki, Zakatala-Kah) ve güney diyalekti (Nahçıvan, Ordubad, Erivan) mevcuttur. Diyalektler birbirinden fonetik hususiyetlerine göre ayrılırlar.
Göktürk devrinde var olan “kapalı e” sesini bir özellik olarak bulunduran tek çağdaş Türk yazı dilidir. Türk dili 13. yüzyılda Hazar’ın batısında Oğuz Türkçesi merkezli bir özellikte bağımsız gelişimine başlamıştır. Batı Türkçesi olarak belirtilen bu bölge Türkçesinin içinde saha bakımından zamanla iki daire meydana gelmiştir. Bunlardan biri Azerbaycan ve Doğu Anadolu sahasını içine alan Doğu Oğuz kolu, diğeri Osmanlı sahasını içine alan Batı Oğuz koludur. Azerbaycan ve Osmanlı Türkçeleri arasında, daha çok şivede kalan ayrılıkların sebeplerini Doğu Oğuz koluna Oğuz dışı Türk şivelerinin, özellikle Kıpçak unsurlarının yaptığı etki ve İlhanlılardan kalan bazı Moğolca izlerinde aramak lazımdır. Batı ve doğu Oğuz kolları arasındaki farklılıklar 14. yüzyıldan sonra kesinleşmeye başlamıştır. Azerbaycan sahasında yetişen başlıca edebî şahsiyetlerin bulunduğu 17. yüzyıldan önce de doğu ve batı Oğuz kolları arasında kayda değer bir ayrılık bulunmadığı için bu iki Oğuz Türkçesi, yazı dili olarak Batı Türkçesi adı altında zikredilmişlerdir.
Arap asıllı Türk alfabesinin kullanıldığı devirlerde Azerbaycan ve Osmanlı Türkçesi sahalarında kaleme alınan eserlerin imlâsında büyük ortaklıklar söz konusu olmuştur. Azerbaycan Türkçesi veya Azerice, 17. yüzyıldan sonra kendi mecrasında gelişimine devam etmiştir. Rus egemenliğinden sonra, Osmanlı Türkçesi bölgesi ile olan irtibatların azalması ve zamanla bölgede oluşturulan devlet yapısı sonucunda yazı dili olarak Azerice resmiyet kazanmıştır. Azerbaycan Türkçesinin yazılmasına Arap alfabesinin bir varyantı ile başlanmıştır. Selçuklu ve Osmanlı Türkleri 10. asırdan başlayarak Arap alfabesine Türkçe için gerekli birkaç harfi (ç, p, j) eklemişler ve bu alfabeyle değerli eserler neşretmişlerdir. Arap asıllı alfabe ile Azerbaycan tarihinin, edebiyatının kıymetli eserleri kaleme alınmıştır. 1929-1939 yılları arasında Latin asıllı alfabe, 1939-1991 yılları arasında Kiril alfabesi kullanılmıştır. 1991 yılından itibaren 9 ünlü, 23 ünsüzden oluşan 32 harfli Latin alfabesine geçilmiştir. İran'da yaşayan Azeriler, bugün de Arap asıllı alfabe kullanmaktadırlar.
|
LAZURİ
